Ból kości ogonowej – najczęstsze przyczyny, objawy towarzyszące, diagnostyka i leczenie

Kość ogonowa (inaczej kość guziczna) składa się z kilku złączonych ze sobą kręgów. Wyrostki stawowe ma jedynie pierwszy krąg kości ogonowej, który łączy ją z kością krzyżową. Kość ogonowa narażona jest m.in. na urazy i przeciążenia, które objawiają się uciążliwym bólem. W jej okolicy mogą być także odczuwane dolegliwości bólowe, które nie są związane ze schorzeniami i urazami kręgosłupa. Ból kości ogonowej (kokcygodynia) może być tzw. bólem przeniesionym, którego źródłem są schorzenia dolnego odcinka przewodu pokarmowego, schorzenia ginekologiczne oraz schorzenia układu moczowo-płciowego. Nie należy go bagatelizować, bo dolegliwości w dolnej części kręgosłupa mogą wskazywać na poważne schorzenia.

Kość ogonowa – budowa

Kość ogonowa zwana kością guziczną stanowi końcowy odcinek kręgosłupa. Kość ogonowa znajduje się w miejscu, w którym u innych przedstawicieli gromady ssaków wykształcił się ogon. Dzięki ewolucji na etapie rozwoju płodowego człowieka działanie genów warunkujących wykształcenie się ogona, które człowiek również posiada, jest hamowane.

Kość ogonowa zbudowana jest z 3-5 kręgów guzicznych, które są ze sobą trwale połączone. Pierwszy z nich posiada wyrostki stawowe, a pozostałe są kręgami szczątkowymi, które posiadają jedynie trzony. Kość guziczna kształtem przypomina trójkąt, którego podstawa łączy się z kością krzyżową, a wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa. Dolna część kości ogonowej zwykle zakrzywiona jest w kierunku miednicy.

Kość ogonowa – funkcje

Kość guziczna pełni nieco inne funkcje niż pozostałe kości, z których zbudowany jest kręgosłup. Kość ogonowa nie dźwiga ciężaru ciała, ale stanowi miejsce przyczepu mięśni dna miednicy, ścięgien oraz więzadeł, a także wspiera korpus podczas siedzenia.

Jak boli kość ogonowa?

Ból kości ogonowej może mieć różne nasilenie. Jeżeli jest związany z urazem, to odczuwany jest ból samej kości ogonowej. Uszkodzenia mięśni, ścięgien, więzadeł oraz schorzenia dolnego odcinka kręgosłupa i narządów miednicy mniejszej wywołują nie tylko ból samej kości ogonowej, ale także np. ból promieniujący do pośladka, nogi lub dna miednicy. U kobiet ból kości ogonowej często nasila się podczas menstruacji oraz stosunku seksualnego.

Typowe dla schorzeń i urazów w obrębie kości ogonowych jest nasilanie się dolegliwości bólowych na skutek zwiększonego obciążenia dolnego odcinka kręgosłupa np. podczas siedzenia, a także nagłej zmiany pozycji.

Najczęstsze przyczyny bólu kości ogonowej

Dolegliwości bólowe w okolicy kości ogonowej mogą być związane z oddziaływaniem na organizm różnych czynników m.in. osłabieniem jej struktur, które związane jest z upływem lat, przeciążeniem na skutek długiego siedzenia, a także różnymi chorobami. Często przyczyną bólu kości ogonowej jest stłuczenie kości ogonowej lub złamanie kości ogonowej na skutek urazu np. upadku i uderzenia pośladkami oraz dolną częścią kręgosłupa o twarde podłoże, a także niestabilność kości ogonowej.

Przyczyny bólu w okolicy kości ogonowej możemy podzielić na kilka grup. Jedną z nich stanowią urazy mechaniczne. Kość ogonowa jest narażona na różnego rodzaju uszkodzenia i urazy. Są to zarówno uszkodzenia związane ze starzeniem się organizmu, jak i uszkodzenia, do których przyczyniają się wady postawy ciała, siedzący tryb życia, uprawianie niektórych sportów, ciężka praca fizyczna, a także przebyte ciąże i porody.

Ból w okolicy kości ogonowej często powoduje również siedzenie na twardych powierzchniach i siedzenie na nieodpowiednio dopasowanych do naszego ciała powierzchniach np. podczas długiej jazdy samochodem, pociągiem, autobusem lub lotu samolotem. Warto wiedzieć, że ból kości guzicznej może być również skutkiem napięć zlokalizowanych w obrębie dna mięśni miednicy mniejszej.

Częstą przyczyną bólu kości ogonowej jest upadek np. na skutek poślizgnięcia się na śliskiej nawierzchni. Upadając do tyłu, można uszkodzić nie tylko dolną część kręgosłupa, ale także m.in. biodro oraz nadgarstki, bo odruchowo chcemy złagodzić skutki upadku, podpierając się rękami. Ból kości guzicznej wywołują nie tylko poważne urazy w obrębie kości, ale także dysfunkcje mięśni dna miednicy mniejszej, które w znacznej części przyczepiają się do jej powierzchni.

Trudno jest samodzielnie ocenić zakres uszkodzeń kości ogonowej, bo ból, który wywołują stłuczenia kości ogonowej i złamania kości ogonowej może mieć podobny charakter – mocno stłuczona kość ogonowa boli podobnie jak złamana lub zwichnięta kość ogonowa.

Jeżeli nie doszło do urazu, to ból kości ogonowej może mieć nie tylko związek z osłabieniem jej struktur lub procesem zwyrodnieniowym, ale także poważnymi chorobami. Ból kości ogonowej pojawia się m.in. u pacjentów ze schorzeniami proktologicznymi, chorobami ginekologicznymi i chorobami układu moczowo-płciowego. Schorzenia, które mogą powodować ból kości ogonowej to m.in. zapalenie kości ogonowej, rak kości ogonowej, rwa kulszowa, choroby narządów w obrębie miednicy mniejszej, a także choroby kręgosłupa.

Ból kości ogonowej związany z urazem

Upadek, jazda na rowerze i jazda konna to jedne z wielu przyczyn bólu kości ogonowej. Zarówno na skutek upadku do tyłu, jak i uprawiania sportu, który nadmiernie obciąża okolicę kości ogonowej, może dojść do urazu w obrębie jej struktur. Stłuczenie kości ogonowej, złamanie kości ogonowej, a także zwichnięcie kości ogonowej powodują stan zapalny oraz zwiększają napięcie mięśniowe, co skutkuje pojawieniem się bólu. Silny ból kości ogonowej po upadku, który utrzymuje się dłużej niż kilka dni, wskazuje na poważniejszy uraz kości ogonowej. Do złamania kości ogonowej oraz jej zwichnięcia mogą również doprowadzić pogłębiające się mikrourazy.

Nawet z pozoru niegroźny upadek może spowodować złamanie kości ogonowej m.in. u seniorów, którzy cierpią na osteoporozę.

Ból kości ogonowej a siedzący tryb życia

Spędzanie wielu godzin w pozycji siedzącej również przyczynia się do powstawania mikrourazów w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa, powodując ból kości ogonowej. Na dolegliwości bólowe w okolicach kości ogonowej szczególnie narażone są osoby, które siedzą na nieprawidłowo dopasowanym krześle i nie dbają o utrzymanie odpowiedniej postawy ciała. Na nadmierne przeciążenie kości ogonowej wskazuje m.in. ból, który pojawia się jedynie w pozycji siedzącej, gdy odchylimy się do tyłu, obciążając okolicę kości guzicznej i ustępuje po pochyleniu się do przodu, gdy nacisk na kość ogonową się zmniejsza.

Ryzyko wystąpienia bólu kości ogonowej w związku z siedzącym trybem życia zwiększają m.in. nadwaga oraz otyłość, a także związane z brakiem odpowiedniej ergonomii pracy w pozycji siedzącej wady postawy i choroby zwyrodnieniowe.

Ból kości ogonowej związany z jej niestabilnością (nadmierna ruchomość i nadmierna sztywność kości ogonowej)

Kość ogonowa jest kością ruchomą. Zarówno nadmierna ruchomość kości ogonowej, jak i jej nadmierna sztywność mogą przyczyniać się do powstawania bólu. W przypadku nadmiernej ruchomości kości ogonowej dolegliwości bólowe są spowodowane pociąganiem przez poruszającą się w zbyt dużym zakresie kość ogonową mięśni dna miednicy.

Ból kości ogonowej po porodzie

Do urazu w obrębie kości ogonowej może dojść nie tylko podczas upadku lub intensywnego uprawiania sportu, ale także porodu. Urazy okołoporodowe w obrębie mięśni dna miednicy mniejszej, a także kości guzicznej sprawiają, że ból kości ogonowej częściej występuje u kobiet.

Ostry ból kości ogonowej może mieć związek z nadmiernym naciskiem na kość ogonową podczas przechodzenia dziecka przez kanał rodny, a także pozycją porodową i koniecznością zastosowania instrumentów służących do wydobycia noworodka m.in. podczas porodu kleszczowego.

Ból kości ogonowej – torbiel włosowa kości ogonowej

Torbiel włosowa kości ogonowej powoduje nie tylko ból, ale także obrzęk i stan zapalny. Torbiel włosowata to bolesny ropień, w którego wnętrzu rosną włosy. Niekiedy nasilony stan zapalny powoduje nie tylko ból w okolicach kości ogonowej, ale także gorączkę i dreszcze.

Ból kości ogonowej a nowotwory kości ogonowej

Rak kości ogonowej to jedna z chorób nowotworowych, które mogą powodować ból kości ogonowej. Zdarza się również, że ból w okolicy kości ogonowej związany jest ze zmianami nowotworowymi w obrębie narządów miednicy mniejszej.

Objawy towarzyszące bólowi kości ogonowej, których nie można bagatelizować

Ból w okolicy kości ogonowej, który utrzymuje się przez dłuższy czas i zwiększa swoje nasilenie, może wskazywać na poważny uraz i zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. Nie należy również zwlekać z wizytą u lekarza, jeżeli bólowi kości ogonowej towarzyszą m.in.:

• uporczywe zaparcia,
• problemy z oddawaniem moczu,
• ból w podbrzuszu,
• nieprawidłowa wydzielina z dróg rodnych,
• zmiany skórne w okolicy kości ogonowej (np. zaczerwienienie, obrzęk, ropień, owrzodzenia).
• krwawienie z odbytu,
• nocne poty,
• osłabienie,
• gorączka,
• utrata masy ciała.

Powyższe objawy mogą być związane z nowotworem pierwotnym m.in. rakiem gruczołu krokowego, rakiem trzonu macicy, rakiem szyjki macicy i rakiem jelita grubego oraz przerzutami nowotworowymi do narządów miednicy mniejszej.

Diagnostyka i leczenie bólu kości ogonowej

Jeżeli badanie przedmiotowe i badanie podmiotowe nie pozwalają stwierdzić, dlaczego boli kość ogonowa, to niezbędne jest wykonanie badań obrazowych. Stłuczenie kości ogonowej, a także złamanie i zwichnięcie kości ogonowej wykrywane są dzięki wykonaniu zdjęcia RTG. Inne badania, które mogą zostać wykonane w celu wykrycia przyczyny bólu kości ogonowej to m.in.:

• dyskogram kości guzicznej,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny.

W przypadku bólu kości ogonowej najczęściej stosowane jest leczenie zachowawcze. Kość guziczna to jedna z kości, które nie mogą zostać usztywnione za pomocą gipsu. Proces leczenia uszkodzenia kości guzicznej wymaga zmiany trybu życia. Niezbędne jest m.in. okresowe zaprzestanie uprawiania sportów nasilających dolegliwości bólowe, odciążenie kręgosłupa i unikanie długiego siedzenia.

Na etapie leczenia urazów można złagodzić ból kości ogonowej, stosując zimne i ciepłe okłady, a także korzystając ze specjalnej poduszki. Lekarz może także zalecić ćwiczenia na kość ogonową oraz rehabilitację, której elementem jest terapia manualna.

W przypadku poważnych schorzeń kości ogonowej oraz bólu przeniesionego, który związany jest np. z nowotworami, niezbędne jest specjalistyczne leczenie m.in. leczenie chirurgiczne. Chirurgicznie leczone są także ropnie kości ogonowej, które wymagają odpowiedniego oczyszczenia ze znajdującej się wewnątrz torbieli ropnej treści.

Czytaj też:
Kręgosłup: budowa i choroby kręgosłupaCzytaj też:
Ból kręgosłupa lędźwiowego – jak wyglądają dolegliwości bólowe i jakie są ich przyczyny

Źródła:

• Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
• Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
• Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
• Kruczyński J., Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019