Niepokój psychoruchowy bywa różnie definiowany. W literaturze medycznej znajdziemy m.in. pojęcie „akatyzja”, które określa konieczność przebywania w nieustannym ruchu z jednoczesnym występowaniem objawów wewnętrznego niepokoju psychicznego. Pobudzenie psychoruchowe bywa nie tylko skutkiem przyjmowania niektórych leków, ale także objawem chorobowym, który wymaga diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Akatyzja – przyczyny
Akatyzja jest dość częstym pozapiramidowym efektem stosowania leków. Może pojawić się już w kilka godzin od przyjęcia dawki np. neuroleptyków lub dopiero po kilku miesiącach od rozpoczęcia kuracji. Niepokój psychoruchowy jest też częstą reakcją na zmianę dawkowania leku lub całkowite jego odstawienie, które przebiega nagle, czyli bez stopniowego zmniejszania dawek leku w celu uniknięcia niebezpiecznych objawów odstawiennych.
Akatyzja, czyli niepokój psychoruchowy, to także objaw chorobowy, który występuje m.in. u pacjentów cierpiących na autyzm, psychozy i chorobę afektywną dwubiegunową. Specyficzne zachowania, które obejmują konieczność ciągłego pozostawania w ruchu, nieskoordynowane i bezcelowe poruszanie kończynami, somatyczne objawy mrowienia i drętwienia, a nawet bólu mięśni w połączeniu z uczuciem wewnętrznego niepokoju pojawiają się także u osób chorych m.in. na nerwicę i depresję.
Akatyzja – objawy
Objawy akatyzji nie są trudne do rozpoznania. Osoba dotknięta niepokojem psychoruchowym zachowuje się w bardzo charakterystyczny sposób, czyli:
-
przejawia widoczną nadaktywność ruchową (nie jest w stanie usiedzieć na jednym miejscu i skupić się na wykonywanych czynnościach),
-
przejawia objawy pobudzenia emocjonalnego,
-
może wykonywać nieadekwatne do zaistniałej sytuacji czynności np. przekładać różne przedmioty z miejsca na miejsce, zdejmować i zakładać kurtkę, pocierać dłońmi uda, poruszać kończynami, kiwać się w przód i w tył lub na boki,
- ma problemy z koncentracją uwagi na wykonywanych czynnościach, często przerywa wykonywane czynności.
Osobom z niepokojem psychoruchowym towarzyszą nie tylko objawy w postaci ruchów kończyn lub całego ciała, ale także niepokój wewnętrzny lub uczucie silnego lęku. Mogą się one nasilać w określonych sytuacjach lub występować stale i być związane z odczuwanym z różnych powodów dyskomfortem psychicznym. Objawy niepokoju psychoruchowego często nasilają się w stresujących lub niekomfortowych sytuacjach np. podczas lotu samolotem i przebywania w nowym otoczeniu.
Nadpobudliwość psychoruchowa jako pozapiramidowy efekt uboczny leczenia
Niepokój psychoruchowy pojawia się u osób stale lub okresowo przyjmujących:
-
leki psychotyczne (m.in. amisulpryd, ziprazidon, haloperidol, rysoperydon),
-
inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (m.in. paroksetyna, citalopram),
-
leki o działaniu przeciwdepresyjnym (m.in. trazodon, wenlaflaksyna),
- leki o działaniu przeciwwymiotnym (m.in. metoklopramid).
Niepokój psychoruchowy może pojawić się także wskutek odstawienia niektórych leków. Często obserwuje się go u osób odstawiających opioidy, benzodiazepiny oraz osób zaprzestających przyjmowania kokainy i innych narkotyków.
Co ciekawe, w leczeniu akatyzji stosuje się te same leki, które wywołują niepokój psychoruchowy jako objaw uboczny terapii.
Podsumowując, niepokój psychoruchowy to grupa objawów obejmująca zarówno dyskomfort psychiczny (uczucie wewnętrznego niepokoju i lęku o różnym nasileniu), jak i pobudzenie ruchowe. Charakterystycznym objawem niepokoju psychoruchowego jest brak możliwości spokojnego siedzenia w miejscu i skupienia uwagi na wykonywanych czynnościach. Osoby nadpobudliwe psychoruchowo często poruszają kończynami podczas siedzenia, zmieniają pozycję, wstają i ponownie siadają, kiwają się, chodzą w kółko. Często nadpobudliwości ruchowej towarzyszy zlokalizowane w różnych częściach ciała uczucie mrowienia lub inny dyskomfort, który skłania do poruszania się w celu przerwania nieprzyjemnych doznań.