Logopeda: kim jest i czym się zajmuje?

Logopeda to terapeuta, który musi posiadać rzetelną wiedzę z zakresu psychologii, medycyny i pedagogiki. Tylko w takim wypadku jest w stanie pomóc pacjentom cierpiącym na wady wymowy spowodowane różnymi czynnikami. Czym dokładnie zajmuje się terapeuta i kiedy warto zapisać dziecko na wizytę?

Co to jest logopedia?

Logopedia to dyscyplina naukowa, która bazuje na wiedzy z dziedzin pokrewnych z zakresu medycyny, psychologii i pedagogiki. Czerpie także z komunikacji językowej, dlatego często logopedami zostają filolodzy polscy lub humaniści.

Logopedia zajmuje się kształtowaniem i zaburzeniami mowy. Obejmuje kształtowanie mowy, a także leczenie zaburzeń mowy, które mogą wystąpić w późniejszym okresie rozwoju dziecka. Pomaga pozbyć się wad i zaburzeń mowy u przedszkolaków, ale także u osób dorosłych.

Logopedzi mogą zrobić także specjalizacje, które uprawniają ich do pracy z osobami po zawałach czy udarach. Logopedia specjalna umożliwia im pracę w poradniach specjalistycznych z osobami z upośledzeniem umysłowym. Neurologopeda diagnozuje i leczy zaburzenia mowy, które mają podłoże neurologiczne. Musi posiadać wiedzę medyczną z zakresu budowy mózgu i rozwoju aparatu artykulacyjnego.

Istnieje także dziedzina, która zajmuje się pracą z artystami, aktorami i osobami publicznymi. To logopedia artystyczna.

Kim jest logopeda?

Powszechnie uważa się, że logopeda to nauczyciel, który zajmuje się zaburzeniami mowy. Tymczasem to bardzo niepełne określenie, które upraszcza ten trudny i skomplikowany zawód. Terapia logopedyczna dotyczy nie tylko dzieci z wadami wymowy, ale także osób niedosłyszących, po zawałach czy udarach. Logopedzi pracują również przy kształtowaniu prawidłowej mowy u maluchów, które cierpią na zaburzenia w rozwoju mowy. Wczesna interwencja logopedyczna jest w stanie wyeliminować te problemy i pomóc w usuwaniu różnego rodzaju wad mowy.

Aby zostać logopedą, można ukończyć różne studia. Absolwenci logopedii, logopedii z audiologią oraz pedagogiki specjalnej mają prawo przyjmować i prowadzić pacjentów cierpiących na wady wymowy. Pracują nie tylko w przedszkolach, szkołach i poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ale również w poradniach foniatrycznych czy ośrodkach zajmujących się rehabilitacją.

Warto podkreślić, że specjalizacja logopedyczna wymaga bardzo intensywnej nauki. Istnieją sposoby na to, by zostać logopedą po ukończeniu innych studiów humanistycznych. Poloniści i magistrzy nauk humanistycznych mogą ukończyć dwuletnie studia podyplomowe, dzięki którym nabierają prawa do posiadania tytułu logopedy. Takie studia obejmują nauki medyczne, psychologiczne, a także językowe, są wyczerpujące i wymagają intensywnej nauki. Po zdaniu egzaminów i obronie pracy dyplomowej, logopeda może rozpocząć pracę albo podjąć kolejne studia specjalizacyjne, np. z zakresu neurologopedii. Dzięki nim mogą zmienić zakres pracy albo podjąć pracę przy badaniach klinicznych.

Specjalizacje

Po ukończeniu logopedii można zrobić specjalizację z:

• neurologopedii – polega na pracy z osobami, które cierpią na dysfunkcje układu nerwowego
• oligofrenologopedii – polega na pacy z osobami niepełnosprawnymi umysłowo
• surdologopedii – polega na pracy z osobami głuchymi
• balbutologopedii – polega na pracy z osobami, które się jąkają
• logopedii medialnej – jest to nauka dykcji dla artystów

Czym zajmuje się terapeuta?

Logopeda leczy wady wymowy, które są spowodowane różnymi czynnikami. Mogą być spowodowane zaburzeniami w rozwoju psychomotorycznym, niedosłuchem, budową anatomiczną w obrębie aparatu artykulacyjnego. Do nieprawidłowej mowy mogą także przyczynić się anomalie zębowe lub wady zgryzu. Logopeda diagnozuje i prowadzi także dzieci z zespołem Aspergera, jąkające się czy będące autystykami. Zajmuje się rehabilitacją mowy, prowadzi doskonalenie wymowy u dzieci, które seplenią lub mówią niewyraźnie.

Wady mowy to nie jedyne jego obowiązki. W zakresie logopedii leży też eliminowanie problemów z mową u osób po zawale czy udarze, które często muszą się uczyć mowy od początku.

Rozwój mowy u niemowlaka

Zaburzenia mowy u dziecka są widoczne, gdy w pełni wykształci się mowa. Ale już od pierwszych dni życia specjaliści mogą zauważyć nieprawidłowości w budowie aparatu artykulacyjnego i podniebienia, które mogą w przyszłości wpłynąć na wystąpienie zaburzeń mowy. Zbyt krótkie wędzidełko językowe czy nieprawidłowa budowa warg to jedne z częściej pojawiających się problemów, które diagnozuje się u niemowląt. Można je wyeliminować już na etapie niemowlęcym, by nie tylko w przyszłości zapobiec zaburzeniom mowy, ale także umożliwić prawidłowe karmienie i przełykanie pokarmów.

W pierwszym roku życia następuje początkowe kształtowanie mowy - dziecko ćwiczy wymawianie spółgłosek, samogłosek, a także pierwszych sylab. Około 6. miesiąca życia pojawia się głużenie. Później dziecko zaczyna powtarzać spółgłoski (p, b), następnie samogłoski. Około 10.-12. miesiąca życia mówi sylaby (ma-ma-, ta-ta, ba-ba).

Rozwój mowy u przedszkolaka

W drugim roku życia dziecko zaczyna mówić coraz więcej słów. Naśladuje rodziców, powtarza wszystko, co usłyszy. Uczy się przyporządkowywać słowa do przedmiotów. Rozwój mowy w tym okresie jest bardzo intensywny, a w zasobie dwulatka znajduje się około 300 słów! Niektóre dwuletnie dzieci potrafią już budować proste zdania składające się z dwóch czy trzech słów. Inne dopiero mówią pojedyncze wyrazy.

Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie i indywidualnie, ale w dużej mierze zależy też od rodziców i od tego, jak dużo poświęcają czasu na rozmowę z dziećmi i czytanie z nimi książek. Może to pomóc dziecku przyspieszyć rozwój mowy, choć warto podkreślić, że nie należy się martwić, gdy dwulatek mało mówi. Nawet trzyletnie dzieci mogą jeszcze wymawiać pojedyncze wyrazy, choć w takiej sytuacji warto skonsultować się z logopedą lub z psychologiem przedszkolnym.

Na tym etapie nie należy oczekiwać od malucha poprawnego wymawiania wszystkich głosek, choć warto zwracać uwagę na to, by dziecko je dobrze wymawiało. Bardzo rzadko jednak maluchy wymawiają głoskę "r", a także twarde spółgłoski. Uczą się tych umiejętności z czasem.

Rozwój mowy kształtuje się do około 6.-7. roku życia. Dzieci trzy- i czteroletnie mogą jeszcze upraszczać pewne głoski (zwykle "r"), a głoski "cz" i "dż" mogą zamieniać na "ć" i "dź". Bardzo często zmiękczają niektóre słowa i np. mówią "ja siam", zamiast "ja sam". To naturalny rozwój mowy, choć u dzieci czteroletnich wymowa powinna już być prawidłowa.

Dzieci pięcioletnie powinny już wyraźnie porozumiewać się ze światem i budować komunikatywne i przejrzyste pełne zdania. Rozwój mowy kończy się około 6. lub 7. roku życia.

Jak rozpoznać zaburzenia mowy u dziecka?

Zaburzenia mowy można rozpoznać już u małych dzieci. Jeśli dwulatek nie wymawia innych słów niż proste sylaby ("ma-ma", "ba-ba"), warto udać się z nim do logopedy, by sprawdzić, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo. Trzyletnie dziecko ma prawo niewyraźnie wymawiać niektóre głoski, ale powinno już budować zdania i mieć bogaty zasób słów. Jeśli tak się nie dzieje, należy wybrać się do logopedy. Podjęcie terapii logopedycznej pomaga przyspieszyć rozwój mowy.

Zaburzenia mowy nie muszą polegać tylko na tym, że dziecko niewiele mówi. Może też mówić niewyraźnie albo zniekształcać słowa tak, że jego mowa staje się niezrozumiała dla otoczenia. W tym przypadku także należy wybrać się do logopedy.

Kiedy zapisać dziecko na wizytę?

Z wizyty u logopedy powinni skorzystać rodzice z dzieckiem, które ma trudną mowę (tzw. późna mowa, czyli dziecko bardzo długo nie mówi albo mówi niewiele), jąka się, sepleni. Do logopedy należy zapisać także malucha, który rozwija się wolniej od swoich rówieśników albo cierpi na problemy ze słuchem.

Często logopedzi współpracują z placówkami oświatowymi takimi jak żłobki, przedszkola czy szkoły, a wizyty odbywają się regularnie w ramach zajęć edukacyjnych. Warto dowiedzieć się, czy w placówce, do której uczęszcza nasze dziecko, również jest przewidziana pomoc logopedyczna.

Logopeda najpierw poznaje przyczyny zaburzeń mowy

Dziecko, które ma problemy z wymową, wymaga podjęcia terapii logopedycznej. Aby tak było, specjalista musi najpierw poznać przyczynę zaburzeń mowy. Logopeda powinien potrafić sprawdzić aparat mowy dziecka, określić zdolności motoryczne. Niekiedy przyczyną niewłaściwej mowy lub różnych wad jest nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego. Zbyt krótkie wędzidełko, zbyt duży lub zbyt mały język, obniżona sprawność mięśni narządów mowy, nieprawidłowości w budowie podniebienia mogą powodować problemy z mową. Aby specjalista mógł podjąć skuteczną terapię logopedyczną, musi określić przyczyny problemu.

Jak wygląda wizyta?

W czasie wizyty u logopedy, terapeuta najpierw wysłuchuje problemu, z którym zgłosili się rodzice z dzieckiem, a następnie przeprowadza wywiad medyczny. Musi uzyskać informacje, czy ktoś w rodzinie cierpi na wady wymowy, w jakim wieku dziecko zaczęło mówić, czy od początku miało problemy z mową.

Następnie ogląda aparat mowy i sprawdza, czy poszczególne jego elementy mają prawidłową budowę. Czasem do powstawania wad wymowy może przyczynić się nieprawidłowa budowa języka czy warg.

Może również przeprowadzić badanie słuchu fonematycznego, a przy podejrzeniu niedosłuchu, pokierować rodziców z dzieckiem do laryngologa. Po zdiagnozowaniu przyczyny problemów z mową, logopeda opracowuje terapię.

Na czym polega terapia?

Dopiero gdy terapeuta postawi właściwą diagnozę, może opracować terapię. Najczęściej polega ona na regularnych spotkaniach, w czasie których terapeuta przekazuje podopiecznemu materiał do opanowania, wykonuje je z nim i zadaje ćwiczenia do domu. Aby wyeliminować zaburzenia mowy konieczna jest ścisła współpraca rodziców z logopedą. Praca w domu z dzieckiem jest konieczna dla uzyskania właściwych efektów terapii. Zaleca się ćwiczyć z dzieckiem codziennie, chociaż po kilkanaście minut, by utrwalić w nim prawidłową wymowę.

Jak znaleźć dobrego logopedę dla dziecka?

Logopedzi współpracują z przedszkolami i szkołami, prowadzą terapię także w ośrodkach szkolno-wychowawczych. Na zajęcia można zapisać się również do prywatnych placówek. Wielu gabinetów prowadzi własne gabinety, w których przyjmuje pacjentów.

Aby rozpocząć terapię, warto udać się do pediatry lub lekarza rodzinnego, którzy wystawią odpowiednie skierowania. W przypadku wizyt prywatnych za wizytę u logopedy trzeba zapłacić.

Czy wizyta jest płatna?

Jeśli skierowanie do logopedy wystawia pediatra albo laryngolog, wizyta odbywa się w ramach świadczeń Narodowego Funduszu Zdrowia. W takiej sytuacji terapia jest bezpłatna i rodzice nie ponoszą za nią żadnych kosztów. W każdym innym przypadku (np. gdy rodzice samodzielnie chcą zbadać dziecko), za wizytę u logopedy trzeba zapłacić.