Bolące jelita i wzdęcia to objaw nadwrażliwości jelit?

Dotychczas przyczyn objawów zespołu nadwrażliwego jelita doszukiwano się w psychice chorego. Dziś już wiemy, że winne są zaburzenia mikrobioty jelitowej. W dodatku zespół jelita nadwrażliwego (IBS) to nie jedna choroba, lecz zespół wielu objawów o różnych przyczynach.

Główne kryteria jego rozpoznania to przewlekłe zaburzenia rytmu wypróżnień i przewlekłe bóle brzucha, ale i inne przyczyny dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nietolerancja laktozy, celiakia, uczulenie na nikiel czy SIBO, które mogą współistnieć z IBS.

- Według nowej definicji chorób czynnościowych wiemy o tej chorobie coraz więcej. I nie jest tak, jak kiedyś myśleliśmy, że to forma zaburzeń natury psychicznej. Psychika odgrywa w tej chorobie duże znaczenie, ale za dolegliwości odpowiadają przede wszystkim zaburzenia motoryki jelit, nadwrażliwość trzewna – tłumaczy prof. Grażyna Rydzewska, kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych i Gastroenterologii z Pododdziałem Leczenia Nieswoistych Chorób Zapalnych Jelit Szpitala MSWiA w Warszawie, prezes Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego.

U podłoża problemu leży zaburzenie regulacji osi mózg-jelito. Zgodnie z najnowszą wiedzą to wydaje się być główną przyczyną objawów, które nazywamy czynnościowymi. Kryteria Rzymskie IV, opublikowane w maju 2016 roku, definiują problem ściśle.

– Nie ma pojęcia dyskomfortu, jest mowa o bólu. Doprecyzowano także częstotliwość pojawiania się dolegliwości bólowych – muszą występować minimum raz w tygodniu. Raz w miesiącu każdemu coś może się przytrafić. A zatem pacjent, który odczuwa ból co najmniej raz w tygodniu, któremu towarzyszą wzdęcia, zaburzenia rytmu wypróżnień – spełnia kryteria tej choroby – mówi gastroenterolog.

Dlaczego bolą mnie jelita?

Ból jelit może mieć wiele przyczyn. Zaliczają się do nich nie tylko problemy trawienne, takie jak wzdęcia brzucha czy choroba wrzodowa, które mogą być efektem niewłaściwej diety, zbyt bogatej w tłuszcze czy produkty ciężkostrawne. Ból jelit może być związany z nietolerancjami pokarmowymi, m.in. nietolerancją glutenu czy laktozy, które mogą wywołać silne skurcze jelit. Może również wynikać z czynników psychomatycznych i być efektem silnego stresu czy zaburzeń psychicznych.

Ból brzucha: kiedy wskazuje na chorobę jelit?

Kryteria Rzymskie IV stanowią najnowszą aktualizację kryteriów diagnostycznych zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego. Są bardziej restrykcyjne, czego efektem jest rzadsze rozpoznawanie zespołu jelita nadwrażliwego.

- Czy to znaczy, że ludzi rzadziej boli brzuch? Nie. Jednak ból brzucha raz czy dwa razy w miesiącu traktujmy to jako względną normę. Na zespół jelita nadwrażliwego należy spojrzeć jak na puszkę Pandory, bo zdiagnozowanie tej choroby oznacza wiele różnych problemów – podkreśla specjalistka.

Objawy podobne jak w zespole jelita nadwrażliwego mogą występować w celiakii, SIBO (czyli zespole rozrostu flory bakteryjnej), nietolerancji laktozy, czy produktów bogatych w FODMAP (nazwa pochodzi z zestawienia pierwszych liter wyrazów: Fermentable Oligosacharides, Disacharides, Monosacharides and Polyols), nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten oraz alergii na nikiel.

– To bardzo ważne, że zaczęliśmy w końcu identyfikować te wszystkie choroby, bo wcześniej się o nich nie mówiło – uważa prof. Rydzewska. Pojawiło się też nienazwane dotychczas zjawisko „SIBO”, czyli rozrost flory bakteryjnej jelita grubego na jelito cienkie, które powoduje dolegliwości bólowe, przewlekłe biegunki, wzdęcia, odbijanie się – czyli objawy, które nakładają się na te występujące też w IBS. To nie to samo, ale 23-45 proc. pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego ma też SIBO.

Najczęstsze przyczyny bólu jelit – choroby

Najczęstsze przyczyny bólu jelit to:

• nieodpowiednia dieta
• zatrucie żołądkowe
  
• nietolerancja pokarmowa
• nietolerancja laktozy
• zapalenie jelita grubego lub zapalenie uchyłków jelita grubego
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawia się bólami dolnej części brzucha, biegunkami, zaparciami, czasem nawet gorączką. W leczeniu stosuje się glikokortykosteroidy, mesalazynę
• perforacja jelita grubego – perforacja jelit to stan zagrażający życiu. Objawia się silnym bólem brzucha, spowolnieniem akcji serca, krwawą biegunką. W badaniach obserwuje się także powiększenie żołądka
• choroba Leśniowskiego-Crohna – to choroba autoimmunologiczna, która objawia się silnymi biegunkami i wymiotami, bólami i skurczami brzucha, brakiem apetytu i utratą wagi. Często występują również afty i owrzodzenia w jamie ustnej
• nowotwór jelita grubego – choroba objawiająca się bólami brzucha, krwią w stolcu i zmianą rytmu wypróżnień. Leczenie jest uzależnione od stanu pacjenta
• ostre niedokrwienie jelit – choroba często ma nagły początek, objawia się nudnościami i wymiotami, biegunką. Wszystkie postaci choroby wymagają natychmiastowej hospitalizacji i wykonania leczenia operacyjnego

Jak rozpoznać ból jelit?

Ból jelit występuje zarówno po prawej, jak i po lewej stronie brzucha. Może mieć różne przyczyny i oznaczać inne dolegliwości. Z tego względu gdy zaboli nas brzuch, warto zwrócić uwagę na miejsce, w którym odczuwamy ból, bo od jego lokalizacji zależy właściwe postępowanie.

Ból jelita po prawej stronie

Bóle brzucha po prawej stronie mogą oznaczać różne choroby jelit, ale nie tylko. Najczęściej występują przy chorobie wrzodowej jelit, chorach układu moczowego czy dróg żółciowych, chorobach wątroby.

Silny ból brzucha po prawej stronie może być związany z zapaleniem wyrostka robaczkowego. Jeśli nie mija po zażyciu leków rozkurczowych, należy udać się do lekarza, który wykona USG brzucha i przekona się, czy przyczyną bólu jest wyrostek robaczkowy. Tego rodzaju ból może towarzyszyć także kolce nerkowej, a także zapaleniach układu moczowego.

U kobiet może być związany również z owulacją. Jeśli występuje w czasie dni płodnych i ma charakter kłujący, najczęściej oznacza właśnie owulację. W takiej sytuacji minie samoistnie i nie należy się nim martwić.

Ból jelita po lewej stronie

Ból jelit po lewej stronie brzucha może być związany z zespołem jelita drażliwego IBS, perforacją jelita grubego lub niedokrwieniem jelit. Jeśli nie mija, należy udać się do lekarza, by zdiagnozować przyczynę bólu.

Ból pojawiający się po obfitym posiłku może oznaczać dolegliwości trawienne. W takiej sytuacji najlepiej jest wypić napar ziołowy, który pozytywnie wpłynie na perystaltykę jelit i przyspieszy metabolizm.

Co oznacza kłucie w jelitach?

Kłucie w jelitach najczęściej objawia się po zjedzeniu ciężkostrawnych potraw lub zbyt obfitego posiłku. Jeśli kłuciu towarzyszy dodatkowo bulgotanie w jelitach, burczenie czy ból w dole brzucha, najczęściej winna jest niestrawność lub niewłaściwa jelita.

Kłucie w jelitach może wystąpić również w razie nietolerancji pokarmowej lub alergii. Czasem pojawia się przy zatruciu żołądkowym, gdzie najczęściej towarzyszy mu biegunka i mdłości.

Bardzo silny ból brzucha może już oznaczać poważniejsze choroby m.in. niedrożność jelit. W takiej sytuacji oprócz silnego bólu brzucha pojawiają się mdłości, wymioty, zatrzymanie gazów czy stolca.

Kiedy ból jelit powinien niepokoić?

Ból brzucha zdarza się często i może mieć różne podłoże. Niepokojące są jednak zarówno nawracające epizody dolegliwości bólowych, jak i ból o charakterze nagłym i bardzo silnym. Jeśli bólowi towarzyszą wymioty czy biegunka, w której obserwujemy śluz i krew, warto jak najszybciej zapisać się do lekarza.

Postępowaniem, które może okazać się pomocne, jest zmiana diety i wykluczenie z niej składników o działaniu drażniącym na układ trawienny. Dobrze jest także spożywać małe posiłki, które nie obciążą żołądka oraz wzbogacić swoją dietę w produkty probiotyczne wspierające mikrobiom.

Jak uwolnić gazy z jelit?

Aby nie dopuścić do kumulowania się gazów w jelitach i uwolnić gazy z jelit, należy zadbać o odpowiednią dietę. Gazy mogą pojawiać się na skutek łykania powietrza w trakcie jedzenia, ale również po spożyciu wysoko przetworzonych produktów, które są bogate w substancje, jakie nam nie służą. Mogą być także efektem fermentacji pokarmu zachodzącej w jelicie grubym.

Aby pozbyć się gazów, należy włączyć do diety błonnik pokarmowy, który świetnie wymiata wszystkie złogi pokarmowe z jelit. Warto również jeść jogurty naturalne i pić kefiry, które także dobrze wspomagają mikroflorę jelitową.

Oprócz tego dobrą metodą jest picie herbatek i naparów ziołowych, które regulują przemianę materii, wspomagają procesy trawienne i zapobiegają odkładaniu się gazów w jelitach.

Tym, co może pomóc, jest również ruch. Aktywność fizyczna i częste spacery sprzyjają uregulowaniu pracy jelit i wspomagają metabolizm. Warto każdego dnia chociaż przez 30 minut dziennie spacerować, by wzmocnić pracę układu pokarmowego.

Depresja, trądzik – wiele chorób i objawów towarzyszących chorobom jelit

Choroba jelit to jednak nie tylko dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ale także – o czym niewiele się mówi – trądzik, depresja, nudności, utrata masy ciała, niedożywienie, niedobory witaminowe, zespół przewlekłego zmęczenia, bóle stawów.

– Zaburzenia osi jelito-mózg to nie tylko wzdęcia i bolący brzuch – to jest tzw. osobowość nadwrażliwa, a więc też zaburzenia miesiączkowania, częstomocz, to pacjentki, które wykonują dziesiątki posiewów i choć wszystkie wychodzą prawidłowo, one wciąż skarżą się na pieczenie i częste wizyty w toalecie. Przy chorobie trzewnej częściej zdarza się choroba lokomocyjna, fibromialgia, bóle krzyża, migrena. Pacjentka z zespołem jelita nadwrażliwego to jest nasza księżniczka na ziarnku grochu. Ona nie kłamie, ona czuje to ziarnko grochu! Jeżeli zrobimy test balonem, który polega na wprowadzeniu do jelita balonu, który rozszerzamy powietrzem – zdrowa osoba nie będzie czuła bólu, a przy tej samej objętości osoba z zespołem jelita nadwrażliwego cierpi. I to nie jest histeryczka, to jest osoba nadwrażliwa – tłumaczy specjalistka.

Zaburzenia mikrobiomu

To, co dotąd przypisywaliśmy nadwrażliwości, to efekt zaburzeń mikrobiomiu. Zmiany, jakie w nim zachodzą, leżą u podstaw zaburzenia osi mózg – jelito.

– A na te zaburzenia wpływamy wszystkim: dietą, lekami, używkami – tym wszystkim, co wprowadzamy do organizmu z zewnątrz. Pamiętajmy, że mamy w sobie 2 kg bakterii jelitowych – to więcej niż neuronów mózgowych. Nie powinniśmy ich lekceważyć – zwraca uwagę lekarka.

Jednak mikrobiom to też kwestie osobnicze – właśnie dlatego niektórzy mogą np. zjeść więcej niż inni i nie tyją. Inni – będą mieć biegunkę po zjedzeniu jogurtu, skądinąd polecanego w codziennej diecie dla osób zdrowych.

Co to jest zespół jelita drażliwego i jakie są jego przyczyny?

Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba układu pokarmowego. Objawia się bólami brzucha, biegunkami, dyskomfortem żołądkowo-jelitowym. Na rozwój choroby mogą mieć wpływ różne czynniki, m.in. płeć i wiek, ale także dieta, alergie oraz stres.

Niestety, jest to choroba, której nie da się wyleczyć. Najczęściej stosuje się leczenie objawowe, obserwuje wyciszenie lub zaostrzenie choroby w poszczególnych momentach życia.

Zespół jelita drażliwego często ma podłoże psychiczne oraz emocjonalne. Choroba może nawracać na skutek stresu czy pojawienia się problemów osobistych. Warto dbać o swoje zdrowie psychiczne, potrafić uwalniać stres, regularnie spacerować i uprawiać sport. Umiejętność zredukowania napięć i pozbycia się czynników zwiększających ryzyko nawrotu choroby może pomóc usprawnić funkcjonowanie chorego.

Bardzo dużą rolę odgrywa właściwa dieta. Powinna być bogata w bakterie kwasu mlekowego, m.in. znajdujące się w produktach mlecznych (kefirach, jogurtach naturalnych, zsiadłym mleku), a także w kiszonych warzywach i owocach. Dobrze też, by w diecie znajdowały się duże ilości warzyw i owoców, które pomagają zachować równowagę w układzie pokarmowym.

Jak często występuje zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego IBS to częsta choroba. Szacuje się, że może obejmować nawet 20 procent populacji. Częściej zdarza się w krajach wysokorozwiniętych, co może być związane nie tylko z niewłaściwą dietą, ale również ze zbyt szybkim tempem życia.

W Ameryce Północnej zespół jelita drażliwego najczęściej występuje u kobiet. Choroba dotyka je niemal trzy razy częściej niż mężczyzn.

Zespół jelita drażliwego – objawy

Do objawów zespołu jelita drażliwego zalicza się:

• bóle brzucha o charakterze częstym i nawracającym, często zlokalizowane po lewej stronie brzucha
• skurcze jelita grubego
• gazy
• wzdęcia brzucha
  
• częste oddawanie moczu
• biegunki
• uczucie niecałkowitego wypróżnienia
• uczucie pełności w żołądku
• zaparcia

Objawy te mogą występować okresowo,

W jakiej okolicy brzucha występuje ból w zespole jelita drażliwego?

Ból brzucha przy zespole jelita drażliwego najczęściej występuje po lewej stronie brzucha. Może być kłujący lub skurczowy, związany z odżywianiem, ale również ze stresem. Zdarza się, że ból brzucha ma charakter nagły, silny i oznacza konieczność gwałtownego skorzystania z toalety.

Aby zdiagnozować IBS warto zwracać uwagę nie tylko na napady brzucha, ale również na wypróżnienia. Przy zespole jelita drażliwego wypróżnienia mogą być zmienne, a biegunki przeplatają się z zaparciami. Często w kale pojawia się śluz.

Zespół jelita drażliwego – badania

Jeśli podejrzewamy u siebie zespół jelita drażliwego, warto zrobić odpowiednie badania, by się przekonać, czy choroba rzeczywiście nas dotyczy. Należy jednak mieć na uwadze, że nie istnieje jedno konkretne badania, które mogłoby potwierdzić chorobę. Z reguły wykonuje się cały szereg badań, a chorobę można potwierdzić, jeśli napady bólu brzucha występują regularnie.

Z reguły wykonuje się morfologię, badania ciśnienia krwi, badania krzepnięcia krwi, poziom CRP, a także badania na pasożyty. Można wykonać również USG jamy brzusznej, które pozwoli wykluczyć inne choroby. U kobiet często zalecane jest również wykonanie badania USG ginekologicznego.

Mogą wystąpić problemy z jelitami, które mogły wystąpić w czasie ciąży. Potem szuka pacjentów. Objawy objawowe obejmują morfologię krwi i badania ciśnienia krwi, badania krzepnięcia krwi i badania okulistyczne, takie jak CRP i (lub) kalprotektyna.

Jak złagodzić ból jelit domowymi sposobami?

Bóle brzucha związane z zespołem jelita drażliwego można łagodzić odpowiednią dietą. Powinny znaleźć się w niej składniki, które są dobrze tolerowane i nie nasilają problemów trawiennych. Najczęściej takie osoby powinny stosować dietę lekkostrawną, która nie obciąża mocno żołądka. Konieczne jest zatem wyeliminowanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, ciężkostrawnych potraw i dań smażonych na głębokim tłuszczu. Należy również zmniejszyć spożycie substancji, które mogą działać drażniąco na żołądek, czyli kawy i napojów zawierających kofeinę, napojów gazowanych, a także wysoko przetworzonych produktów.

Warto również wprowadzić zioła do swojej diety. Dotyczy to nie tylko naparów ziołowych, którymi możemy zastąpić kawę czy czarną herbatę, a które dobrze wpływają na układ trawienny. Do takich napojów zaliczają się: koper włoski, mięta, szałwia, ale również pokrzywa czy kminek. Warto pić je po posiłku, by pobudzić procesy trawienne.

Zioła mogą również zastąpić gotowe mieszanki przypraw, które często działają drażniąco na jelita. Zamiast kupować przyprawy w saszetkach, zdecydowanie lepiej jest dodać do dania świeży koperek czy natkę pietruszki, bazylię, suszony majeranek. Tego rodzaju zioła pobudzają procesy trawienne i perystaltykę jelit. Mogą zapobiec wzdęciom i bólom brzucha, które pojawiają się po posiłkach.

Co jeść w razie choroby jelit?

Według nowych wytycznych w leczeniu należy uwzględnić odpowiednią dietę, zwiększoną podaż błonnika (często w postaci błonnika rozpuszczalnego) oraz farmakoterapię – w tym m.in. leki rozkurczowe i specyficzny antybiotyk, który reguluje nasz mikrobiom, ale nie wchłania się z jelita, a więc nie działa na bakterie korzystne dla człowieka (ze względu na to nazywany jest eubiotykiem).

Osoba z chorymi jelitami nie powinna kierować się reklamą probiotyków i prebiotyków, a kupować te wskazane przez lekarza!

Swoje miejsce w leczeniu dolegliwości trzewnych zajmują także probiotyki i prebiotki, ale uwaga – nie wszystko jedno jakie!

– Wiemy już, że działanie probiotyków zależy od tego, jaki szczep bakterii zawierają. Nie idziemy więc do apteki po „jakiś probiotyk”, tak jak nie mówimy: „Poproszę jakiś antybiotyk”. W przypadku osoby z chorobą czynnościową jelit potrzebny nam na przykład probiotyk zawierający np. Lactobacillus plantarum 299v działający na wzdęcia – zwraca uwagę prof. Rydzewska.

Przyjmowanie kupionego w ciemno probiotyku czy prebiotyku to nie tylko wyrzucenie pieniędzy, ale i narażenie się na dolegliwości.

Lekarze mogą zalecać także łagodne preparaty o udokumentowanym działaniu, takie jak olejek z mięty pieprzowej, osmotyczne leki czyszczące (nie przeczyszczające!), kwas masłowy. Podstawową zasadą jest konsultowanie przyjmowania tego rodzaju substancji z lekarzem.

Ostrożnie z modnymi dietami

Diety eliminacyjne, tak lubiane przez pacjentów, mają małe znaczenie i bardzo często specjaliści je odradzają.

– Tak modna ostatnio dieta bezglutenowa nie jest dobra dla wszystkich, a stosowana na dłuższą metę przez osoby, które nie mają celiakii, jest wręcz szkodliwa – ostrzega gastroenterolog.

Podkreśla, że jedyną dietą jaka jest zalecana przez specjalistów w leczeniu chorób jelit jest dieta low-FODMAP, opracowana przez zespół badawczy z Monash University – prof. Petera Gibsona, dyrektor Gastroenterologii The Alfred Hospital i Uniwersytetu Monash oraz dr Jane Muir.

Zakłada ona bardzo niskie spożycie produktów zawierających fruktozę, laktozę, fruktany, alkohole polihydroksylowe oraz sztuczne substancje słodzące, które nie tylko ulegają łatwej fermentacji, ale także przez właściwości osmotyczne zwiększają ilość znajdującej się w świetle jelita wody. Substancje te fermentują pod wpływem bytujących tam bakterii, co w efekcie powoduje wzmożoną produkcję dwutlenku węgla oraz metanu, a to z kolei prowadzi do wzdęć, bólów brzucha i biegunek.

Ze względu na to, że jest dieta bardzo eliminacyjna, nie należy jej stosować stale, a już na pewno powinno się ją stosować wyłącznie w konsultacji z lekarzem.

Wyeliminuj raka jelita grubego

Nie możemy zapominać, że objawy trzewne daje także inna, bardzo groźna choroba – rak jelita grubego lub innego odcinka przewodu pokarmowego.

– Są pewne objawy alarmowe, które powinny zwrócić nasza uwagę: utrata masy ciała, nasilenie objawów nocą, krew w stolcu, obciążony wywiad rodzinny, odchylenia w badaniu przedmiotowym. Taki pacjent wymaga dokładniejszej diagnozy, w pierwszej kolejności wykluczenia choroby nowotoworowej. Dopiero w następnej kolejności powinniśmy szukać przyczyn w chorobie czynnościowej – podkreśla prof. Rydzewska.

Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl