Zespół Angelmana (Angelman Syndrome, AS) rozwija się w wyniku częściowej delecji długiego ramienia chromosomu 15. i disomii jednorodzicielskiej. Choroba Angelmana nie ujawnia się w pierwszych dniach i tygodniach życia – u noworodków nie są widoczne jej charakterystyczne objawy. Na początku występuje m.in. nadmierne napięcie mięśniowe.
Czym jest zespół Angelmana
Pod względem wyglądu zewnętrznego dzieci z zespołem Angelmana początkowo nie różnią się od zdrowych noworodków. Z czasem ujawniają się jednak charakterystyczne i powiązane objawy choroby, do których zaliczamy m.in. zaburzenia rozwoju ruchowego i zaburzenia rozwoju umysłowego.
Dzieci dotknięte zespołem Angelmana rozwijają się znacznie wolniej niż ich zdrowi rówieśnicy – późno zaczynają raczkować, siadać oraz chodzić. Część małych pacjentów nie jest w stanie samodzielnie się poruszać, jednak na sprawność ruchową wpływa wczesne rozpoznanie choroby oraz wdrożenie intensywnej rehabilitacji.
Pierwsze symptomy zespołu Angelmana, które wywołują niepokój rodziców zaczynają być widoczne u niemowląt, które ukończyły 6. miesiąc życia. Objawem dominującym w początkowym okresie życia jest opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Objawy choroby Angelmana bywają mylone z objawami dziecięcego porażenia mózgowego, a także z objawami autyzmu.
Niegdyś w przypadku dzieci z zespołem Angelmana stosowano termin „dzieci marionetki” (ang. happy puppet syndrome), co było spowodowane ich charakterystycznym wyglądem oraz zachowaniem – ruchy przypominające marionetkę i napady śmiechu bez powodu. Zwykle potwierdzenie zespołu Angelmana następuje we wczesnym dzieciństwie, pomiędzy 3. a 6. rokiem życia. Na etapie diagnostyki przyczyn zaburzeń w rozwoju psychoruchowym dziecka powinny zostać wykluczone inne schorzenia neurologiczne.
Zespół Angelmana – historia choroby
Zespół Angelmana został po raz pierwszy opisany w 1965 roku przez pediatrę Harry’ego Angelmana, do którego trafiły dzieci z podobnym zespołem objawów, czyli opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, brakiem mowy, dystrofią twarzoczaszki, a także napadami padaczkowymi. Dzieci te bardzo często się uśmiechały i łatwo można było u nich wywołać napady śmiechu oraz specyficznie się poruszały – ich chód przypominał ruchy kukiełki. Stąd wzięła się nazwa „dzieci marionetki”.
Zostało opisanych niewiele ponad 200 przypadków zespołu Angelmana (nazwa „dzieci marionetki” nie jest już stosowana), jednak nie oznacza to, że choroba zalicza się do grupy schorzeń diagnozowanych bardzo rzadko. Zespół Angelmana dotyczy 1 na 15-20 000 dzieci.
Podłoże zespołu Angelmana
Zespół Angelmana to choroba genetyczna, która może zostać odziedziczona po jednym z rodziców lub rozwinąć się na skutek spontanicznej mutacji w obrębie chromosomu 15. – w około 10% przypadków choroba nie jest związana z mutacją przekazaną przez rodzica. W większości przypadków przyczyną zespołu Angelmana jest delecja chromosomu pochodzenia matczynego.
Genetycznie uwarunkowany zespół Angelmana rozwija się na skutek delecji odcinka 15. chromosomu. Zaburzenia psychoruchowe spowodowane są przez zakłócenia funkcji genu UBE3A, kodującego ligazę ubikwityny. Prowadzone badania pozwoliły wyodrębnić 4 mechanizmy rozwoju choroby, które wpływają na jej przebieg.
Do rozwoju choroby Angelmana może doprowadzić:
- delecja 15 chromosomu pochodzenia matczynego w regionie 15q11 – q13 – dotyczy 65-75% chorych dzieci,
- mutacja w obrębie genu UBE3A – dotyczy 5-11% chorych dzieci,
- disomia uniparentalna lub jednorodzielska (UDP) kopii genów chromosomu pochodzenia ojcowskiego – dotyczy 2-3% chorych dzieci i wiąże się z lżejszym przebiegiem zespołu Angelmana,
- defekt imprintingu (ID) – dotyczy około 3% chorych dzieci.
Na etapie diagnostyki niezbędne jest ustalenie rodzaju defektu molekularnego, który doprowadził do rozwoju choroby. Na skutek częściowej delecji długiego ramienia chromosomu 15. może rozwinąć się również zespół Pradera-Williego.
Objawy zespołu Angelmana
Jak już zostało wspomniane, objawy zespołu Angelmana są początkowo niespecyficzne. U młodszych niemowląt choroba objawia się nadmiernym napięciem mięśniowym oraz problemami z karmieniem, które wynikają z zaburzonego odruchu ssania. Dziecko z zespołem Angelmana nie rozwija się w prawidłowym tempie – bardzo późno zaczyna siadać (pomiędzy 1. a 3. rokiem życia), raczkować (około 2. roku życia) oraz chodzić (większość dzieci opanowuje umiejętność chodzenia dopiero około 5. roku życia). Część dzieci wcale nie chodzi.
Inne, typowe objawy zespołu Angelmana to m.in.:
- małogłowie występujące do około 2. roku życia,
- napady padaczkowe o różnym nasileniu,
- afazja lub poważne zaburzenia mowy,
- zaburzenia zachowania i pobudliwość emocjonalna (napady śmiechu, przesadnie radosne zachowanie),
- nadpobudliwość ruchowa,
- zaburzenia odżywiania,
- zaburzenia równowagi,
- zaburzenia snu.
W przypadku tej choroby mamy do czynienia z objawami stałymi, które występują u wszystkich chorych dzieci oraz objawami częstymi (dotyczą 80% chorych) i objawami powiązanymi (dotyczą 20-80% chorych).
Stałe objawy zespołu Angelmana to m.in. zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, które wiążą się z upośledzeniem ruchowym i upośledzeniem umysłowym np. zaburzona koordynacja ruchowa dziecka, zaburzenia równowagi, pobudliwość emocjonalna, zaburzenia mowy, zaburzenia ssania i zaburzenia połykania.
U dzieci z zespołem Angelmana można z czasem zauważyć charakterystyczne objawy fenotypowe, do których zaliczamy m.in.:
- płaską potylicę z bruzdą potyliczną,
- duże usta,
- szeroko rozstawione zęby,
- wystający język.
Charakterystyczny dla jest też sposób poruszania się chorych dzieci, które szeroko rozstawiają nogi podczas chodzenia i machają rękami.
U starszych dzieci bardzo często występuje skolioza w odcinku piersiowym z powodu osłabienia mięśni tułowia. Na skutek znacznego stopnia skrzywienia kręgosłupa może dojść m.in. do pojawienia się zaburzeń oddechowych oraz innych problemów zdrowotnych. Co więcej, znaczny odsetek chorych cierpi z powodu otyłości.
Inne objawy zespołu Angelmana to m.in.: nadwrażliwość na ciepło i hipopigmentacja w obrębie skóry, oczu i włosów, która zwiększa wrażliwość na promieniowanie słoneczne.
Jak wygląda leczenie zespołu Angelmana?
Leczenie zespołu Angelmana opiera się przede wszystkim na rehabilitacji. Większość nierehabilitowanych systematycznie chorych traci szansę na częściową sprawność w dorosłym życiu. Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji pomaga zapobiec progresji choroby. Leczenie wymaga współpracy z wieloma specjalistami m.in. neurologiem, okulistą, logopedą i ortopedą oraz specjalistycznej terapii psychologiczno-pedagogicznej.
Źródła:
- Cassidy SB, Schwartz S.: Prader-Willi and Angelman syndromes. Disorders of genomic imprinting, Medicine 1998, tom 77, nr 2
- Jacek Jarosław Błeszyński: Analiza różnicująca wybranych zespołów zaburzeń autystycznych. Zarys rewalidacji; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010
Czytaj też:
Zespół Waardenburga – rzadkie schorzenie genetyczne u dzieci. Ma cztery podtypyCzytaj też:
Zapalenie naczyń związane z IgA – przyczyny, objawy, powikłania i leczenie