Rak trzustki – przyczyny, objawy, rokowania, diagnostyka i leczenie

Nowotwór trzustki to agresywna i trudna w leczeniu choroba. Choć rak trzustki nie jest zaliczany do grupy najczęściej diagnozowanych chorób nowotworowych, to znajduje się na czele listy chorób nowotworowych, które wiążą się z wysoką śmiertelnością. Zarówno wykrycie raka trzustki we wczesnym stadium, jak i leczenie raka trzustki, jest bardzo trudne. Ryzyko rozwoju raka trzustki zwiększa się wraz z wiekiem. Czynnikiem istotnie przyczyniającym się do rozwoju choroby jest palenie papierosów.

Rak trzustki w liczbach – ile osób choruje?

Nowotwór trzustki to jeden z najbardziej śmiertelnych nowotworów, który powoduje liczne trudności diagnostyczne. Rak trzustki stanowi 3 proc. wszystkich nowotworów złośliwych u człowieka, jednak zapadalność na ten rodzaj nowotworu wzrosła w latach 1996–2018 aż o 18 proc. Dane dotyczące umieralności na raka trzustki też nie napawają optymizmem – w latach 1996–2018 odnotowano około 45-procentowy wzrost umieralności na nowotwór trzustki. Dane te dotyczą Polski. Jednak na świecie również widoczny jest wzrost liczby chorych.

Rak trzustki częściej diagnozowany jest u osób po 60. roku życia, jednak atakuje również osoby młode. Nieco więcej zachorowań na raka trzustki dotyczy mężczyzn niż kobiet. W przypadku mężczyzn częściej diagnozowany jest rak głowy trzustki, a w przypadku kobiet – guz w trzonie trzustki i ogonie trzustki.

Symptomy raka trzustki nie są specyficzne, co sprawia, że często wykrywany jest w zaawansowanym stadium. W przypadku raka trzustki stopień zaawansowania choroby w istotny sposób wpływa na rokowania pacjentów. Niestety, brak jest powszechnych i skutecznych badań przesiewowych, dzięki którym rak trzustki mógłby zostać wykryty we wczesnym stadium rozwoju.

U osób z rakiem trzustki wskaźnik 5-letniego przeżycia wynosi około 10 proc. Biorąc pod uwagę śmiertelność z powodu wszystkich nowotworów złośliwych, to rak trzustki znajduje się na 5 miejscu w przypadku kobiet i na 6 miejscu w przypadku mężczyzn. Warto zauważyć, że choć na raka trzustki częściej zapadają mężczyźni, to nieco większa śmiertelność z powodu tego nowotworu dotyczy kobiet.

Rak trzustki często powoduje przerzuty do bliskich i odległych narządów m.in. węzłów chłonnych i wątroby, a także kości, płuc, opłucnej oraz skóry. Czynniki genetyczne rozwoju raka trzustki sprawiają, że osoby, w których bliskiej rodzinie został zdiagnozowany ten nowotwór, powinny szczególnie dbać o swoje zdrowie, stosując m.in. odpowiednią dietę i rezygnując z używek.

Co zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki?

Temat raka trzustki jest coraz częściej poruszany w różnych mediach, dzięki czemu wzrasta świadomość zagrożeń związanych z tym nowotworem. Warto poznać ważne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka trzustki, bo pomoże to chronić się przed rozwojem tego nowotworu złośliwego. Rak trzustki częściej rozwija się u osób, u których występuje przewlekłe zapalenie trzustki np. dziedziczne zapalenie trzustki i przewlekłe nawracające zapalenie trzustki, a także wykryta cukrzyca.

Czynniki ryzyka raka trzustki to przede wszystkim palenie papierosów – ryzyko zachorowania na raka trzustki wzrasta wraz z liczbą wypalanych papierosów. Niektóre badania dowiodły, że wzrost ryzyka zachorowania na raka trzustki u osób palących papierosy, jest związany z kancerogennym działaniem na komórki trzustki zawartych w dymie tytoniowym organicznych związków chemicznych z grupy N-nitrozowych pochodnych amin (nitrozaminy). Podobnie jak w przypadku raka płuca ryzyko zachorowania na raka trzustki u palaczy maleje po zaprzestaniu palenia tytoniu.

Czytaj też:
Palenie papierosów a zaburzenia psychiczne. Wnioski naukowców są zatrważające

Inne czynniki ryzyka rozwoju raka trzustki to m.in. nadmierne spożywanie mięsa i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, a także węglowodanów. Ryzyko zachorowania zwiększa także otyłość, nadużywanie alkoholu oraz nieprawidłowa tolerancja glukozy, która wskazuje na stan przedcukrzycowy.

W patogenezie raka trzustki istotną rolę odgrywają również czynniki genetyczne, do których zaliczamy mutację K-Ras i mutację BRCA. Istnieją również zespoły genetyczne, które zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory trzustki np. dziedziczne zapalenie trzustki, zespół dziedziczonego raka piersi i raka jajnika oraz rodzinna gruczolakowata polipowatość jelita grubego. Mutacje genetyczne najczęściej powodują powstawanie zmian nowotworowych w głowie trzustki i trzonie trzustki.

Profilaktyka raka trzustki uwzględnia przede wszystkim eliminację czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworów trzustki. W przypadku osób genetycznie obciążonych zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka trzustki zalecane jest wykonywanie przesiewowych badań USG tego narządu.

Przyczyny raka trzustki

Bezpośrednią przyczyną rozwoju raka trzustki jest niekontrolowany wzrost komórek trzustki, co prowadzi do rozwoju guza. Przyczyną powstawania komórek nowotworowych są oddziałujące na organizm niemodyfikowalne czynniki genetyczne i czynniki modyfikowalne np. palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu, mięsa i tłuszczów zwierzęcych, stosowanie diety bogatej w węglowodany oraz otyłość. Inne przyczyny raka trzustki to choroby trzustki np. przewlekłe zapalenie trzustki.

Pierwsze objawy raka trzustki

We wczesnym stadium choroby rak trzustki rzadko wywołuje objawy, które wskazują na poważną chorobę. Pierwsze objawy raka trzustki, które są charakterystyczne dla tego rodzaju nowotworu złośliwego, pojawiają się, gdy choroba wejdzie w zaawansowane stadium. Wczesne objawy raka trzustki często są bagatelizowane, co wpływa na rokowania pacjentów.

Pierwsze objawy raka trzustki to m.in. dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego np. biegunki i zaparcia, tłuszczowe stolce, uczucie pełności w jamie brzusznej, ból brzucha. W przebiegu choroby pojawiają się także objawy ze strony dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego. Na raka trzustki mogą także wskazywać wzdęcia i nudności.

Wczesne objawy raka trzustki to przede wszystkim objawy ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej bagatelizowanym objawem raka trzustki jest ból brzucha, który początkowo nie jest bardzo uciążliwy i może być mylnie brany za objaw stresu. Z czasem pojawiają się także inne symptomy choroby np. utrata masy ciała, osłabienie, brak apetytu, powiększone węzły chłonne. Na raka trzustki w zaawansowanym stadium wskazują np. nasilające się dolegliwości w jamie brzusznej, przewlekłe zmęczenie, nocne poty, zaburzenia w wydzielaniu insuliny.

Spektrum objawów oraz ich nasilenie zależą m.in. od lokalizacji guza, jego wielkości i stopnia zaawansowania choroby. Zaawansowane nowotwory złośliwe trzustki, oprócz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz ogólnego pogorszenia samopoczucia, mogą również powodować np. objawy wskazujące na zapalenie trzustki, żółtaczkę, gorączkę, wędrujące zakrzepowe zapalenie żył, wodobrzusze, ból pleców, świąd skóry,

Samopoczucie osób chorych na raka trzustki szybko się pogarsza. Rak trzustki bardzo często powoduje przerzuty nowotworowe, naciekając okoliczne i odległe narządy.

U osób, które systematycznie wykonują morfologie krwi obwodowej z rozmazem, możliwe jest wczesne wykrycie nieprawidłowości wskazujących na chorobę nowotworową.

Diagnostyka raka trzustki

Rozpoznanie raka trzustki we wczesnym stadium jest bardzo trudne. Istotną rolę na etapie diagnostyki nowotworu trzustki odgrywa ultrasonografia, czyli USG jamy brzusznej.

Ultrasonografia jamy brzusznej przy podejrzeniu nowotworu trzustki to nie tylko tradycyjne badanie USG przez powłoki brzuszne, ale także m.in.:

• ultrasonografia endoskopowa,
• ultrasonografia przez żyłę wrotną.

Inne badania, które pozwalają wykryć raka trzustki to np.:

• RTG jamy brzusznej,
• rezonans magnetyczny,
• tomografia komputerowa.

U pacjentów z podejrzeniem raka trzustki wykonuje się także badania laboratoryjne np. morfologię krwi obwodowej z rozmazem. Warto pamiętać o niezbędnych badaniach profilaktycznych, bo leczenie raka trzustki jest bardzo trudne.

Rokowania – rak trzustki we wczesnym stadium

Najlepiej rokuje wcześnie wykryty nowotwór trzustki, którego wielkość nie przekracza 2-3 cm. Na rokowania pacjentów ma wpływ przede wszystkim stopień zaawansowania choroby.

Rokowania – rak trzustki w zaawansowanym stadium

Guzy, których wielkość przekracza 3 cm, wiążą się ze złymi rokowaniami. Na rokowania pacjentów wpływa również występowanie przerzutów nowotworowych, które często powstają m.in. w wątrobie.

Leczenie raka trzustki

Leczenie raka trzustki uwzględnia różne metody walki z nowotworem, czyli leczenie operacyjne, radioterapię i chemioterapię. Niestety, leczenie operacyjne nie zawsze jest skuteczne. To samo tyczy się innych metod leczenia raka trzustki. W wielu przypadkach zaawansowanego raka trzustki jedyną metodą leczenia jest leczenie paliatywne. Leczenie paliatywne to leczenie objawowe, które ukierunkowane jest na redukcję odczuwanych przez chorych dolegliwości m.in. silnego bólu.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie raka trzustki?

Całkowite wyleczenie raka trzustki jest możliwe jedynie we wczesnym stadium choroby, gdy guz jest mały i nie nacieka okolicznych tkanek oraz gdy zostanie wykonana radykalna operacja.

Czytaj też:
Jak uniknąć raka trzustki? Dieta może w tym pomóc. Poznaj ważne zasadyCzytaj też:
Ból trzustki – przyczyny, lokalizacja, leczenie

Źródła:

• K. Orlewska, D. Kozieł, Nowotwór trzustki w Polsce – analiza zapadalności, umieralności oraz utraconych lat życia w czasie 22 lat, Medical Studies/Studia Medyczne 2021, 37 (4), s. 300–305
• L. Wyrwicz, Rak Trzustki Kompendium, Wydawnictwo Medical Education, 2018