Nietolerancja laktozy dotyka 30 proc. Polaków . Poznaj jej objawy i diagnostykę

Nietolerancja laktozy może być spowodowana przez różne czynniki, do których zaliczamy m.in. pierwotny i wtórny niedobór enzymu laktazy oraz uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego. Co ważne – objawy niedoboru laktozy mogą występować u osób, które wcześniej nie odczuwały uciążliwych dolegliwości po spożyciu produktów mlecznych. Często nietolerancja pokarmowa mylona jest z alergią pokarmową na białko, które zawiera mleko krowie (skaza białkowa). Choć objawy nadwrażliwości pokarmowej i alergii pokarmowej, które dotyczą przewodu pokarmowego, mogą być podobne, to mamy do czynienia z dwoma różnymi schorzeniami. W przypadku alergii pokarmowej mamy do czynienia z reakcją o podłożu immunologicznym, a nietolerancja pokarmowa rozwija się na skutek np. zaburzeń metabolizmu oraz przyjmowania niektórych leków. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów oraz leczenia jednej z najczęstszych nietolerancji pokarmowych, która diagnozowana jest u osób w różnym wieku.

Czym jest laktoza i nietolerancja laktozy

Laktoza to jeden z dwucukrów, które zawiera mleko ssaków m.in. mleko krowie, kozie i kobiece. W organizmie człowieka za trawienie laktozy, czyli rozkładanie tego dwucukru na glukozę i galaktozę, odpowiada laktaza. Laktaza to enzym, którego wytwarzanie w rąbku jelita cienkiego może zostać zaburzone, powodując problemy trawienne oraz nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu zawierających laktozę produktów mlecznych.

Niska aktywność laktazy oraz całkowity brak tego enzymu powodują, że laktoza nie jest trawiona i przechodzi do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie jelitowe. Proces fermentacji laktozy w jelicie grubym wywołuje nieprzyjemne objawy np. bóle brzucha, wzdęcia i biegunkę.

Szacuje się, że nawet 30 proc. Polaków nie trawi laktozy. Rzadko diagnozowany jest pierwotny niedobór laktazy (wrodzony niedobór laktozy, alaktazja), który dotyczy około 2 proc. noworodków. Wywołuje on objawy ze strony układu pokarmowego po spożyciu mleka kobiecego i mleka modyfikowanego. Częściej występuje hipolaktazja dorosłych, która nazywana jest dziedzicznym niedoborem laktazy. Zaburzenie to ujawnia się na różnych etapach życia u osób, których organizm wcześniej „tolerował” cukier mleczny.

Inne podłoże ma wtórny niedobór laktazy, który związany jest z różnymi schorzeniami i nie ma podłoża genetycznego. Wtórny niedobór laktazy może spowodować np.:

• stosowanie niektórych leków (np. wpływające na mikroflorę jelitową antybiotyki),
• mukowiscydoza,
• zespół krótkiego jelita,
• martwicze zapalenie jelita,
• infekcje żołądkowo-jelitowe,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• celiakia (gluten prowadzi do zniszczenia kosmków jelitowych i niedoboru laktazy).

Niezależnie od przyczyn nietolerancji laktozy jej objawy są bardzo uciążliwe. Warto wiedzieć, że nie wszystkie produkty mleczne zawierają laktozę – cukier mleczny rozkładany jest w procesie fermentacji, co sprawia, że wiele osób z niedoborem laktazy, może spożywać fermentowane napoje mleczne (np. kefir) oraz naturalnie wolne od laktozy sery. Na rynku znajduje się także wiele zamienników produktów z laktozą, które zostały pozbawione cukru mlecznego na etapie produkcji. Bez problemu można więc kupić masło, śmietanę czy mleko bez laktozy.

Nietolerancja laktozy u niemowląt

Szacuje się, że pierwotny niedobór laktazy występuje u około 2 proc. noworodków i niemowląt, wywołując objawy od momentu pierwszego podania mleka kobiecego oraz mleka modyfikowanego zawierającego laktozę. Nietolerancja laktozy, która nie jest związana z całkowitym brakiem enzymu laktazy, najczęściej ujawnia się u dzieci, które ukończyły 3. rok życia. Znacznie częściej obserwowana jest alergia na białko mleka krowiego, która wywołuje bardzo charakterystyczne objawy m.in. objawy skórne.

Nietolerancja laktozy u niemowląt – objawy

U niemowląt nietolerancja laktozy nie wywołuje objawów skórnych, które są typowe dla alergii na białka mleka krowiego. W przypadku nietolerancji laktozy z powodu całkowitego braku enzymu laktazy u niemowląt występują objawy ze strony układu pokarmowego, czyli ciężka biegunka, która prowadzi do odwodnienia oraz pojawiają się objawy niedożywienia.

Nietolerancja laktozy u dorosłych

Pierwotny niedobór laktazy jest uwarunkowany genetycznie i polega na stopniowym zmniejszaniu się aktywności laktazy wraz z wiekiem. Jest to jedna z przyczyn nietolerancji laktozy u dorosłych. Wtórny niedobór laktazy jest spowodowany przez uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego w wyniku chorób zapalnych, zakażeń, operacji lub przyjmowania niektórych leków. Możliwe jest przywrócenie prawidłowej pracy przewodu pokarmowego po usunięciu czynnika wywołującego zaburzenia trawienne, czyli wyleczeniu choroby podstawowej.

Objawy nietolerancji laktozy

Objawy nietolerancji laktozy pojawiają się po spożyciu mleka lub produktów mlecznych, które zawierają laktozę, a także innych produktów, w których składzie znajduje się cukier mleczny. Czas wystąpienia i nasilenie objawów zależą od ilości spożytej laktozy, stopnia niedoboru laktazy i indywidualnej wrażliwości organizmu. Typowe objawy nietolerancji laktozy to:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• gazy,
• nudności,
• biegunka,
• wymioty,
• głośne przelewanie się i burczenie w brzuchu,
• silne skurcze jelit.

Objawy pojawiają się po kilkunastu lub kilkudziesięciu minutach od spożycia produktu, w którym znajdowała się laktoza.

Objawy niedoboru laktozy mogą być podobne do objawów innych zaburzeń ze strony układu pokarmowego (jak np. zespół jelita drażliwego, czyli IBS) i są wskazaniem do wykonania badań diagnostycznych, które pozwalają wykryć przyczynę uciążliwych dolegliwości.

Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?

W diagnostyce nietolerancji laktozy istotną rolę odgrywają badania, które oceniają zdolność organizmu do trawienia cukru mlecznego. Na etapie diagnostyki wykonywane są:

• test tolerancji laktozy – polega na spożyciu większej dawki laktozy na czczo i pomiarze stężenia glukozy we krwi w różnych odstępach czasu;
• wodorowy test oddechowy – polega na spożyciu mniejszej dawki laktozy i pomiarze stężenia wodoru w wydychanym powietrzu co 15-30 minut przez 2-3 godziny;
• test genetyczny – polega na pobraniu próbki krwi lub śliny i wykonaniu analizy w kierunku nieprawidłowości w obrębie genu kodującego laktazę.

Nietolerancja laktozy – test domowy

Na rynku dostępne są domowe testy, które pozwalają wstępnie wykryć nietolerancję laktozy. Wynik domowego testu powinien zostać potwierdzony wynikami specjalistycznych badań.

Warto wiedzieć, że nie jest zalecane samodzielne diagnozowanie alergii i nietolerancji pokarmowych, a także stosowanie diet eliminacyjnych na własną rękę, ponieważ rezygnacja ze spożywania niektórych produktów spożywczych (m.in. mleka i jego przetworów) w przypadku osoby, która nie musi stosować diety eliminacyjnej z powodów zdrowotnych, może spowodować poważne niedobory żywieniowe. Zasadność stosowania diet eliminacyjnej powinna zawsze zostać skonsultowana z lekarzem.

Leczenie nietolerancji laktozy

Leczenie nietolerancji laktozy polega na stosowaniu diety bezlaktozowej. Dietę eliminacyjną należy rozpocząć po potwierdzeniu nietolerancji laktozy wynikami badań. Większość osób nie musi całkowicie rezygnować z produktów mlecznych – w wielu przypadkach, aby uniknąć objawów ze strony przewodu pokarmowego, wystarczy zastąpienie np. mleka krowiego produktami z niską zawartością laktozy lub produktami bez laktozy. Można też stosować preparaty zawierające laktazę, które ułatwiają trawienie laktozy, pozwalając cieszyć się smakiem produktów mlecznych z laktozą.

Podsumowując, nietolerancja laktozy to zaburzenie trawienia cukru mlecznego, które może być spowodowane przez niedobór enzymu laktazy lub uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego. Nietolerancja laktozy objawia się występowaniem nieprzyjemnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu mleka i innych produktów mlecznych, które zawierają laktozę. Po rozpoznaniu nietolerancji laktozy niezbędne jest odpowiednie leczenie wywołującej ją choroby podstawowej (o ile nietolerancja laktozy nie ma podłoża genetycznego) oraz stosowanie diety pozbawionej laktozy. Niemowlęta, u których występuje wrodzony niedobór laktazy, nie mogą otrzymywać mleka matki, które także zawiera laktozę. W karmieniu niemowląt i małych dzieci z wrodzonym niedoborem laktazy stosowane jest specjalne mleko modyfikowane.

Źródła:

• A. Szilagyi, N. Ishayek, Lactose Intolerance, Dairy Avoidance, and Treatment Options, DOI: 10.3390/nu10121994
• Michele J. Alkalay, Nutrition in Patients with Lactose Malabsorption, Celiac Disease, and Related Disorders, DOI: 10.3390/nu14010002
• Mirosław Jarosz, Jan Dzieniszewski, Alergie pokarmowe, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2005