WPROST: Dlaczego odra stale powraca?
Dr Bartosz Pawlikowski: Odra jest jedną z najbardziej zakaźnych chorób, z co najmniej 90-procentową częstością wtórnych infekcji. Mimo, że uważana jest przede wszystkim za chorobę wieku dziecięcego, odra może wystąpić u pacjentów w każdym wieku. Chociaż eliminacja endemicznej odry w Stanach Zjednoczonych w 2000 roku trwała przez co najmniej rok, zgodnie z badaniem CDC (Centers for Disease Control and Prevention, czyli Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom, w skrócie CDC), obecne przypadki nadal są powodowane przez wirusa wprowadzanego do kraju przez podróżnych z zagranicy, z rozprzestrzenianiem się występującym głównie wśród osób niezaszczepionych. W 88 proc. przypadków zgłoszonych między 2000 a 2011 r. wirus pochodzi z kraju spoza USA, a 2 na 3 pacjentów, u których rozwinęła się odra, nie zostało zaszczepionych. CDC zanotowało, że w 2013 r. liczba przypadków odry w Stanach Zjednoczonych wzrosła trzykrotnie w stosunku do poprzednich lat – do 175 przypadków. Większość z tych przypadków dotyczyła epidemii u dzieci, których rodzice odmówili immunizacji (szczepienia). Ta tendencja zwiększonej częstości występowania utrzymywała się w 2014 r. Od 1 stycznia do 23 maja 2014 r. zgłoszono 288 potwierdzonych przypadków do CDC, których liczba przekroczyła najwyższą zgłoszoną roczną całkowitą liczbę przypadków (220 przypadków w 2011 r.). Spośród 288 przypadków 200 (69%) wystąpiło u osób niezaszczepionych i 58 (20%) u osób po szczepieniu. Prawie wszystkie zgłoszone do tej pory przypadki w 2014 r. (280 [97%]) dotyczyły przywozu z co najmniej 18 krajów. Z potwierdzonych przypadków, 42 zostały powiązane z ekspozycją w Disneylandzie lub Disney California Adventure Park w Anaheim w Kalifornii. Badanie pod kierownictwem Paul A. Gastañaduy’a wykazało, że w czasie epidemii odry w 2014 r. rozprzestrzenianie się choroby miało miejsce w niezaszczepionej społeczności Amish, ale przez izolację chorych, kwarantannę podatnych osób i szczepionkę MMR dla ponad 10 000 osób rozprzestrzenianie się odry zostało ograniczone do około 1 proc. w społeczności Amish 322,630.
Oznacza to, że kluczowe znaczenie ma nie tylko szczepienie, ale także szybka reakcja na wystąpienie choroby, poprzez stosowanie izolacji chorych. Ważne więc, byśmy potrafili szybko rozpoznać odrę. Czy da się ją pomylić z innymi chorobami?
Doświadczony lekarz nie powinien mieć problemu z rozpoznaniem odry, jednak zawsze istnieje ryzyko pomyłki. Inne diagnozy, które należy rozważyć, obejmują: chorobę Kawasaki – ostre i uogólnione zapalenie naczyń; dengę – infekcyjną chorobę tropikalną, wywoływaną przez wirus dengi; syfilis; toczeń rumieniowaty układowy oraz zespół wstrząsu toksycznego.
Jak przebiega zakażenie odrą?
Początek odry waha się od 7-14 dni (średnio 10-12 dni) po ekspozycji na wirusa. Pierwszą oznaką odry jest zazwyczaj wysoka gorączka (często powyżej 40’C), która zwykle trwa 4-7 dni. Faza prodromalna, zwiastująca chorobę, jest również naznaczona złym samopoczuciem, brakiem apetytu, zapaleniem spojówek i kaszlem. Inne możliwe objawy prodromalne obejmują światłowstręt, obrzęk okołooczodołowy i mięśniobóle. Na skórze pojawiają się plamki Koplika – niebieskawo-szare plamki lub "ziarenka piasku" na rumieniowym podłożu – rozwijają się na błonie śluzowej policzków zwykle przy drugich zębach trzonowych. Zwykle pojawiają się 1-2 dni przed wysypką i ostatnie 3-5 dni. Główne objawy odry to charakterystyczna triada, obejmująca: wysypkę, gorączkę i światłowstręt. Nieskomplikowana odra, od późnego prodromu do ustąpienia gorączki i wysypki, trwa 7-10 dni. Kaszel może być ostatnim objawem, który się pojawi. Odra zmodyfikowana występuje u osób, które były szczepione lub są po ekspozycji na wirusa odry. Okres inkubacji może trwać nawet 21 dni. Mogą wystąpić podobne, ale łagodniejsze objawy.
Czym jest nietypowa odra? U kogo może się rozwinąć?
Występuje u osób, które zostały zaszczepione oryginalną szczepionką przeciw odrze od wirusowego wirusa odry w latach 1963-1967 i które mają niepełną odporność. Łagodny lub subkliniczny objaw gorączki, bólu głowy, bólu brzucha i mięśniobóle poprzedzają wysypkę, która zaczyna się na dłoniach i stopach i rozprzestrzenia się dośrodkowo. Wysypka jest nasilona w fałdach skóry i może mieć charakter plamisty, pęcherzykowy, wybroczynowy lub pokrzywkowy.
Jak wygląda wysypka w przebiegu klasycznej odry?
Średnio wysypka rozwija się po około 14 dniach od ekspozycji na wirus. Może również wystąpić łagodny świąd. Rumieniowate plamki i grudki zaczynają się na twarzy na linii włosów, na bokach szyi i na uszach. W ciągu 48 godzin zmiany łączą się w skupiska, które rozprzestrzeniają się zlewnie do tułowia i kończyn, w tym do dłoni i podeszew. Gęstość uszkodzeń jest największa powyżej ramion. Pacjenci czują się najgorzej podczas pierwszego lub drugiego dnia wysypki. Wysypka trwa 5-7 dni, a następnie przechodzi w ciemno-brązowe przebarwienia, które następnie ustępują poprzez złuszczanie się.
Jakie powikłania występują po odrze?
Powikłania po odrze dotyczą zazwyczaj najmłodszych pacjentów, szczególnie nieszczepionych. Wówczas może pojawić się bakteryjne zapalenie płuc, ucha środkowego i krtani. Najgroźniejsze są jednak powikłania neurologiczne: zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenia wielonerwowe czy nerwów czaszkowych, podostre stwardniające zapalenie mózgu (LESS), rozwijające się po wielu latach od przechorowania odry (średnio 5–8 lat), a kończące się śmiercią. Dlatego też ryzyka zakażenia odrą nie wolno bagatelizować.
Jak leczy się odrę?
Leki stosowane w leczeniu lub zapobieganiu odrze obejmują witaminę A, środki przeciwwirusowe (np. Rybawirynę), szczepionkę przeciw wirusowi odry i ludzką immunoglobulinę (Ig).
Czytaj też:
Na szczepionkę przeciw odrze jeszcze nie za późno