Jakie znaczenie dla terapii onkologicznej ma stan pacjenta przed rozpoczęciem leczenia?
Trzeba pamiętać, że nie tylko nowotwór, ale i leczenie jest bardzo dużym wysiłkiem dla organizmu. Obecnie większość nowotworów leczy się tak zwaną terapią skojarzoną, która łączy chirurgię z chemioterapią lub radioterapią – trzy metody w różnych konfiguracjach. Każda z nich wpływa na fizyczną i psychiczną formę pacjenta, apetyt, wydolność fizyczną, a w rezultacie przejściowo zwiększa jego dolegliwości, pogorsza samopoczucie i stan odżywienia.
Warto wyraźnie to powiedzieć – lecząc pacjenta bez właściwego wsparcia żywieniowego wywołujemy niedożywienie. Co istotne, spadek masy ciała i niedożywienie mogą być w wielu nowotworach jednymi z pierwszych objawów choroby. Jeśli nie pomożemy choremu w opanowaniu tego problemu, w trakcie terapii pogłębi się. Dlatego koniecznie trzeba mieć to na uwadze i od samego początku choroby uświadomić pacjenta, jaki jest wpływ niedożywienia na końcowy wynik terapii i skutecznie wspierać go w walce z niedożywieniem.
A co z aktywnością fizyczną?
W Narodowym Instytucie Onkologii prowadzimy poradnię metaboliczną w której można uzyskać wsparcie dietetyka i lekarza doświadczonego w żywieniu medycznym. Przygotowaliśmy też dla naszych pacjentów materiały, w których zwracamy uwagę nie tylko na stan odżywienia, ale również na absolutnie konieczne ćwiczenia przedoperacyjne (prehabilitację). Mamy wiele dowodów naukowych, które mówią, że takie postępowanie poprawia wyniki leczenia. To oznacza, że pacjent na etapie kwalifikacji do konkretnej terapii, kiedy my robimy wszystkie badania, powinien wdrożyć umiarkowany wysiłek fizyczny (np. spacery), rozpocząć kontrolę wagi, rzucić palenie, odstawić alkohol. To wszystko jest w ręku pacjenta i jego rodziny, która będzie go wspierała, nie lekarzy. I proszę mi wierzyć, że pacjenci poinstruowani co mają robić, często bez wielkich interwencji żywieniowych przestają chudnąć, poprawiają swoją wydolność fizyczną zwiększając szanse na wygranie walki z rakiem.
To dość nowe podejście, kiedyś mało mówiło się o leczeniu żywieniowym…
Waga stanu odżywienia znana jest od dawna, choć ostatnio dostępnych jest coraz więcej naukowych doniesień, które potwierdzają skuteczność takiego postępowania. Jest więcej możliwości, bo pojawiły się nowe firmy na rynku, jest więcej preparatów, co oznacza większą różnorodność – możemy wybierać pomiędzy preparatami immunomodelującymi, bogatobiałkowymi, dedykowanymi niedożywieniu nowotworowemu – łatwiej się w tym wszystkim poruszać, mamy większy wybór. Najważniejsza jednak w tym wszystkim jest rosnąca świadomość zarówno lekarzy, jak i pacjentów, którzy coraz częściej sami pytają o właściwą dietę czy doustne suplementy diety. Pamiętać musimy, że podczas rozmowy z lekarzem pacjent jest w takim stresie, że nie zapamięta wszystkiego, co wtedy zostanie powiedziane. Dlatego warto przygotować dla chorego dodatkowe, krótkie i czytelne materiały na piśmie, do których można wrócić w domu.
Proszę wyjaśnić, w jaki sposób niedożywienie wpływa na leczenie?
Od lat wiemy, że pacjent niedożywiony ma wielokrotnie większe ryzyko powikłań. A pamiętajmy, że jeśli chodzi o chirurgię nowotworów, mówimy zazwyczaj o bardzo rozległych zabiegach, które same w sobie, nawet przy prawidłowym stanie odżywienia, są bardzo ryzykowne. Ze względu na to u chorych ze znacznym niedożywieniem zaleca się nawet odroczenie operacji o 10-14 dni i przygotowanie poprzez żywienie, nawet w warunkach szpitalnych. Poza tym wiemy też, że zarówno tolerancja chemioterapii, jak i radioterapii u chorych niedożywionych jest gorsza. Wiedząc, że wyniki leczenia z tego powodu mogą być gorsze, należy robić wszystko, żeby niedożywienia nie tylko nie pogłębić, ale poprawić stan odżywienia.
Na jakim etapie leczenia wprowadza się terapię żywieniową?
Już na samym początku rozpoznania, gdy pacjent do nas trafia, zbieramy wywiad, podczas którego ustalamy, czy schudł, jeśli tak, to ile i jakim czasie, co je, jak często, w jakich ilościach. Należy pamiętać, że otyłość, czyli to, że ktoś wygląda jak pączek w maśle, nie zawsze oznacza, że jest dobrze odżywiony. Jeśli stracił dużo na wadze, to jego mięśnie (w tym oddechowe i serce) uległy znacznemu osłabieniu, wzrosła podatność na infekcje, wrażliwość na stres, upośledzone zostało gojenie się ran.
Jak to sprawdzić?
Najprostszym parametrem oceny stanu odżywienia jest niezamierzona utrata masy ciała w ostatnich miesiącach. Jeżeli pacjent utracił więcej niż 10 proc. w ciągu ostatnich sześciu miesięcy, albo 5 proc. w ciągu trzech miesięcy zazwyczaj jest mocno niedożywiony. Traktujemy go jak pacjenta obarczonego dużym ryzykiem powikłań, którego należy natychmiast zacząć leczyć żywieniowo.
Czy może się okazać, że z tego powodu trzeba będzie opóźnić rozpoczęcie leczenia?
Zdecydowanie tak. Zarówno światowe jak i polskie zalecenia mówią o tym, że u pacjenta z dużym ryzykiem żywieniowym leczenie operacyjne należy odroczyć o 7-14 dni. W tym czasie trzeba zrobić wszystko, aby poprawić stan odżywienia. To wybór mniejszego zła, bo kłopoty wynikające z niedożywienia najczęściej są większe niż te, które następują w wyniku opóźnienia terapii. Ale ponieważ opóźnienie terapii zawsze niesie ze sobą jakieś ryzyko pogorszenia wyników onkologicznych, już od pierwszej wizyty, kiedy dopiero rozpoczynamy diagnostykę, powinniśmy robić wszystko, żeby zatrzymać spadek wagi.
Jak to zrobić w krótkim czasie?
Narodowym Instytucie Onkologii funkcjonuje poradnia dietetyczna, która pomaga takim pacjentom zmienić zwyczaje żywieniowe. Dysponujemy też całą gamą doustnych suplementów diety (zalecanych przez lekarza i dostępnych w aptekach), które pomagają chorym uzupełnić to, czego nie są w stanie normalnie zjeść.