Daltonizm (ślepota barw) to choroba dotykająca przede wszystkim mężczyzn. Należy do grupy wad wrodzonych, które dziedziczone są recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X, co warunkuje jej związek z płcią. W niektórych przypadkach daltonizm może być schorzeniem nabytym, czyli związanym z wpływem różnych czynników zewnętrznych na układ nerwowy oraz narząd wzroku.
Co to jest daltonizm?
Daltonizm to dość złożone zaburzenie, które utrudnia lub całkowicie uniemożliwia prawidłowe rozpoznawanie barw. Widzenie świata w kolorze możliwe jest dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu narządu wzroku, który rejestrując odbierane obrazy, „miesza” ze sobą barwy podstawowe. Do barw podstawowych zaliczamy kolor czerwony, niebieski i zielony. Oznacza to, że u osób zdrowych mamy do czynienia z widzeniem trójbarwnym, które jest możliwe po osiągnięciu przez narząd wzroku odpowiedniej dojrzałości.
Niemowlęta w początkowym okresie życia, czyli w wieku do 4-5 tygodni, widzą w nieco inny sposób, rejestrując jedynie barwę czarną i białą. Następnie do widzianej przez niemowlę palety barw dołącza kolor czerwony, zielony i żółty. 16-tygodniowe niemowlę zaczyna widzieć kolor niebieski. Około pierwszych urodzin dziecka wzrok jest już niemal w pełni dojrzały, jednak nadal zachodzą pewne zmiany, które dotyczą m.in. percepcji wzrokowej.
U osób z daltonizmem proces widzenia barw jest znacznie zaburzony. Daltonista nie widzi barw podstawowych, więc odbiera otaczający go świat w całkiem inny sposób. Wyróżniamy kilka rodzajów daltonizmu, które związane są z uszkodzeniem światłoczułych receptorów wzroku, czyli tzw. czopków. Są one zlokalizowane w siatkówce, odpowiadając za widzenie konkretnej barwy podstawowej. Każda z postaci choroby powoduje, że w nieco inny sposób oko widzi barwy podstawowe. Daltonizm zdecydowanie częściej jest wadą wrodzoną, która ujawniana jest w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, co ma związek z trudnościami w rozpoznawaniu kolorów.
Daltonizm w najbardziej zaawansowanej postaci, czyli achromatopsja powoduje całkowity brak widzenia w kolorach. Dotknięta tym zaburzeniem osoba widzi świat w odcieniach szarości oraz cierpi z powodu współtowarzyszących ślepocie barw zaburzeń wzroku, czyli m.in. nadwrażliwości na światło.
Kto dziedziczy daltonizm?
Wrodzona postać daltonizmu jest dziedziczona w sposób recesywny w sprzężeniu z chromosomem X, co oznacza, że wada ta w większości dotyczy mężczyzn. Kobiety także chorują, jednak znacznie częściej są nosicielkami daltonizmu, przekazując chorobę swoim synom. Dzieje się tak z prostego powodu. Mężczyzna posiada tylko jeden chromosom X, co bezpośrednio przekłada się na większą podatność na zachorowanie. Kobieta ma dwa chromosomy X, więc, aby rozwinęła się u niej ślepota barw, zarówno matka, jak i ojciec muszą być nosicielami choroby.
Daltonizm – przyczyny
Jak już zostało wspomniane, przyczyną wrodzonego daltonizmu jest mutacja genowa, która powoduje brak lub upośledzenie funkcjonowania określonego rodzaju receptorów (czopków), odpowiedzialnych za rozpoznawanie konkretnej barwy. Może się jednak zdarzyć, że daltonizm będzie efektem działania czynników zewnętrznych np. urazu. Daltonizm nabyty występuje dość rzadko i związany jest m.in. z:
- urazami oczu,
- przyjmowaniem niektórych leków oraz stosowaniem używek,
- zaburzeniami ze strony układu nerwowego,
- schorzeniami siatkówki, w której znajdują się odpowiedzialne za widzenie barw receptory.
Daltonizm nabyty ogranicza się przede wszystkim do mniej uciążliwych zaburzeń w rozpoznawaniu niegdyś doskonale widocznych barw. W zależności od rodzaju uszkodzeń oraz przyczyn zaburzeń może być zastosowane leczenie okulistyczne. W przypadku daltonizmu wrodzonego nadal brak jest skutecznej terapii, która pozwoliłaby odzyskać sprawność narządu wzroku.
Rodzaje daltonizmu
Daltonizm może mieć różną postać. Achromatopsja to całkowity brak lub znaczący niedobór wszystkich rodzajów czopków w siatkówce oka. Daltonizm może powodować także całkowity brak jednego z rodzajów czopków, wówczas barwa, za której widzenie one odpowiadają, nie jest rozpoznawana. Choroba ta może być również związana z obniżeniem wrażliwości czopków na rozpoznawanie konkretnej barwy, prowadząc do rozmycia widzianych kolorów oraz obniżenia stopnia ich nasycenia.