Bullying (ang. zachować się jak byk, jak zwierzę) to niezwykle niebezpieczne zjawisko, które coraz częściej występuje w polskiej szkole, dotycząc nie tylko wielkich miast. Uwzględnia ono szczególnie niebezpieczne, agresywne zachowania dziecka w społeczności szkolnej, które powinny być natychmiast wyłapywane przez nauczycieli. Niestety, często zdarza się, że prześladowanie dziecka lub grupy uczniów przez rówieśników w szkole, jest bagatelizowane, co powoduje poważne problemy emocjonalne dzieci i młodzieży, prowadząc nawet do prób samobójczych.
Bullying a mobbing
Związane z bullyingiem zastraszanie jest przyczyną poważnych problemów wielu dzieci. Urazy psychiczne, których doznają ofiary bullyingu, wpływają w negatywny sposób nie tylko na efekty nauki dziecka, ale także przekładają się na późniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Bullying bywa stawiany na równi z mobbingiem, który związany jest z nękaniem przez współpracowników lub przełożonych w miejscu pracy. Mobbing jest obecnie coraz częściej występującym zjawiskiem zarówno w dużych korporacjach, jak i niewielkich zakładach pracy. Bullying oraz mobbing w destrukcyjny sposób wpływają na zdrowie psychiczne i nie powinny być akceptowane przez społeczeństwo.
Co to jest bullying?
Bullying może przybierać różne formy. Najczęściej związany jest z przemocą psychiczną, jednak może również przybierać formę przemocy fizycznej. Przemoc werbalna i fizyczna mogą mieć formę bezpośrednią lub pośrednią.
Bullying bezpośredni
Bullying bezpośredni to działania kierowane wprost ku ofierze lub ofiarom, bo zjawisko to nie musi dotyczyć tylko jednej osoby. Często zdarza się, że bullying dotyczy np. grupy dzieci, które wyróżniają się ze względu na: niższy status społeczny, ponadprzeciętne efekty w nauce lub są „inne” na wiele różnych sposobów, co staje się przyczyną przemocy. Bullying bezpośredni to m.in. agresywne zachowania dziecka, które powtarzają się przez dłuższy czas, uwzględniając zarówno zastraszanie, wyzwiska, przemoc fizyczną, jak i inne formy nękania.
Bullying pośredni
Pośredni bullying uwzględnia działania dziecka, które nie są kierowane bezpośrednio w stronę ofiary lub ofiar, czyli m.in. oczernianie w grupie, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, a także zachęcanie do wykluczenia ofiar bulliyngu z grupy rówieśniczej. Coraz powszechniejsze staje się działanie na szkodę ofiary bullyingu w Internecie. Uwzględnia ono m.in. ośmieszanie za pomocą komentarzy, preparowanie zdjęć, a także tworzenie fikcyjnych kont w mediach społecznościowych, na których publikowane są treści dotyczące ofiary bullyingu. Dzieci, które są ofiarami bullyingu, często samotnie zmagają się z tym problemem, co ma związek ze wstydem oraz obawą o to, w jaki sposób interwencja dorosłych opiekunów np. rodziców lub nauczycieli wpłynie na dalsze działania ich oprawców.
Działania w Internecie – cyberbullying
Bullying pośredni, który koncentruje się w Internecie to tzw. cyberbullying. Staje się on coraz częstszą formą przemocy, co ma związek z poczuciem bezkarności oraz złudnym przekonaniem, że działanie w sieci jest w pełni anonimowe.
Bullying a korzyści materialne
W przypadku bullyingu nie można pominąć jeszcze jednej kwestii – agresywne zachowania oraz bezpośrednie i pośrednie tyranizowanie dziecka mogą mieć konkretny cel i wiązać się z chęcią osiągnięcia korzyści materialnych i społecznych. Zastraszanie jest jedną z form nękania, które stosowane są w celu m.in. wyłudzenia pieniędzy lub pozyskania innych korzyści na skutek agresywnego zachowania względem uczniów.
Zjawisko bullyingu bywa podstępne, bo w wielu przypadkach brak jest fizycznych dowodów na to, że zastraszanie, nękanie i tyranizowanie miały miejsce.
Jakie są przyczyny bullyingu?
Zastraszanie jest poważnym problemem w szkołach. Przyczyn bullyingu poszukuje się przede wszystkim w braku autorytetów i wyzbywaniu się podstawowych wartości, do których zaliczamy m.in. poszanowanie godności drugiej osoby. Nasilenie się zjawiska bullyingu ma również związek z brakiem zaangażowania nauczycieli oraz opiekunów w szkole, a także brakiem zainteresowania ze strony rodziców, którzy coraz częściej poświęcają się jedynie zaspokajaniu potrzeb materialnych młodego człowieka.
Nie należy do rzadkości bagatelizowanie przemocy oraz znęcania się nad rówieśnikami. Niemal w każdej szkole znajdziemy ofiarę, a także oprawcę lub grupę oprawców, jednak nauczyciele i rodzice na przemoc reagują dopiero wówczas, gdy dojdzie do np. pobicia zastraszanego ucznia lub pojawią się poważne trudności w kwestii jego normalnego funkcjonowania w szkole.
Brak empatii i wrażliwości oraz tolerowanie przemocy to najczęstsze z przyczyn bullyingu, który jest zjawiskiem obserwowanym od wielu dekad. Przykładem mogą być zachowania uczniów względem młodszych, którzy muszą przejść swoisty „rytuał” w celu dołączenia do danej społeczności szkolnej. Dzieje się to nie tylko za przyzwoleniem nauczycieli, ale także przyjmuje postać tradycji. Analizując przypadki bullyingu można zauważyć pewien schemat działania oprawców, którzy osaczają swoją ofiarę oraz prezentują określoną postawę względem nauczycieli, co ma na celu uśpienie ich czujności. Zastraszanie dzieci jest również sposobem na powstrzymanie pozostałych przed zgłaszaniem tyranizowania i obrony ofiary.
Młodzi ludzie narażeni są na szereg negatywnie wpływających na ich zdrowie psychiczne zachowań, których podłożem jest niskie poczucie własnej wartości oprawców lub przekonanie o ich wyższości, a także chęć popisania się przed rówieśnikami i zyskania uznania oraz szacunku kosztem innych. Relacje w grupie rówieśniczej bywają mylnie interpretowane przez rodziców i nauczycieli, którzy chcą, aby młodzi ludzie sami rozwiązywali swoje problemy i ustalali hierarchię w grupie. To sprawia, że przemoc nabiera na sile, a nękanie i znęcanie się nad słabszymi, staje się nieodłączną częścią szkolnej codzienności.
Kto najczęściej staje się ofiarą bullyingu?
Najczęściej ofiarą bullyingu bezpośredniego stają się chłopcy. W grupie bezpośrednio zastraszanych uczniów mniejszy odsetek stanowią dziewczęta, jednak w tym przypadku przemoc częściej przybiera formę pośrednią i przenosi się m.in. do Internetu lub uwzględnia plotkowanie, wyśmiewanie i pomawianie, a także wykluczanie z grupy rówieśniczej.
Dzieci, które stają się ofiarami bullyingu, wyróżniają się pod względem m.in. pochodzenia, koloru skóry, orientacji seksualnej, stylu ubierania, a także pozycji społecznej. Wśród uczniów szkół podstawowych i średnich ofiary bullyingu stanowią około 10% młodzieży; 5% uczniów czynnie uczestniczy w bullyingu przynajmniej raz w tygodniu. Należy wiedzieć, że szeroko rozumiane odstawanie od grupy rówieśniczej staje się przyczyną przemocy i prześladowania dzieci, niosąc za sobą długofalowe skutki w postaci zaburzeń emocjonalnych, objawów somatycznych oraz trudności w budowaniu relacji.
Trudno określić, jakie czynniki najczęściej są przyczyną bullyingu, bo zjawisko to ma nieco inną postać np. w dużych aglomeracjach miejskich i w niewielkich miasteczkach lub na wsi, co ma związek m.in. ze sposobem wychowania i światopoglądem. Trzeba jednak zaznaczyć, że bullying ma związek z przekazywanymi młodemu pokoleniu wartościami, a także stosunkiem rodziców i najbliższego otoczenia dzieci i młodzieży do innych osób. Młode pokolenie powiela zachowania dorosłych, co skutkuje określonym zachowaniem w stosunku do rówieśników w celu m.in. zyskania uznania w oczach grupy, a także podbudowania poczucia własnej wartości i rozładowania frustracji oraz negatywnych emocji, jakie mogą mieć związek m.in. z sytuacją rodzinną.
Bullying – jak przeciwdziałać temu zjawisku?
Ofiarą bullyingu może stać się jednostka lub grupy, które nie spełniają oczekiwań „liderów”, dlatego niezwykle ważna jest specjalistyczna praca z nauczycielami, która pozwoli na wczesne zapobieganie nękaniu, zastraszaniu oraz przemocy względem rówieśników. Brak reakcji na przemoc powoduje, że oprawcy stają się bezkarni i ze zwiększoną siłą gnębią swoje ofiary.
Temat bullyingu oraz dokładne zrozumienie mechanizmów przemocy, które prowadzą do znęcania się nad rówieśnikami to obecnie jedno z wyzwań, któremu muszą sprostać nauczyciele i rodzice. Świadomość zagrożenia, jakim jest bullying to broń przeciwko nasilającej się przemocy w szkole, a także sposób na szybkie wdrażanie procedur, które mają na celu ochronę nękanych uczniów.
Czytaj też:
Cyberprzemoc niewiele różni się od... agresji fizycznej! Jak dbać o bezpieczeństwo dzieci w sieci?