Ciąża niesie ze sobą wiele zagrożeń, zmianie ulega gospodarka hormonalna, ujawnić się mogą choroby przebiegające do tej pory bezobjawowo. Poniżej przedstawiamy podstawowe badania zalecane w okresie ciąży oraz schorzenia, które często jej towarzyszą.
Podstawowe badania laboratoryjne
Harmonogram podstawowych badań laboratoryjnych dla kobiet w ciąży został określony w rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. W zależności od wieku ciąży, stanu zdrowia kobiety i rozwijającego się dziecka diagnostyka laboratoryjna może być rozszerzona i mieć charakter profilaktyczny lub diagnostyczny.
Pierwsze badania laboratoryjne powinny być wykonane w I trymestrze, najlepiej do 10 tygodnia ciąży. Badania te pozwalają na ocenę wyjściowego stanu zdrowia ciężarnej i są to:
- Morfologia krwi – badanie wieloparametrowe zawierające ocenę układu czerwonokrwinkowego, białokrwinkowego i płytkowego. W skład badania wchodzi także ilościowy rozdział leukocytów na populacje: limfocyty, neutrocyty, eozynofile, bazofile i monocyty. Badanie pozwala na wykrycie niedokrwistości, małopłytkowości, stanów zapalnych i innych zaburzeń.
- Grupa krwi w układzie ABO i Rh oraz przeciwciała odpornościowe – określenie grupy krwi w układzie Rh jest bardzo ważne w profilaktyce konfliktu serologicznego. U kobiet Rh(-) ujemnych istnieje ryzyko wytworzenia przeciwciał skierowanych przeciwko krwinkom dziecka, jeżeli ma ono grupę Rh(+) dodatnią i wystąpienia konfliktu serologicznego.
- Badanie ogólne moczu – badanie przydatne w diagnozowaniu chorób nerek i układu moczowego, a także w wykrywaniu powikłań takich chorób jak cukrzyca czy nadciśnienie. Badanie składa się z oceny właściwości fizykochemicznych moczu oraz składników morfotycznych osadu moczu.
- Badanie cytologiczne i badanie czystości pochwy.
- Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo – glikemia u ciężarnej na czczo powinna być na poziomie 70-90 mg/dl (3,5-5,0 mmol/l). W zależności od otrzymanego wyniku określane jest dalsze postępowanie.
- Badania w kierunku wykrywania kiły, zakażenia wirusami HIV, HCV
- Badanie serologiczne (wykrywanie przeciwciał) w kierunku toksoplazmozy i różyczki.
Oprócz podstawowych zalecanych badań, u kobiet ciężarnych zależnie od stanu klinicznego mogą być oznaczane także inne parametry służące do oceny funkcji nerek czy wątroby i jest to: kwas moczowy, mocznik, kreatynina, AST, ALT, bilirubina, elektrolity, białko w dobowej zbiórce moczu czy wskaźnik białko/kreatynina
Niedokrwistość i jej wpływ na zdrowie matki i dziecka
Bardzo ważne dla matki oraz rozwijającego się płodu jest żelazo – pierwiastek niezbędny do prawidłowego wytwarzania krwinek czerwonych (erytrocytów). Zarówno nadmiar, jak i niedobór żelaza jest niewskazany. W przypadku niedoboru rozwija się niedokrwistość, skutkiem czego może być zwiększone ryzyko niskiej wagi urodzeniowej dziecka, ryzyko wystąpienia powikłań okołoporodowych czy zaburzeń rozwoju układu nerwowego u dziecka.
Parametry służące do oceny gospodarki żelaza w organizmie matki to:
- Morfologia krwi obwodowej, szczególnie hemoglobina – jest obniżona przy niedokrwistości oraz MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) – parametr obniżony przy niedoborach żelaza.
- Stężenie żelaza we krwi
- Stężenie ferrytyny – białka magazynującego żelazo
- Stężenie transferryny – białka transportującego żelazo i % wysycenie transferryny żelazem
Oznaczenie tych parametrów pozwala na wykrycie niedoborów żelaza oraz różnicowanie niedokrwistości z niedoboru żelaza od niedokrwistości w przebiegu chorób przewlekłych. Inny rodzaj niedokrwistości może być spowodowany niedoborami witaminy B12 i kwasu foliowego, dlatego diagnostykę można poszerzyć o oznaczenie tych parametrów.
Cukrzyca ciążowa
Ważnym badaniem wykonywanym w 24-28 tyg. ciąży jest doustny test tolerancji glukozy. Test polega na dwukrotnym oznaczeniu stężenia glukozy we krwi: na czczo i ponownie po 2 godzinach po wypiciu 75 g rozpuszczonej glukozy. Badanie służy do diagnostyki cukrzycy w ciąży i należy je wykonać u każdej ciężarnej, u której stężenie glukozy na czczo jest ≤ 125 mg/dl.
Preeklampsja czyli stan przedrzucawkowy
Eklamsja (rzucawka) czyli wystąpienie drgawek u kobiet w ciąży opisana została wiele lat temu. Terminem preeklamsja określany jest stan poprzedzający drgawki i związany z występowaniem nadciśnienia tętniczego i białkomoczu (stężenie białka w moczu >300 mg/24h). Wystąpienie preeklamsji jest stanem zagrażającym zarówno matce jak i nienarodzonemu dziecku i może być przyczyną rozwiązania ciąży przedwcześnie. Czynnikami ryzyka wystąpienia preeklampsji jest:
- nadciśnienie pojawiające się w ciąży lub nadciśnienie przewlekłe
- przewlekłe choroby nerek
- choroby z autoagresji (zespół antyfosfolipidowy, toczeń rumieniowaty)
- cukrzyca
Preeklamsja to choroba wielonarządowa a jej przyczyny nie zostały dotychczas w pełni poznane. Prowadzone w tym zakresie badania wskazują na główną rolę łożyska i nabłonka naczyń łożyskowych. W wyniku zaburzeń dochodzi do nieprawidłowego ukrwienia łożyska, niedotlenienia i upośledzenia przepływu krwi. W związku z tym w celu określenia ryzyka wystąpienia preeklampsji we krwi kobiety ciężarnej oznaczane są dwa parametry:
- PlGF łożyskowy czynnik wzrostu – czynnik wzrostu śródbłonka naczyń odgrywający istotną rolę w tworzeniu naczyń krwionośnych przez co warunkuje prawidłowy rozwój łożyska i płodu
- sFlt-1 – rozpuszczalny receptor kinazy tyrozynowej dla czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego wydzielany przez zarodek.
W ciąży fizjologicznej sFlt-1 warunkuje prawidłowy rozwój łożyska a oba czynniki są w równowadze. W przypadku zaburzeń angiogenezy (powstawania naczyń krwionośnych) dochodzi do zachwiania równowagi, wzrasta stężenie sFlt-1 z powodu niedokrwienia łożyska i spada stężenie PIGF, co jest spowodowane uszkodzeniem łożyska. Wzrost sFlt-1 występuje we wczesnej, bezobjawowej fazie choroby. Oznaczenie tych parametrów ma wartość prognostyczną i pozwala na określenie prawdopodobieństwa wystąpienia preeklamsji. Przydatny diagnostycznie jest także współczynnik sFlt-1/PIGF. Badanie może być wykonywane we wszystkich trymestrach ciąży i służyć do monitorowania ryzyka preeklamsji.
Testy prenatalne
Oddzielna grupa badań to testy prenatalne służące do wykrywania chorób genetycznych i wad wrodzonych płodu. Badania te dzielą się na inwazyjne i nieinwazyjne. Testem przesiewowym jest test podwójny PAPP-A, w którym oznaczane jest stężenie białka ciążowego A (PAPP-A) i wolnej podjednostki β gonadotropiny kosmówkowej we krwi matki. Obecna technologia umożliwiła wprowadzenie testów nieinwazyjnych, polegających na wyizolowaniu wolnego płodowego DNA krążącego we krwi matki i ocenę zaburzeń chromosomowych – badania genetyczne. Badania inwazyjne to amniopunkcja lub biopsja kosmówki.
Badanie laboratoryjne są przydatne zarówno w profilaktyce jak i diagnostyce różnego rodzaju chorób, które mogą zagrażać życiu i zdrowiu zarówno matki jak i nienarodzonego dziecka.
Autor: Dr n. med. Alina GoralewskaZastępca dyrektora ds. nauki i rozwoju
Synevo Laboratoria Medyczne