Oponiak mózgu to nowotwór, który wywodzi się z komórek opony pajęczej oraz komórek innych opon mózgowych – stąd nazwa tego guza. Stanowi on 1/5 wszystkich nowotworów mózgu, które diagnozowane są u dorosłych. W przypadku dzieci jest wykrywany stosunkowo rzadko.
W przypadku tego guza ośrodkowego układu nerwowego często mamy do czynienia ze zmianą łagodną, co znacząco poprawia rokowania pacjentów. Niestety, wśród oponiaków mózgu wyróżniamy także zmiany o charakterze złośliwym – oponiak anaplastyczny stanowi 1-3% wszystkich oponiaków mózgu oraz zmiany, w których przypadku zachodzi ryzyko agresywnego przebiegu choroby.
Diagnoza „oponiak” napawa lękiem, jednak biorąc pod uwagę częstsze występowanie guzów łagodnych, które dobrze rokują, jest ogromna szansa na skuteczne leczenie, które może nie wymagać dodatkowej terapii wspomagającej. Sposób leczenia oponiaków dobierany jest względem stopnia złośliwości guza – w tym przypadku wyróżnia się trzy stopnie złośliwości. Sposób leczenie dobierany jest również do wielkości zmiany, jej lokalizacji, a także możliwości całkowitego usunięcia oponiaka wraz z przyczepem oraz fragmentem kości czaszki.
Całkowite usunięcie guza (oponiaka) często wystarczy, aby zażegnać związane z nim zagrożenie dla zdrowia i życia – oponiaki łagodne rzadko wymagają uzupełniającej radioterapii. W niektórych przypadkach brak jest możliwości operacji oponiaka – wówczas stosowane jest jedynie leczenie radiologiczne. Charakter łagodny większości oponiaków sprawia, że nawet brak leczenia operacyjnego nie wyklucza normalnego życia. Trzeba jednak pamiętać, że oponiak mózgu musi być na bieżąco kontrolowany – badania oponiaka uwzględniają m.in. dokonywanie pomiarów zmiany i ocenę stopnia jej negatywnego wpływu na funkcjonowanie mózgu.
Oponiak mózgu: co koniecznie trzeba wiedzieć? – zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego
Oponiak mózgu to guz mózgu, zbudowany z komórek meningotelialnych, który jest najczęściej diagnozowanym guzem śródczaszkowym. W przypadku oponiaków mamy najczęściej do czynienia z guzem łagodnym, który stanowi około 35% wszystkich guzów pierwotnych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Guz pierwotny to zmiana, która jest skutkiem patologicznych podziałów komórkowych i nie jest związana z przerzutami z innych narządów.
Powiększający się oponiak powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co jest przyczyną pojawienia się objawów neurologicznych. Początkowo mogą być one niezbyt uciążliwe, co sprawia, że bywają mylnie brane za objawy innych schorzeń lub bagatelizowane. Oponiak mózgu oraz inne nowotwory, które zostaną wykryte we wczesnym stadium rozwoju, bardzo dobrze rokują. Kluczowe dla pacjenta jest nie tylko wczesne wykrycie choroby, która wraz z postępem uszkadza ważne tkanki, ale także położenie guza.
Oponiak mózgu jest guzem, który tworzy się najczęściej w obrębie opony pajęczej i opony twardej; rzadziej oponiaki wywodzą się z opony miękkiej i innych struktur mózgowia. Ich usytuowanie w obrębie opon mózgowo-rdzeniowych i rdzenia kręgowego sprawia, że operacja guza zwykle nie powoduje bardzo dużych problemów. Może się jednak zdarzyć, że szybki wzrost zmiany nowotworowej oraz jej lokalizacja utrudniają całkowite wycięcie oponiaka lub uniemożliwiają wykonanie zabiegu chirurgicznego. Wówczas pacjent poddawany jest leczeniu celowanemu, które uwzględnia radioterapię. Ma ona na celu powstrzymanie wzrostu guza.
W zdecydowanej większości chorych oponiaki mózgu dobrze rokują i są zmianami, które nie nawracają. W sytuacji, gdy brak jest możliwości wycięcia nowotworu, pacjent poddawany jest systematycznym badaniom diagnostycznym, do których zaliczamy badania obrazowe. Nowoczesna diagnostyka obrazowa ułatwia nie tylko wykrycie zmian chorobowych o różnym podłożu, ale także kontrolowanie guzów nieoperacyjnych i monitorowanie efektów leczenia. Ryzyko nawrotu nowotworu zwiększa się w przypadku oponiaka złośliwego. Warto wiedzieć, że niektóre rodzaje oponiaków niosą za sobą wysokie ryzyko agresywnego przebiegu oraz nawrotów choroby. Do takich oponiaków zaliczamy m.in. guzy z wysokim indeksem proliferacji.
Rodzaje oponiaków
Podział oponiaków mózgu uwzględnia guzy o niskim i wysokim prawdopodobieństwie ciężkiego przebiegu oraz nawrotu. W grupie oponiaków, które rzadko powodują poważne problemy, znajduje się m.in.:
- oponiak metaplastyczny,
- oponiak włóknisty,
- oponiak wydzielniczy,
- oponiak naczyniakowaty.
Oponiaki powodujące wzrost ryzyka ciężkiego przebiegu choroby oraz jej nawrotów to m.in.:
- oponiak brodawkowaty,
- oponiak jasnokomórkowy,
- oponiak atypowy.
Szczególnie groźnym typem oponiaka mózgu jest oponiak typu anaplastycznego, czyli oponiak złośliwy.
Czynniki ryzyka rozwoju oponiaka mózgu
Choć postęp medycyny pozwala obecnie na przeprowadzanie bardzo skomplikowanych zabiegów, to pomimo licznych badań, nie udało się wykryć przyczyn rozwoju oponiaków mózgu. Nie wiadomo, dlaczego rozwijają się oponiaki, jednak wyodrębniono kilka czynników ryzyka. Zaliczamy do nich m.in.:
- płeć – w większości oponiaki diagnozowane są u kobiet,
- wiek – szczyt zachorowań przypada pomiędzy 40. a 70. rokiem życia,
- czynniki genetyczne.
Istotnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko rozwoju oponiaka mózgu, jest także promieniowanie jonizujące. Związek oponiaków z płcią pozwala przypuszczać, że na ich rozwój mogą wpływać żeńskie hormony płciowe.
Objawy oponiaka mózgu
Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego dają dość charakterystyczne objawy neurologiczne, jednak w przypadku oponiaków choroba może mieć bezobjawowy przebieg. Jeżeli oponiak nie daje objawów, to zwykle wykrywany jest podczas badań, które wykonywane są w celu zdiagnozowania innego schorzenia. Bezobjawowy przebieg choroby często jest czynnikiem, który decyduje o obserwacji guza, zanim zostanie on usunięty.
Częściej jednak nowotwory ośrodkowego układu nerwowego wywołują dość charakterystyczne objawy neurologiczne. Stopień nasilenia oraz spektrum objawów zależne są od wielkości zmiany nowotworowej i jej lokalizacji.
Niepokojące objawy, które powinny skłonić do wykonania badań diagnostycznych, to m.in.:
- częste bóle głowy w nocy i nad ranem, które nie mijają po przyjęciu leków przeciwbólowych lub uporczywie nawracają;
- ubytki pola widzenia;
- zaburzenia świadomości;
- zaburzenia czucia,
- zaburzenia mowy,
- nudności i wymioty na czczo tuż po przebudzeniu lub w nocy,
- zawroty głowy;
- ból podczas delikatnego opukiwania lub dotykania czaszki,
- zaburzenia pamięci i koncentracji;
- nagła zmiana zachowania;
- napady padaczki, które nie zawsze przebiegają z drgawkami.
Jeżeli zauważymy niepokojące objawy, które mogą wskazywać na guz mózgu, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
Nie wszystkie objawy oponiaków mózgu są zauważalne dla osoby chorej. Niekiedy zaburzenia związane ze wzrostem ciśnienia środczaszkowego diagnozowane są podczas wizyty u okulisty i wykonywania badania dna oka. W ten sposób można wykryć obecność tarczy zastoinowej, która jest wskazaniem do wykonania badań obrazowych mózgu.
Leczenie oponiaków mózgu
Oponiaki mózgu wymagają specjalistycznego leczenia chirurgicznego. Jeżeli wielkość i lokalizacja guza na to pozwalają, to są one usuwane podczas operacji. Zanim dojdzie do zabiegu, konieczna jest wnikliwa analiza ryzyka związanego m.in. z pogorszeniem się stanu pacjenta. Dotyczy to przede wszystkim chorych, u których występują nasilone objawy neurologiczne. W takim przypadku operacja doszczętna, czyli uwzględniająca wycięcie całego guza, może doprowadzić do różnego rodzaju powikłań.
Oponiaki kwalifikowane są do leczenia z uwzględnieniem wielu różnych kryteriów. Ważna jest ocena możliwości wycięcia guza oraz możliwości ewentualnej rekonstrukcji otaczających go zdrowych tkanek, a także postępowania, które ma na celu naprawę związanych z nowotworem uszkodzeń.
Oponiaki mózgu, które nie mogą zostać usunięte w całości (pełne leczenie chirurgiczne), są poddawane terapii celowanej. Radioterapia pozwala spowolnić oraz kontrolować rozrost patologicznie zmienionych komórek. W większości przypadków oponiaki mózgu to guzy, które mogą zostać usunięte w całości, co pozwala uniknąć dodatkowego leczenia. Jeżeli konieczne jest leczenie uzupełniające, to pacjent poddawany jest radioterapii.
Podsumowując, oponiaki mózgu to nowotwory ośrodkowego układu nerwowego, które w większości przypadków dobrze rokują. W zależności od rodzaju guza, jego lokalizacji oraz rozmiaru są dobierane metody leczenia, które pozwalają zmniejszyć związane ze zmianą nowotworową ryzyko utraty zdrowia i życie. Wielkość oponiaka widoczna jest w badaniach obrazowych, których wykonanie pozwala nie tylko zdiagnozować guza mózgu, ale także monitorować efekty leczenia w przypadku guzów nieoperacyjnych i zmian, które obarczone są ryzykiem nawrotu. Oponiaki bezobjawowe nie zawsze są usuwane – niewielkie guzy mogą być poddawane obserwacji do momentu, aż zaczną wywoływać objawy neurologiczne.
Największym zagrożeniem jest oponiak typu anaplastycznego, czyli oponiak złośliwy, który diagnozowany jest u kilku procent chorych. Oponiaki rozwijają się przede wszystkim u osób dorosłych; u dzieci guzy te stanowią mniej niż 5% wszystkich nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
Czytaj też:
Rak gardła – objawy, ryzyko zachorowania, diagnostyka i leczenie