Narządy układu moczowego mają za zadanie usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Nerki filtrują krew, produkując mocz, który moczowodami transportowany jest do pęcherza moczowego, a następnie usuwany z organizmu przez cewkę moczową.
Zaburzenia w funkcjonowaniu nerek to jedna z przyczyn bezmoczu, który w terminologii medycznej określany jest jako „anuria”. Zdrowy człowiek wydala z organizmu 600-2500 ml moczu na dobę. Ilość oddawanego moczu związana jest m.in. z ilością przyjmowanych płynów.
Prawidłowo funkcjonujące nerki bardzo intensywnie pracują, dbając o to, aby nie doszło do zatrucia organizmu produktami przemiany materii. Zatrucie produktami przemiany materii stanowi zagrożenie dla zdrowia oraz życia. Zagrożeniem dla zdrowia są także przewlekłe choroby nerek i ostre choroby nerek, które prowadzą do upośledzenia funkcji tego narządu.
Warto wiedzieć, że niektóre choroby nerek mogą rozwijać się przez długi czas, nie wywołując uciążliwych objawów chorobowych. Jednym z elementów profilaktyki schorzeń nerek oraz ogólnej profilaktyki zdrowia jest wykonywane systematycznie badanie moczu.
Czym jest bezmocz?
Z bezmoczem mamy do czynienia, gdy z organizmu usuwane są znikome ilości moczu – mniej niż 100 ml moczu na dobę. Jest to stan patologiczny, który wskazuje na poważne zaburzenia w funkcjonowaniu nerek lub pojawienie się przeszkody, która blokuje odpływ moczu.
Bezmocz najczęściej powoduje przewlekła choroba nerek, jednak anuria może być również spowodowana przez choroby prostaty np. raka prostaty, zakażenie i stany zapalne układu moczowego, zakażenie i stany zapalne w obrębie zewnętrznych narządów płciowych, zrosty pooperacyjne. Niekiedy bezmocz spowodowany jest przez przyczyny psychogenne.
U pacjenta, który zgłasza się do lekarza z powodu bezmoczu, wykonywane są badania diagnostyczne, które pozwalają wykryć przyczynę zaprzestania wytwarzania lub wydalania moczu z organizmu.
Ważne! Zmniejszenie ilości wydalanego moczu jest wskazaniem do natychmiastowej konsultacji lekarskiej! Bezmocz może być tylko jednym z objawów chorobowych – często towarzyszy mu ból podbrzusza oraz ból krzyża. Zanim dojdzie do znacznego zmniejszenia się ilości usuwanego z organizmu moczu, może występować np. ból podczas jego oddawania, a także ogólne złe samopoczucie. Niektórym chorobom nerek towarzyszą podwyższona temperatura ciała, ból brzucha o charakterze kolkowym, nudności i wymioty. Nerki mogą chorować przez długi czas, wywołując niespecyficzne objawy np. ból w okolicy kręgosłupa.
Przyczyny bezmoczu
Przyczyny bezmoczu dzielimy na 3 grupy, czyli:
- Przyczyny przednerkowe – np. odwodnienie organizmu na skutek przyjmowania zbyt małej ilości płynów, biegunki i wymiotów, zaburzenia krzepnięcia lub znaczna utrata krwi, wstrząs kardiologiczny, niedokrwienie nerek na skutek zaburzeń krążenia, zawał serca i zatrucie lekami lub toksynami.
- Przyczyny nerkowe, które związane są z chorobami rozwijającymi się w obrębie nerek np. choroba miąższu nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, choroby odmiedniczkowe nerek.
- Przyczyny pozanerkowe to m.in. niektóre choroby pasożytnicze, nowotwory narządów jamy brzusznej np. guzy uciskające pęcherz moczowy, zrosty pooperacyjne, choroby prostaty, choroby cewki moczowej, kamica pęcherza moczowego i kamica nerkowa.
Najczęściej diagnozowane przyczyny bezmoczu to:
- zatkanie dróg moczowych przez kamienie nerkowe,
- stany zapalne układu moczowego,
- ostre i przewlekłe choroby nerek,
- choroby układowe zajmujące nerki.
Bezmocz u pacjentów po przeszczepie nerki może wskazywać na odrzucenie przeszczepionej nerki. Anuria pojawia się również na skutek transfuzji niewłaściwej grupy krwi.
Bezmocz jest stanem patologicznym, który może świadczyć o niewydolności nerek. Zanim dojdzie do znacznego zmniejszenia się ilości oddawanego moczu, mogą pojawić się okresowe trudności z jego wydalaniem oraz objawy wskazujące na choroby nerek np. krwiomocz, zmiana koloru i zapachy moczu, ból podczas oddawania moczu, trudności z całkowitym opróżnieniem pęcherza. U mężczyzn w średnim i podeszłym wieku bezmocz często związany jest z przerostem gruczołu krokowego (prostaty), który zaczyna utrudniać odpływ moczu z pęcherza oraz przyczynia się do rozwoju kamicy pęcherza moczowego. Z tego względu warto regularnie wykonywać badania gruczołu krokowego, do których zaliczamy badanie per rectum oraz badanie PSA. W przypadku kobiet zaburzenia w oddawaniu moczu mogą być związane m.in. z procesem nowotworowym, który rozpoczyna się w obrębie narządów układu rozrodczego. I tutaj ważna jest profilaktyka chorób nowotworowych, która uwzględnia regularne wizyty kontrolne u ginekologa.
Pacjenci z przewlekłymi chorobami nerek powinni zwrócić szczególną uwagę na objawy, które mogą świadczyć o pogorszeniu się ich stanu zdrowia. W tym przypadku niezbędne jest systematyczne wykonywanie badań diagnostycznych oraz pozostawanie pod opieką nefrologa.
Diagnostyka bezmoczu
Bezmocz wymaga odpowiedniego postępowania w celu wykrycia jego przyczyny. Na wczesnym etapie diagnostyki przeprowadzany jest wywiad z pacjentem, który pozwala wstępnie określić, jakie schorzenie związane z przednerkowymi, nerkowymi i pozanerkowymi przyczynami spowodowało anurię. Spektrum objawów decyduje o wykonaniu konkretnych badań.
Na etapie diagnostyki bezmoczu wykonywane jest m.in.:
- badanie biochemiczne moczu,
- badanie mikroskopowe moczu,
- morfologia krwi z rozmazem,
- badanie stężenia kwasu moczowego, kreatyniny, chlorków, wapnia, potasu i sodu w surowicy krwi,
- badanie USG nerek,
- USG innych narządów jamy brzusznej,
- RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej.
W zależności od objawów mogą zostać wykonane także inne badania diagnostyczne np. badanie EKG.
Leczenie bezmoczu
Leczenie bezmoczu dobierane jest do jego przyczyny. W wielu przypadkach bezmocz może być leczony farmakologicznie, jednak zdarza się, że konieczne jest leczenie zabiegowe. U pacjentów, u których doszło do niewydolności nerek, może być konieczne wykonanie dializy. W skrajnych przypadkach wykonywany jest przeszczep nerki.
Czytaj też:
Rekord przeszczepień nerek od żywych dawców. Specjalista: „To najlepsza metoda”Czytaj też:
Zespół metaboliczny – co to jest, przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie
Źródła:
- Kokot F., Bilikiewicz A., Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 471–474
- Rutkowski B., Aktualne problemy diagnostyki chorób nerek, Forum Nefrologiczne, 2009, tom 2, nr 1, s. 45–49
- lek. Katarzyna Ponikwicka-Kakareko, dr n. med. Alicja Rydzewska-Rosołowska, prof. dr hab. n. med. Beata Naumnik, Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu anurii, Medycyna po Dyplomie, 2014/09