Spastyczność (spastyczność mięśni, spastyka mięśni) jest jednym ze skutków uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, do którego może dojść m.in. na skutek niedotlenienia mózgu, postępującej degeneracji układu nerwowego, jak również urazu mózgu i uszkodzeń rdzenia kręgowego. Spastyka mięśni upośledza funkcje ruchowe, wpływając m.in. na pojawienie się nadmiernego napięcia mięśniowego w momencie biernego rozciągania mięśni.
Spastyczność – co to jest?
W opracowaniach medycznych znajdziemy kilka definicji spastyczności. Pierwsza z nich wprowadzona została do terminologii medycznej w 1980 roku. To stosunkowo niedawno, jednak prowadzone przez ostatnie dziesięciolecia badania pozwoliły więcej dowiedzieć się na temat tego objawu uszkodzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Początkowo definiowano spastyczność jako zaburzenie ruchowe, które związane jest z uszkodzeniami górnego neuronu ruchowego, prowadząc do występowania nadmiernego napięcia mięśniowego o zmiennym nasileniu w zależności m.in. od szybkości rozciągania mięśni. Kolejne badania wpłynęły na doprecyzowanie definicji spastyczności. Obecnie wiadomo, że spastyka to zaburzenie czuciowo-ruchowe, które wywołuje stałą, przerywaną lub mimowolną aktywację mięśni.
Kliniczna postać spastyczności może objawiać się w różny sposób, co ma związek m.in. z podłożem tego zaburzenia. Spastyka mięśniowa związana jest z występowaniem:
• mimowolnej, przypadkowej i nawracającej aktywacji mięśni;
• ciągłej aktywności mięśni, która wpływa na zmianę postawy ciała (dystonia spastyczna);
• nasileniem odruchów ścięgnistych;
• nadmiernym oporem, który występuje podczas ruchu biernego.
Spastyczność mięśni jest bezpośrednio związana z zaburzeniami neurologicznymi w obrębie górnego neuronu ruchowego. Wywołują one objawy charakterystyczne dla kilku schorzeń, wskazując na upośledzenie rdzeniowych mechanizmów, które odpowiadają za utrzymywanie odpowiedniego napięcia mięśni szkieletowych. Spastyczność może w znacznym stopniu utrudniać normalne funkcjonowanie, wpływając na pojawienie się m.in. zaburzeń chodu, dlatego wymaga odpowiedniego postępowania terapeutycznego. Nowoczesne terapie spastyczności uwzględniają m.in. zastosowanie toksyny botulinowej, która pozwala czasowo blokować przewodnictwo nerwowe.
Spastyczność – przyczyny
Choć wiele wiadomo na temat mechanizmów odpowiedzialnych za pojawienie się spastyczności, to nadal nie zostały wykryte wszystkie przyczyny tego zaburzenia. Ze względu na złożoność patomechanizmów spastyki mięśni zaburzenie nadal jest intensywnie badane w celu wykrycia podłoża nieprawidłowości związanych z występowaniem utrudniających normalne funkcjonowanie objawów. Spastyczność mięśni mogą wywołać m.in.:
• stwardnienie rozsiane,
• dziecięce porażenie mózgowe,
• udar niedokrwienny mózgu (spastyczność poudarowa),
• udar krwotoczny mózgu,
• uraz rdzenia kręgowego,
• uraz mózgu,
• guzy mózgu i guzy rdzenia kręgowego.
Spastyczność – objawy
Charakterystycznym objawem spastyczności jest m.in. pojawienie się oporu na skutek biernego rozciągania mięśni, przy jednoczesnym prawidłowym oporze spoczynkowym.
W przypadku spastyczności wynikającej z uszkodzenia rdzenia kręgowego pojawiają się nieco inne objawy niż w przypadku spastyczności związanej z uszkodzeniem mózgu. Na spastyczność związaną z uszkodzeniem rdzenia kręgowego wskazują m.in.:
• dysrefleksja autonomiczna,
• silne, mimowolne skurcze włókien mięśniowych (klonusy),
• częste skurcze zgięciowe,
• objaw scyzorykowy o znacznym nasileniu,
• wzmożenie odruchów z rdzenia kręgowego.
Na spastyczność związaną z uszkodzeniem mózgu wskazują m.in.:
• brak występowania objawów autonomicznych,
• objaw nożycowy o słabym lub średnim nasileniu,
• sporadyczne skurcze zgięciowe,
• brak lub rzadkie występowanie mimowolnych skurczów włókien mięśniowych,
• występowanie wzmożonego napięcia mięśniowego w mięśniach antygrawitacyjnych, czyli prostownikach.
Podsumowując: spastyczność mięśni jest zaburzeniem związanym z pojawieniem się nadmiernego napięcia mięśniowego na skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego lub mózgu o różnym podłożu. Może być następstwem m.in. urazów okołoporodowych, towarzyszyć niektórym wadom wrodzonym, jak również rozwinąć się pod wpływem doznanych urazów mechanicznych mózgu i rdzenia kręgowego (np. upadek z wysokości). Zaburzenie często pojawia się po udarze mózgu oraz jest jednym z objawów schorzeń nowotworowych ośrodkowego układu nerwowego.
Czytaj też:
Stłuczenie, skręcenie, zwichnięcie – jak rozpoznać i leczyć? Zapytaliśmy ortopedę