Hilary Koprowski urodził się 1916 r. w Warszawie. Kształcił się w warszawskim Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Reja, gdzie, jak wspominał po latach, uzyskał gruntowne wykształcenie. W latach 1934–1939 rozwijał swoje zainteresowania medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Jako dziecko stomatolożki miał kontakt z dziedziną medycyny od najmłodszych lat. Sam jednak skupił się na biomedycynie, wokół której rozwijał całą swoją karierę naukową. Czy młody student mózg przeczuwać wtedy, jak ważnego odkrycia dokona? Zanim jednak uratował miliony osób przed chorobą Heinego-Medina, czekało go wiele życiowych zawirowań.
Miał zostać muzykiem
Koprowskiego uważa się za prawdziwego człowieka renesansu. Interesował się sztuką, lubił poezję, grał na fortepianie. Swoją muzyczną edukację odebrał w Warszawskiem Konserwatorium, a następnie ukończył w słynnej Conservatorio di Musica Santa Cecylia w Rzymie. Kariera pianisty stała wtedy przed nim otworem. Wygrała jednak medycyna, ale Koprowski nie porzucił dawnych zainteresowań. Grywał w swoim Instytucie dla współpracowników, chodził na koncerty. Ponoć uwielbiał słuchać muzyki podczas podróży służbowych.
Kariera w Stanach Zjednoczonych
Po wybuchu drugiej wojny wraz z żoną przeniósł się do Włoch, a następnie zamieszkali w Brazylii. Tam też rozpoczął pierwsze badania w dziedzinie wirusologii, pracując w Laboratorium Żółtej Febry. Być może osobiste poznanie Maxa Theilera – bakteriologa, który opracował wcześniej szczepionkę na żółtą febrę, zainspirowało go do własnych poszukiwań. Z Brazylii przeniósł się do USA, gdzie miał pozostać do końca życia i rozpoczął pracę wirusologa na Thomas Jefferson University.
Wraz z żoną byli bardzo szanowanym małżeństwem. Irena Koprowska, z domu Grasber, była cenioną lekarką, kierującą wydziałem cytologii Uniwersytetu Temple. Została także konsultantem Światowej Organizacji Zdrowia w dziedzinie cytodiagnostyki. W Filadelfii wraz z mężem doczekali się dwóch synów. O swoich doświadczeniach barwnego życia z Koprowskim napisała w książce O moim życiu i medycynie. Wspomnienia.
W Filadelfii prof. Hilary rozpoczął na poważnie badania nad wirusem polio. Był jednym z ostatnich badaczy, należących do zaszczytnego grona „klubu pasteurowskiego”, jak nazywano wielkich wakcynologów, którzy zajmowali się opracowaniem szczepionek. W tym samym czasie na świecie szalała już epidemia. Chorowały głównie małe dzieci, a sytuacja epidemiczna w Stanach przypominała tę, którą znamy z pandemii koronawirusa. Epidemia potrafiła zabrać tam w ciągu jednego ponad 6 tysięcy osób (na 27 tysięcy chorych – dane z 1916 r.). Zakażenie wirusem polio doprowadzało do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz do porażenia mięśni. Choroba była nazywana także ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym (poliomyelitis).
Bawełniki i skuteczna szczepionka
Swoją rolę w opracowaniu szczepionki miał szczur bawełniany (bawełnik) – gryzoń z rodziny chomikowatych, zamieszkujący obie Ameryki. Z zakażonych wirusem zwierząt Koprowski pobierał wycinki z mózgu, które następnie wstrzykiwał kolejnym bawełnikom. Dzięki tej metodzie po kilkunastu zabiegach uzyskiwał osłabionego, ale wciąż żywego wirusa. Była to metoda opracowana jeszcze przez Ludwika Pasteura i umożliwiała podawanie szczepionki nawet dzieciom. Zanim jednak udało się zaaplikować pierwszą dawkę, substancję Koprowskiego należało poddać testom. Ponieważ była doustna, odpowiednią porcję należało po prostu wypić. Zaryzykował sam naukowiec – i w 1948 sam przyjął dawkę szczepionki. Godziny oczekiwań i... udało się! Bez skutków ubocznych, Koprowski uzyskał odporność na wirusa. Szczepionkę przyjął także jego zespół badawczy.
Koprowski uratował miliony istnień
Po kolejnych dwóch latach testów klinicznych, 27 lutego 1950 roku szczepionka została podana dwudziestu dzieciom w Letchworth Village. Żadne z nich nie zachorowało na polio, a w ich organizmach wytworzyły się skuteczne przeciwciała. Osiem lat później odbyły się masowe szczepienia w Kongo, w wyniku których zaszczepiono 250 tys. dzieci. Szczepionki Koprowskiego nie wykupiły jednak Stany Zjednoczone. Dwa lata po odkryciu Koprowskiego wytworzono tam konkurencyjny preparat, który również wykazał bezpieczeństwo i skuteczność działania, a po nim jeszcze kolejny. Jednak to produkt polskiego naukowca pojawił się na rynku jako pierwszy.
Szczepionkę polskiego naukowca zamówił za to w ogromnych ilościach Państwowy Zakład Higieny w Polsce. W latach 50. krajem zawładnęła epidemia polio, chorowało tysiące osób. Nie można było dalej czekać. Dzięki staraniom Koprowskiego producent, firma Wyeth, przekazała za darmo i przetransportował 9 milionów dawek do Polski. W 1959 r. Warszawie rozpoczęła się wielka akcja szczepień dzieci i niemowląt, która potrwała około pół roku. Efekty przerosły najśmielsze oczekiwania: po 4 latach było już tylko 30 nowych przypadków zachorowań na kraj. Po latach epidemii polio nie było już na całym kontynencie.
Dalsze sukcesy w medycynie
Hilary Koprowski mógł już tylko odcinać kupony od swojego sukcesu, ale nie spoczął na laurach. Po wygaszeniu epidemii polio prof. Koprowski kontynuował swoje prace w dziedzinie wirusologii. Jego kolejne osiągnięciem było ulepszenie istniejącej już szczepionki przeciwko wściekliźnie. Pracował także nad immunogenetyką nowotworów oraz szczepionkami pokarmowymi. Udało mu się przekształcić kierowany przez siebie Instytut Anatomii i Biologii Wistara w Filadelfii w nowoczesny ośrodek badawczy, który na szeroką skalę rozpoczął współpracę międzynarodową. Koprowski zapewnił w nim pracę ambitnym stażystom z wielu ośrodków akademickich z Polski. Rozwinął też Instytutu Biotechnologii i Zaawansowanej Medycyny Molekularnej na Uniwersytecie Tomasza Jeffersona we Filadelfii. Współpracował z i Polską Akademią Nauk.
„Wygrać każdy dzień”
Profesor do końca życia pozostał w USA. Ciągle powiększał dorobek naukowy, który liczony jest na ok. 900 publikacji. Otrzymał za nie wiele wyróżnień naukowych na całym świecie. Wydał także książkę autobiograficzną „Wygrać każdy dzień” we współpracy z Agatą Tuszyńską. Był inicjatorem założenia Fundacji im. Koprowskich, która ma na celu rozwój polsko-amerykańskiej współpracy naukowej. Tuż przed śmiercią otrzymał Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski za „za wybitne zasługi w działalności naukowej i charytatywnej dla dobra społeczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej”. Zmarł w 2013 roku w Filadelfii. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości.
Czytaj też:
Sukcesy w medycynie. Polscy lekarze i ich przełomowe działaniaCzytaj też:
Jak zmodyfikowany wirus polio może pomóc w walce z guzem mózgu
Źródła:
- Legocki A. B., Hilary Koprowski (1916-2013), Nauka, 2/2013, Biuro Upowszechniania i Promocji Nauki PAN.
- Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki”, t. 2, red. nauk. Bolesław Orłowski, Warszawa 2015.
Nauka to polska specjalność
Rok Ignacego Łukasiewicza
Przeczytaj inne artykuły poświęcone polskiej nauce