Opieka nad osobami starszymi – jak uzyskać opiekę nad seniorem?

Opieka nad osobami starszymi to przede wszystkim pomóc w codziennych czynnościach, przygotowywaniu posiłków czy podawaniu leków. Seniorzy często potrzebują pomocy przy zakupach, sprawunkach czy choćby wyjściu na spacer. Na czym polegają usługi opiekuńcze i z czym wiąże się sprawowanie opieki nad osobą starszą?

Opieka seniora – jak zajmować się osobą starszą?

Osoby starsze często cierpią na wiele chorób współistniejących. To nie tylko choroby układu sercowo-naczyniowego, układu moczowego czy kostno-stawowego, ale również demencja i schorzenia układu nerwowego. Starsze osoby mogą mieć problemy z koncentracją, zapominać o przyjmowaniu leków. Wymagają pomocy przy przygotowywaniu posiłków, wizytach u lekarza czy załatwianiu spraw urzędowych.

Nie każdy senior wymaga stałej opieki. Wiele osób starszych jest w stanie samodzielnie funkcjonować z niewielką pomocą dzieci lub osób bliskich. W utrzymywaniu dobrej formy pomaga im myśl, że są potrzebni. Dobrze jest, by starsza osoba miała jakieś zajęcia na co dzień, sprawy do załatwienia, dzięki którym będzie wiedziała, po co codziennie wstaje z łóżka. Odwiedziny bliskich, telefony od wnuków mogą upewnić ją, że ma wokół siebie życzliwe i troskliwe osoby i poprawić jej samopoczucie.

Zdarza się jednak i tak, że starszy człowiek nie radzi sobie przy wykonywaniu codziennych czynności i potrzebuje pomocy przy zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych. Pomocy może udzielić członek rodziny, który podejmuje się opieki nad osobą starszą, albo specjalista. Pielęgniarska opieka długoterminowa należy się osobom, które są ubezpieczone, ciężko chore, ale nie wymagają hospitalizacji.

Świadczenia pielęgnacyjne na seniora

Jeśli podejmujemy decyzję, że na stałe zajmiemy się opieką nad starszą osobą po 75. roku życia, przysługuje nam miesięczny zasiłek opiekuńczy. Jeśli senior nie przebywa w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, opiekunowi należy się świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 215,84 zł. Nie jest ono uzależnione od kryterium dochodowego i przysługuje w okresie sprawowania opieki wszystkim opiekunom osób starszych.

Osoby, które nie podejmują innej pracy zarobkowej, mogą starać się o specjalny zasiłek opiekuńczy. W takiej sytuacji wynosi on 620 złotych miesięcznie. W tym wypadku jednak występuje kryterium dochodowego, które wynosi 764 złote netto miesięcznie. Szczegółowe warunki przyznawania zasiłków opiekuńczych warto poczytać na stronie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.

Kto się kwalifikuje do takiej opieki?

Osoby cierpiące na choroby przewlekłe, które nie mogą liczyć na wsparcie bliskich, mogą skorzystać z profesjonalnej pomocy. Specjalistyczne usługi opiekuńcze przysługują wszystkim osobom chorym, niepełnosprawnym lub z powodu choroby albo kalectwa nieradzącym sobie z codziennością. Obejmują one profesjonalną opiekę higieniczną, pielęgniarską, a także (jeśli jest to możliwe) zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

Aby otrzymać wsparcie, należy być ubezpieczonym. Ubezpieczenie zdrowotne oraz zaświadczenie o chorobach albo orzeczenie o niepełnosprawności należy przedłożyć w ośrodku pomocy społecznej, gdzie zostaną przyznane konkretne świadczenia. Ośrodek pomocy społecznej ustali również, czy wszystkie usługi opiekuńcze są bezpłatne czy też chory zostanie częściowo zwolniony z odpłatności.

Opieka długoterminowa

Pielęgniarska opieka długoterminowa odbywa się w domu podopiecznego. Aby pacjent mógł z niej skorzystać, musi przejść odpowiednią kwalifikację. Pielęgniarka powinna ocenić chorego w skali Barthel, z której musi uzyskać przynajmniej 40 punktów. Ocenia przede wszystkim zakres samodzielności pacjenta (czy potrzebuje pomocy przy spożywaniu posiłków, przebieraniu się, przemieszczaniu, czy kontroluje potrzeby fizjologiczne itd). Chory nie może też znajdować się w ostrej fazie choroby psychicznej, nie korzystać z opieki hospicjum czy stacjonarnego zakładu opiekuńczego.

Jeśli pacjent pozytywnie przechodzi kwalifikację, pielęgniarka zawiadamia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego POZ o terminie rozpoczęcia świadczeń. Wizyty odbywają się przynajmniej 4 razy w tygodniu w ciągu dnia, a jeśli sytuacja tego wymaga, mogą odbywać się również w soboty.

Pielęgniarka udziela pomocy głównie w zakresie medycznym. Zmienia opatrunki, wymienia cewniki, leczy odleżyny czy rany. Pomaga również przeprowadzić podstawowe ćwiczenia oddechowe czy ogólne, które mają poprawić sprawność pacjenta. Pielęgniarka nie zajmuje się karmieniem chorego, ale może udzielić wskazówek członkom rodziny, którzy sprawują nad nim opiekę. Może także poradzić, gdzie szukać pomocy czy wsparcia, skąd uzyskać niezbędny sprzęt rehabilitacyjny. Pielęgniarka ma także uprawnienia, by wypisać niezbędne wyroby medyczne, np. pieluchomajtki czy wózki inwalidzkie. Taka pomoc jest bardzo ważna, zwłaszcza w przypadku osób leżących, które wymagają specjalnej pielęgnacji.

A co można zrobić w sytuacji, gdy wiadomo, że usługi opiekuńcze nie będą wystarczające lub nie można ich zapewnić?

Jeśli osoby bliskie nie są w stanie zapewnić stałej opieki, a pielęgniarska opieka długoterminowa również jest niewystarczająca, senior może skorzystać z opieki w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym. Tego rodzaju zakład nie jest domem starców, ale placówką medyczną, która świadczy usługi pielęgnacyjne i lecznicze. Aby pacjent trafił do takiego zakładu, musi jednak wymagać długotrwałej opieki i nie być w stanie prowadzić samodzielnej egzystencji. Bardzo ważne jest również to, że pacjent musi wyrazić zgodę na przyjęcie do takiego zakładu. Ma prawo do wyrażenia sprzeciwu odnośnie pobytu w placówce.

Placówka, która sprawuje opiekę i zajmuje się rehabilitacją pacjentów w podeszłym wieku, pobiera za to opłaty. Jeśli ośrodek ma podpisany kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, pacjent może skorzystać z refundacji. Często NFZ pokrywa nawet 70 procent całkowitych kosztów pobytu pacjenta. Zakłady opiekuńczo-lecznicze są tak naprawdę ośrodkami zdrowia, w których odbywają się zabiegi i rehabilitacje, mające na celu poprawić komfort funkcjonowania pacjenta. Zapewniają całodobową opiekę oraz wyżywienie.

Należy jednak pamiętać, jeśli pacjent korzysta z opieki w takim zakładzie, opiekunom z rodziny nie przysługuje już zasiłek pielęgnacyjny na seniora.

Opiekun osób starszych

Rodzina, która nie chce zmieniać seniorowi miejsca zamieszkania i umieszczać go w placówce opiekuńczo-rehabilitacyjnej, może wynająć prywatnie kwalifikowanego opiekuna osób starszych. Opiekunkę lub opiekuna można wynająć na kilka godzin dziennie, gdy osoba starsza nie ma przy sobie nikogo bliskiego do pomocy (np. gdy wszyscy domownicy wychodzą do pracy i do szkoły). Koszt usługi jest uzależniony od regionu, może wynosić od 12 do 20 złotych na godzinę.

W przypadku osób ciężko chorych, które wymagają specjalistycznej opieki, ceny są dużo wyższe. Mogą wynosić nawet kilkaset złotych na dobę.

Opieka samodzielna – zapobiegaj skutkom długotrwałego unieruchomienia

Choć aktywność fizyczna w podeszłym wieku bywa problemem, paradoksalnie wtedy właśnie trzeba zadbać o nią szczególnie. Dotyczy to także osób, które w następstwie chorób są częściowo lub całkowicie unieruchomione. Pomocne mogą okazać się odpowiednie masaże oraz gimnastyka kończyn, by zapobiegać zmianom stawowo-mięśniowym i przykurczom kończyn.

– Długotrwałe unieruchomienie pacjenta wpływa negatywnie na jego stan zdrowia. Organizm odczuwa ogólne osłabienie, spadek napięcia mięśni bądź całkowity ich zanik, pojawiają się odleżyny, infekcje dróg oddechowych czy układu wydalniczego. Bardzo istotna jest tu pomoc drugiej osoby, najczęściej członka rodziny. To ważne, by rodziny pacjentów wiedziały, jak należy się nimi opiekować, gdy wrócą po leczeniu do domów – mówi Beata Drzazga z Centrum Medycznego BetaMed w Warszawie.

Upadki to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych osób starszych. Warto zrobić wszystko, by im zapobiegać, a zatem zadbać o bardzo dobre oświetlenie (seniorzy potrzebują silniejszego światła niż ludzie młodzi), usunięcie chodników, na których można się poślizgnąć, zamocowanie poręczy. W zachowaniu równowagi pomagają ćwiczenia postawy, a także specjalny trening wstawania, by nie doszło do upadku w razie pionizacji ciała. Zestaw odpowiednich ćwiczeń (filmy instruktażowe) znaleźć można na stronie Krajowej Izby Fizjoterapeutów.

Unikaj odleżyn

Bardzo częstym skutkiem długotrwałego unieruchomienia osoby chorej są odleżyny. Można nie doprowadzić do ich powstania, choć wymaga to wiele pracy.

Odleżyny tworzą się dlatego, że przez unieruchomienie całego ciała skóra narażona jest na ciągły ucisk i tarcie, a ponieważ to zaburza krążenie, tkanki są gorzej odżywione – powstają rany, które – m.in. z powodu tego, że zaburzone jest krążenie, trudno się goją. Stąd konieczne są jak najczęstsze zmiany pozycji osoby leżącej (by skóra nie była uciskana), oklepywanie w celu pobudzenia krążenia, nacieranie specjalnymi kremami i maściami najlepiej co około dwie godziny, co także pozwala uniknąć ucisku na skórę i pobudza krążenie.

Warto jednak poznać prawidłowe techniki zmiany pozycji osoby leżącej, aby nie uszkodzić jeszcze bardziej delikatnej skóry. W przypadku osób stale leżących doskonale sprawdzają się materace przeciwodleżynowe. Leczenie odleżyn jest bardzo bolesne i długotrwałe, dlatego lepiej zapobiegać ich powstawaniu. Warto być w stałym kontakcie z lekarzem i pielęgniarką.

Zadbaj o właściwe żywienie

W procesie leczenia i pielęgnacji osoby starszej bardzo dużą rolę odgrywa odpowiednia dieta, bowiem wraz z wiekiem zmienia się zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze. Dietę należy układać zgodnie z trzema zasadami: regularne spożywanie posiłków, różnorodność doboru produktów i potraw oraz równoważenie bilansu energetycznego. Pamiętaj przy tym, że nieodpowiednio przygotowana i przechowywana żywność naraża seniora np. na infekcje pokarmowe.

– Przede wszystkim należy postawić na dietę lekkostrawną, a same posiłki powinny być zbilansowane i łatwe do spożycia. Dużą rolę odgrywa białko, którego organizm potrzebuje podczas rekonwalescencji, a które odbudowuje tkanki, osocze i komórki odpornościowe. Duże znaczenie mają również węglowodany, których akceptowalny poziom wynosi 50-60% dziennego zapotrzebowania energetycznego – zwraca uwagę Beata Drzazga.

W przypadku seniorów, którzy mają małą aktywność fizyczną, lepiej unikać smażenia oraz kalorycznych potraw, które mogą powodować rozwój chorób, np. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego czy miażdżycy.

– Warto mieć świadomość, że osoby chore i w starszym wieku często borykają się z brakiem apetytu i utratą węchu, przez co chudną i nie mają ochoty, a często i pomysłów na przygotowywanie sobie posiłków – dodaje.

Niedożywienie seniorów jest bardzo poważnym problemem, pogarszającym rokowanie w chorobie i zmniejszającym jakość życia. Co istotne, niedożywiony senior może mieć nadwagę! Dietę najlepiej skonsultować z lekarzem i dietetykiem.

Cukrzyca, częsty problem

Cukrzyca jest bardzo częstym problemem w wieku senioralnym. Leczy się ją za pomocą diety, tabletek i/lub insuliny. Wynika z nieprawidłowego działania trzustki w organizmie, ale wpływ na jej powstawanie ma także mała aktywność fizyczna chorych, nadwaga lub otyłość, nadciśnienie tętnicze i wysoki poziom cholesterolu oraz nadmierne spożywanie cukrów oraz tłuszczy. Dlatego tak ważne jest dbanie o przestrzeganie diety i regularność posiłków. Warto też jeśli tylko to możliwe zwiększyć aktywność fizyczną, choćby w postaci regularnych spacerów, a jeśli nie są możliwe, ćwiczeń w pozycji leżącej lub siedzącej.

Nietrzymanie moczu powszechne wśród seniorów

To wstydliwy problem, ale wśród seniorów zdarza się bardzo często. W tej sprawie trzeba wykazać się wyjątkowym wyczuciem i cierpliwością. Nietrzymanie moczu może powodować uczucie zawstydzenia, przez co osoba starsza zamyka się w sobie i unika kontaktu z innymi osobami, a to z kolei pogarsza jej stan. Lepiej więc wesprzeć ją w radzeniu sobie z krępującą przypadłością. Jeśli nasz podopieczny nie jest w stanie w pełni tego kontrolować, warto wprowadzić stosowanie tzw. pieluchomajtek dla dorosłych, które zminimalizują dyskomfort. Istotne jest również zadbanie o higienę w celu uniknięcia problemów skórnych czy wręcz zakażenia dróg moczowych.

Odpowiednia dieta, ruch czy stosowanie gimnastyki, zwłaszcza mięśni Kegla u kobiet, to najważniejsze czynniki, które mogą poprawić stan tej choroby, a tym samym wpłyną pozytywnie na samopoczucie bliskiej osoby. Pamiętajmy, że zapewnienie odpowiedniego komfortu fizycznego wpłynie pozytywnie na komfort psychiczny.

Oprac. Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl

Czytaj też:
Naukowcy potwierdzają: Opieka nad wnukami pomaga żyć dłużej