Stwardnienie guzowate (tuberous sclerosis complex, TSC, zespół Bourneville’a) to choroba genetyczna, która zaliczana jest do grupy chorób nerwowo-skórnych (fakomatozy). Charakterystyczne objawy stwardnienia guzowatego to zmiany skórne i guzy o charakterze nienowotworowym, które powstają w różnych narządach. Stwardnienie guzowate jest chorobą przewlekłą, która wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia. Niestety, jest to choroba nieuleczalna – podłoże genetyczne sprawia, że brak jest możliwości całkowitego wyleczenia stwardnienia guzowatego. U pacjentów z ze stwardnieniem guzowatym można częściowo opanować objawy choroby, poprawiając jakość życia.
Stwardnienie guzowate – podstawowe informacje
Stwardnienie guzowate to rzadka choroba genetyczna, która rozwija się na etapie życia płodowego. Ta choroba genetyczna dotyka około 1 na 10 000 osób. W populacji pediatrycznej TSC dotyka 1 na 6800 dzieci. W większości przypadków stwardnienie guzowate związane jest ze spontaniczną mutacją, czyli nie ma związku z odziedziczeniem wadliwego genu po jednym z rodziców. W przypadkach rodzinnych dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący – dziecko otrzymuje wadliwy gen od jednego z rodziców. Ryzyko przekazania wadliwego genu dziecku to 50 procent.
Stwardnienie guzowate jest chorobą genetyczną, związaną z mutacją w obrębie genu TSC1 lub TSC2. Te geny kodują białka hamujące podział komórek, a ich uszkodzenie prowadzi do niekontrolowanego wzrostu komórek w różnych narządach m.in. sercu, płucach, nerkach, wątrobie oraz mózgu.
U pacjentów ze stwardnieniem guzowatym choroba diagnozowana jest w różnym wieku. Często zdarza się, że tuż po narodzinach dziecka brak jest objawów wskazujących na zaburzenia rozwojowe. Charakterystyczna dla stwardnienia guzowatego jest zmienność objawów, które nawet w obrębie jednej rodziny mogą znacząco się różnić.
Powstawanie licznych guzów zaburza funkcjonowanie narządów i układów organizmu oraz prowadzi do występowania różnych powikłań. Zagrożeniem dla chorych są zmiany narządowe, które w różnym stopniu mogą wpływać na funkcjonowanie organizmu, utrudniając normalne życie. Jednym z poważnych powikłań stwardnienia guzowatego są związane ze zmianami w mózgu napady padaczkowe, a także opóźnienie psychoruchowe.
Przebieg choroby jest nieprzewidywalny, co utrudnia diagnostykę i leczenie. Zazwyczaj pierwsze objawy dotyczą skóry i pojawiają się w miarę rozwoju dziecka. Objawy stwardnienia guzowatego, które pojawiają się na skórze, występują u 96 proc. pacjentów.
Objawy stwardnienia guzowatego
Objawy stwardnienia guzowatego są bardzo zróżnicowane i zależą od lokalizacji i wielkości guzów. Do najczęściej występujących objawów skórnych TSC zaliczamy:
- Znamiona bezbarwne – jasne plamy na skórze, które często mają kształt liścia.
- Guzki Pringle'a – czerwone lub różowe naczyniako-włókniaki na twarzy, zwłaszcza na nosie i policzkach, które pojawiają się u dzieci około 3. roku życia. Guzki Pringle'a występują u 90 proc. małych pacjentów powyżej 5. roku życia i zaczynają szybko się powiększać w okresie dojrzewania.
- Włókniaki jamy ustnej – miękkie guzy, które powstają m.in. na dziąsłach oraz języku.
- Płaskie włókniaki czoła – u niektórych chorych widoczne są już w momencie narodzin.
- Włókniaki okołopaznokciowe rąk i stóp – niewielkie grudki u podstawy paznokci, barwy czerwonej lub w kolorze skóry, które pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania.
- Skórę szagrynową w okolicy lędźwiowo-krzyżowej – skóra szagrynowa to ogniska bliznowato zmienionej skóry na grzbietowej części tułowia, których widoczność zwiększa się wraz z wiekiem dziecka.
Zmiany skórne to nie jedyne objawy stwardnienia guzowatego. W przebiegu tej choroby powstają również zmiany na różnych narządach wewnętrznych. Miejscem powstawania guzów często jest ośrodkowy układ nerwowy, a także narząd wzroku oraz narządy miąższowe, czyli np. nerki, wątroba, śledziona.
W przebiegu stwardnienia guzowatego powstają m.in.:
- guzki siatkówki – zmiany na siatkówce oka pozwala stwierdzić badanie okulistyczne,
- mnogie torbiele nerek – powstające w nerkach torbiele zaburzają funkcjonowanie tego narządu, stając się przyczyną m.in. występowania dolegliwości bólowych,
- guzy serca – mogą powodować zaburzenia rytmu serca oraz zwiększają ryzyko niewydolności serca i powstawania zatorów;
- guzy płuc – to rzadko diagnozowane zmiany w płucach, które dotyczą głównie kobiet w wieku rozrodczym, powodując zaburzenia ze strony układu oddechowego;
- guzy innych narządów – rzadziej stwardnienie guzowate powoduje zmiany w obrębie innych narządów np. wątroby, trzustki, śledziony, jajników i jąder.
Oprócz powyższych zmian w obrębie narządów wewnętrznych stwardnienie guzowate powoduje również guzki wokół komór mózgu, które wywołują występujące u około 85 proc. chorych powikłania neurologiczne, czyli m.in.:
- napady padaczkowe,
- upośledzenie umysłowe, zaburzenia zachowania i zmiany osobowości.
Stwardnienie guzowate – diagnostyka
Diagnozę stwardnienia guzowatego można postawić na podstawie kryteriów klinicznych i kryteriów genetycznych. Kryteria kliniczne opierają się na obecności charakterystycznych objawów w różnych narządach. Aby potwierdzić diagnozę, należy wykazać co najmniej dwa objawy duże lub jeden objaw duży i dwa objawy małe.
Objawy duże stwardnienia guzowatego to:
- znamiona bezbarwne,
- guzki Pringle'a,
- włókniaki jamy ustnej,
- zmiany skórne w okolicy lędźwiowo-krzyżowej,
- guzki siatkówki,
- mnogie torbiele nerek,
- włókniaki paznokci,
- guzy serca,
- guzy mózgu.
Objawy małe stwardnienie guzowatego to m.in.:
- zaburzenia rytmu serca,
- upośledzenie umysłowe,
- zaburzenia zachowania.
Kryteria genetyczne opierają się na wykryciu mutacji w genie TSC1 lub TSC2. Badanie genetyczne można wykonać z krwi obwodowej lub z tkanki guza. Badanie to jest szczególnie przydatne w przypadkach rodzinnych oraz w u pacjentów, u których występują niespecyficzne objawy stwardnienia guzowatego.
Leczenie stwardnienia guzowatego
Stwardnienie guzowate jest nieuleczalną i postępującą chorobą genetyczną. Leczenie stwardnienia guzowatego to leczenie objawowe, które dobierane jest do rodzaju i stopnia nasilenia objawów. U chorych stosowane są m.in. leki przeciwpadaczkowe i leki immunosupresyjne. W zależności od stanu pacjenta można usuwać chirurgicznie guzy, które powodują występowanie uciążliwych objawów ze strony narządów wewnętrznych.
Czytaj też:
Stwardnienie guzowate. Na tę rzadką chorobę cierpi synek Iwony CichoszCzytaj też:
Stwardnienie guzowate – rzadka choroba dziecięca. Naukowcy pracują nad lekiem
Źródła:
- Sergiusz Jóźwiak, Stwardnienie guzowate, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2019
- onkologia-dziecieca.pl