Synestezja od dawna budzi ogromne zainteresowanie naukowców. Nigdy jej nie doświadczając, trudno jest sobie wyobrazić, że można usłyszeć brzmienie barw lub poczuć smak kształtów. Dla przeciętnego człowieka temat synestezji znany jest jedynie z filmów lub książek, których bohaterowie mają wyjątkowe zdolności, pozwalające na równoczesne postrzeganie różnymi zmysłami.
Synestezja jest stanem lub zdolnością, dzięki której doświadczenia jednego zmysłu np. słuchu wywołują także doświadczenia ze strony innych zmysłów. Ciężko sobie wyobrazić, że widząc dany kolor, możemy usłyszeć jego brzmienie lub spoglądając na liczby, widzieć określone kolory.
Działanie zmysłów jest zwykle ograniczone, co powoduje, że widzimy, słyszymy, smakujemy i czujemy w typowy sposób. Istnieją jednak osoby, których zmysły działają w inny sposób, np. słyszą muzykę i widzą jednocześnie różne kolory. Dla niektórych ludzi docierające do nich podczas słuchania muzyki dźwięki mają także kształty. Synestezja powoduje również, że zapachy odbierane są jako kolory, a smaki wywołują określone wrażenia dotykowe. Dzięki niej codzienne życie może stać się bogatsze o nowe doświadczenia, jednak czasami synestezja może też powodować nieprzyjemne odczucia.
Czym jest i jak powstaje synestezja?
Zwykle ludzie nie postrzegają równocześnie, co powoduje, że synestezja, która umożliwia postrzeganie świata kilkoma zmysłami w jednym czasie wydaje się czymś wręcz nieprawdopodobnym. Wiedza na temat synestezji jest ograniczona, dlatego osoba, która widzi dźwięki, czuje zapachy, dotykając różnych przedmiotów lub smakuje słowa, często spotyka się z niezrozumieniem ze strony otaczających ją osób. Wrażenia typowe dla synestezji mogą towarzyszyć niektórym stanom chorobowym, jednak nie zawsze są związane z zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu.
Słowo „synestezja” pochodzi z języka greckiego i oznacza sytuację, kiedy jednozmysłowa stymulacja wywołuje współwrażenie w innej modalności zmysłowej. Najczęściej występuje synestezja kolorowego słyszenia, w której dźwięki muzyczne (pojedyncze dźwięki, tonacje muzyczne, całe utwory muzyczne) lub dźwięki mowy (imiona, dni tygodnia, cyfry, litery alfabetu, wszystkie słowa) wyzwalają widzenie kolorów i kształtów. Te dodatkowe współwrażenia wzrokowe w silnej synestezji kolorowego słyszenia projektowane są na zewnątrz, w bliskim otoczeniu ciała. Kolory i abstrakcyjne kształty widziane są jakby na ekranie, oddalonym kilkanaście centymetrów od oczu osoby odczuwane wewnętrznie, widziane „oczami wyobraźni”. Kolorowe słyszenie, zwane również chromostezją lub synopsją, jest jedną z najczęściej występujących form synestezji (Rich, Bradshaw, Mattingley, 2005).
Synestezja zwykle występuje u ludzi o niezwykłej inteligencji. Ten stan neurologiczny częściej występuje u osób leworęcznych oraz kobiet. Przeprowadzone badania mózgu wykazały, że synestezja jest zbliżona do padaczki skroniowej. Ten stan neurologiczny nie jest jednak związany z zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu, które utrudniają normalne funkcjonowanie.
Najczęstsza synestezja – barwne słyszenie
Barwne słyszenie to najczęściej spotykany rodzaj synestezji. Wywołuje ona skojarzenia tonacji z określonymi barwami. Odbieranie poszczególnych dźwięków jako barw może być różne, jednak zawsze powoduje, że określony dźwięk dociera do mózgu z wykorzystaniem nie tylko zmysłu słuchu, ale także wzroku.
Synestezja nie jest obecnie postrzegana jako stan chorobowy, ale zdolność, która sprawia, że doświadczająca jej osoba staje się wyjątkowa i może w inny niż większość ludzi sposób odbierać otaczającą ją rzeczywistość.
Oprócz barwnego słyszenia występują również inne synestezje, dzięki którym docierające do mózgu bodźce z różnych zmysłów są źródłem wyjątkowych doznań. Zwykle wyjątkowe zdolności równoległego postrzegania pojawiają się w okresie dzieciństwa, jednak mogą ujawnić się również później. Osoby, u których występuje synestezja nie odczuwają jedynie przyjemnych doznań. Często zdarza się, że unikają niektórych czynności ze względu na związane z nimi nieprzyjemne odczucia.
Dlaczego dochodzi do synestezji?
Nie wiadomo, co powoduje, że pojawia się synestezja. Istnieją dwie teorie powstawania synestezji. Pierwsza z nich zakłada, że w mózgu osób z synestezją jest więcej połączeń między neuronami, które przenoszą informacje z różnych narządów zmysłu, które mieszając się ze sobą, tworzą synestezję. Inna teoria zakłada, że liczba połączeń między neuronami w mózgu osób, u których występuje synestezja, jest taka sama, jak u innych ludzi, a za równoległe postrzeganie odpowiada zachwiana równowaga pomiędzy hamowaniem i wyciszaniem docierających do mózgu impulsów.
Zdaniem niektórych specjalistów każdy człowiek przychodzi na świat jako synesteta, ale u większości ludzi zdolność równoległego postrzegania rzeczywistości za pomocą różnych zmysłów zanika wraz z wiekiem. Potwierdzeniem tej teorii mogą być zachowania małych dzieci, które w całkiem inny sposób odbierają otaczającą je rzeczywistość, co często łączone jest z wybujałą wyobraźnią. Synestezja jako sposób równoległego postrzegania nie jest powszechnie znana, co sprawia, że zdolność np. widzenia dźwięków, jest hamowana poprzez niewłaściwe podejście do odczuć dziecka.
Synestezja a stany chorobowe
Synestezja może być wywołana przez choroby neurologiczne, jednak diagnozowanie jej przyczyn jest bardzo trudne. Na etapie diagnozowania przyczyn równoległego postrzegania wykorzystywany jest m.in. rezonans magnetyczny. W większości przypadków nie można ustalić podłoża synestezji. Wiadomo, że można ją wywołać, przyjmując LSD. Jeżeli synestezja towarzyszy wykrytym zaburzeniom neurologicznym, stając się przyczyną nieprzyjemnych doznań lub utrudniając normalne funkcjonowanie, to szczególne znaczenie ma terapia z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych.
Okazuje się jednak, że większość osób, które odbierają otaczający je świat za pomocą różnych zmysłów równocześnie, nie chce tłumić tej wyjątkowej zdolności. Często synestetami są osoby wybitnie uzdolnione np. muzycy, co sprawia, że zdolność wyjątkowego postrzegania staje się dodatkowym źródłem inspiracji, pozwalając w pełni wykorzystać posiadany talent.
Źródła:
- Carson R., Butcher J., Mineka S.: Psychologia zaburzeń tom 1-2. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2003
- Rogowska A. (2007): Synestezja i jej znaczenie w rozwoju poznawczym i językowym w dzieciństwie. Opole: Politechnika Opolska
- Nosal C.S. (1992): Diagnoza typów umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
- Augustynek A.: Wstęp do psychologii. Difin, Warszawa 2009.
Czytaj też:
Czy do ataku epilepsji trzeba wzywać karetkę? Sprawdź, jak reagować na napad padaczki