Zespół metaboliczny (zespół polimetaboliczny, zespół insulinooporności, zespół Raevena, zespół X, metabolic syndrome) związany jest z oddziaływaniem na organizm negatywnych czynników m.in. nieprawidłowo skomponowanej diety i siedzącego trybu życia. Dotyczy znacznego odsetka populacji europejskiej, zwiększając ryzyko rozwoju chorób mięśnia sercowego (w tym np. choroby niedokrwiennej serca i udaru niedokrwiennego mózgu). Zespołem metabolicznym nazywamy występujące jednocześnie u danego pacjenta zaburzenia metaboliczne, czyli zaburzenia metabolizmu węglowodanów (zespół insulinooporności, który zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2) i/lub zaburzenia gospodarki lipidowej (wysoki poziom cholesterolu i wysokie stężenie triglicerydów), a także podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.
Zespół metaboliczny (zespół X) – czynniki ryzyka
Zespół metaboliczny jest bezpośrednio związany z trybem życia – istotnym czynnikiem ryzyka jest nadmierny przyrost brzusznej tkanki tłuszczowej, a także odkładanie się złogów cholesterolu, które są przyczyną rozwoju miażdżycy. Przyczyny rozwoju schorzeń, które są elementami składowymi zespołu metabolicznego, to:
- siedzący tryb życia,
- niska aktywność fizyczna,
- stosowanie diety bogatej w cukry proste, która zwiększa poziom glukozy we krwi, przyczyniając się do rozwoju cukrzycy typu 2,
- zaburzenia hormonalne sprzyjające nadmiernemu przybieraniu na wadze oraz gromadzeniu się tłuszczu trzewnego.
Niedawno przeprowadzone badania dowiodły, że ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego oraz związanych z nim chorób sercowo-naczyniowych zwiększa także duże stężenie kwasu moczowego (to tzw. hiperurykemia, czyli zwiększone stężenie kwasu moczowego). Obniżenie filtrowania kwasu moczowego w organizmie skutkuje również rozwojem dny moczanowej.
Wszystkie z powyższych czynników przyczyniają się do powstawania różnych schorzeń. Składowe zespołu metabolicznego w negatywny sposób wpływają na organizm, czego skutkiem mogą być choroby serca, udar mózgu, cukrzyca typu 2, miażdżyca i nadciśnienie tętnicze krwi.
Wspólnym mianownikiem, który łączy składowe zespołu metabolicznego, jest nieprawidłowo skomponowana dieta, która obfituje w cukry proste, tłuszcze zwierzęce i produkty wysoko przetworzone. W zespole metabolicznym czynnikiem ryzyka jest również brak aktywności fizycznej (lub niska aktywność) i stosowanie używek. Zarówno nieprawidłowo skomponowana dieta, jak i tryb życia przyczyniają się do rozwoju zaburzeń metabolicznych, występowania nadciśnienia tętniczego, insulinooporności, nietolerancji glukozy, hiperinsulinemii, a także rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2. Co więcej, skutkiem oddziaływania na organizm czynników ryzyka jest podwyższona aktywacja czynników prozapalnych.
Zespół metaboliczny można stosunkowo łatwo rozpoznać, wykonując badania profilaktyczne.
Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego
Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego to kryteria podstawowe i kryteria dodatkowe. Podstawowym kryterium rozpoznania zespołu metabolicznego jest otyłość brzuszna, na którą wskazuje zwiększony obwód talii ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn. Do podstawowych kryteriów rozpoznania zespołu metabolicznego zalicza się także wskaźnik masy ciała BMI ≥ 30 kg/m2.
Aby został rozpoznany zespół metaboliczny, brane są również pod uwagę kryteria dodatkowe, czyli:
- stany przedcukrzycowe lub cukrzyca – stężenie glukozy na czczo ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub leczona cukrzyca typu 2,
- podwyższone stężenie cholesterolu – <40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn i <50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet,
- wysokie stężenie trójglicerydów – >150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczona hipertriglicerydemia,
- wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze lub nadciśnienie tętnicze krwi – ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg lub rozkurczowe ≥85 mm Hg, lub leczenie związane z rozpoznanym wcześniej nadciśnieniem tętniczym.
Zespół metaboliczny diagnozowany jest, gdy wraz z otyłością brzuszną występują 2 kryteria dodatkowe.
Powikłania zespołu metabolicznego
Zespół metaboliczny powoduje liczne powikłania. Zaliczamy do nich m.in.:
- udar mózgu,
- zawał serca,
- rozwój cukrzycy typu 2,
- rozwój miażdżycy,
- zaburzenia w funkcjonowaniu nerek.
Zespół metaboliczny stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Lekarze alarmują, że zespół metaboliczny coraz częściej dotyczy dzieci i młodzieży, co ma związek z niezdrowymi nawykami żywieniowymi (zastępowanie potrzebnych składników odżywczych pustymi kaloriami) oraz brakiem aktywności fizycznej.
Leczenie zespołu metabolicznego
Zespół metaboliczny wymaga specjalistycznego leczenia. Leczenie rozpoznanego zespołu metabolicznego uwzględnia postępowanie terapeutyczne w kierunku zmniejszenia ryzyka związanego z jego elementami składowymi, a także zapobieganie wystąpieniu powikłań. Zespół metaboliczny leczony jest z uwzględnieniem indywidualnego stanu zdrowia pacjenta. Postępowanie terapeutyczne uwzględnia zarówno leczenie farmakologiczne, jak i zmianę nawyków żywieniowych oraz zmianę trybu życia. Leczenie zespołu metabolicznego zakłada redukcję tkanki tłuszczowej i tym samym masy ciała, a także zmiana diety.
Czytaj też:
Otyłość brzuszna jest groźna dla zdrowia. Jak pozbyć się oponki?Czytaj też:
„Złota ósemka” – sposób Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego na zdrowe serce
Źródła:
- Małecka-Tendera E., Agnieszka Zachurzok-Buczyńska A., Otyłość i zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży- epidemiologia, klasyfikacja i leczenie, Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010
- „Zespół metaboliczny — nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP”. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2022, tom 8, nr 2, s.1–26
- M. Kramkowska, K. Czyżewska, „Zespół metaboliczny — historia, definicje, kontrowersje”, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 1, 6–15