Czy rak mózgu jest uleczalny? To pytanie zadają sobie osoby chore i ich bliscy w momencie poznania diagnozy. Nie ma w tym przypadku jednej, uniwersalnej odpowiedzi, bo rokowania zależne są od wielu różnych czynników. To m.in. wiek pacjenta, lokalizacja guza, jego rodzaj, a także występowanie przerzutów. Leczenie guza mózgu dobierane jest pod względem powyższych czynników i ma na celu zarówno usunięcie guza, o ile jest to możliwe, jak i likwidację komórek nowotworu w innych obszarach ciała.
Guzy mózgu najczęściej diagnozowane są u dzieci, a także osób w podeszłym wieku, choć zdarza się, że pierwotny lub będący skutkiem przerzutów guz mózgu jest diagnozowany u osób spoza tych grup wiekowych. Musimy pamiętać, że mózg jest „centrum dowodzenia” ludzkiego organizmu, co sprawia, że diagnozowane w nim guzy zaburzają funkcjonowanie wielu narządów i układów, stanowiąc poważny problem natury zdrowotnej. Z guzem mózgu można wygrać, jednak kluczowe dla powodzenia leczenia jest m.in. wczesne wykrycie choroby.
Co to jest guz mózgu?
Guz mózgu to choroba nowotworowa, która diagnozowana jest każdego roku u około 3000 Polaków. Wśród chorych dominują dzieci oraz seniorzy, jednak nowotwór mózgu może również rozwinąć się u młodych dorosłych i osób w średnim wieku. W tym przypadku mamy do czynienia z podziałem na typy nowotworu, które najczęściej diagnozowane są w konkretnej grupie wiekowej. Inne nowotwory ośrodkowego układu nerwowego diagnozowane są u dzieci i osób dorosłych. U dzieci w wieku do 15. roku życia diagnozowany jest zazwyczaj rdzeniak; u osób dorosłych większość guzów mózgu to oponiaki lub glejaki.
Nowotwór ośrodkowego układu nerwowego jest patologiczną masą tkankową, która rozwija się na skutek nieprawidłowych podziałów komórkowych. W zależności od rodzaju komórek, z których się wywodzi, guz może rosnąć powoli i przez długi czas nie wywoływać specyficznych objawów lub cechować się agresywnym, szybkim przebiegiem.
Nowotwór układu nerwowego diagnozowany jest na podstawie pojawienia się dość charakterystycznych objawów, które wskazują na problemy w obrębie mózgu. U dzieci guzy mózgu rosną dość szybko, co ma związek z intensywnymi podziałami komórkowymi, które zachodzą w okresie niemowlęcym i we wczesnym dzieciństwie. U dorosłych proces ten może być spowolniony, jednak nie jest to regułą. W przypadku pierwotnych nowotworów możemy mieć do czynienia z powstawaniem guzów, które są związane z mutacją genetyczną – wrodzone guzy mózgu i rdzenia kręgowego stanowią około 10% wszystkich pierwotnych zmian nowotworowych układu nerwowego.
Każdy z typów guza mózgu w ośrodkowym układzie nerwowym cechuje się nieco innym obrazem, dlatego zmiana nowotworowa wymaga indywidualnego podejścia lekarzy, którzy oceniają szanse pacjenta na całkowite wyleczenie, a także dobierają odpowiednią terapię, precyzyjnie układając plan walki z nowotworem. Zaplanowanie odpowiedniej terapii konieczne jest w celu nie tylko zniszczenia komórek nowotworowych, ale także uniknięcia skutków ubocznych leczenia, które zawsze związane jest z pewnym ryzykiem powikłań. W nowotworach łagodnych rokowania są pomyślne; rokowania w najczęstszych pierwotnych złośliwych nowotworach bywają różne – średnia przeżywalność wynosi w tym przypadku od kilku miesięcy do około 5 lat od momentu zdiagnozowania choroby. Nie można jednak kierować się średnimi przeżywalności dla poszczególnych nowotworów, bo każdy przypadek raka mózgu jest inny, co ma związek zarówno z wielkością i umiejscowieniem guza, jak i ogólnym stanem zdrowia, który wynika m.in. z wieku pacjenta.
Powinniśmy wiedzieć, że guzy układu nerwowego rozwijają się częściej u płci męskiej oraz mogą być związane z działaniem czynników zewnętrznych. Z chorobą nowotworową związane jest znaczne ryzyko utraty zdrowia i życia, co sprawia, że występowanie objawów neurologicznych zawsze wymaga wnikliwej diagnostyki. Niestety, guz mózgu nadal jest dość późno wykrywany, co ma związek m.in. z przypisywaniem towarzyszących mu objawów innym chorobom.
Guz mózgu – rodzaje
Guzy mózgu dzielimy zarówno pod względem ich złośliwości, jak i rodzaju komórek, z których się wywodzą. Najczęściej diagnozowane guzy mózgu u dorosłych to:
- glejaki np. glejak wielopostaciowy,
- gwiaździaki,
- oponiaki,
- wyściółczaki,
- skąpodrzewiaki.
U dzieci najczęściej diagnozowany jest rdzeniak zarodkowy.
Każdy nowotwór niesie za sobą poważne zagrożenie, które zwiększa się wraz ze wzrostem guza. Z tego względu ogromny wpływ na rokowania pacjentów ma wcześnie postawiona diagnoza. Guz mózgu o niskim stopniu złośliwości może nie wywoływać silnych objawów neurologicznych, dlatego diagnoza często stawiana jest dość późno. W przypadku nowotworów złośliwych, mamy do czynienia z nasilającymi się objawami, które zawsze są powodem do niepokoju i powinny skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza. Nowotwór złośliwy mózgu może powodować różne problemy na etapie leczenia, dlatego w tym przypadku szczególnie ważna jest odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza.
Objawy guza mózgu
Wśród objawów guza mózgu wyróżniamy przede wszystkim objawy neurologiczne, które są skutkiem wzrostu masy guza oraz ucisku lub krwawień, a także wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego wywołują m.in.:
- zaburzenia chodu,
- zaburzenia świadomości,
- napady padaczkowe,
- omdlenia,
- zaburzenia czucia,
- zaburzenia widzenia,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia równowagi,
- bóle głowy,
- zawroty głowy,
- zaburzenia pamięci.
W przypadku pacjentów w podeszłym wieku zaburzenia pamięci i inne objawy guzów mózgu mogą pozorować rozwój częstych chorób degeneracyjnych mózgu oraz być mylnie brane za skutek starzenia się organizmu. Powyższe objawy nowotworów ośrodkowego układu nerwowego związane są m.in. ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego.
Do dość charakterystycznych objawów, jakie wywołują nowotwory mózgu, zaliczamy także poranne wymioty na czczo oraz nudności, którym towarzyszą ból i zawroty głowy. Dolegliwości te mijają po krótkim czasie i systematycznie nawracają po nocnym odpoczynku.
W przypadku dzieci objawem guza mózgu może być niestabilny chód, częste potykanie się, a także upadki podczas chodzenia. Maluchy, u których rozwijają się nowotwory ośrodkowego układu nerwowego, często chodzą na szeroko rozstawionych nogach oraz z szeroko rozstawionymi rękami, co pomaga im utrzymać równowagę.
Objawy, które powinny zaniepokoić i skłonić do wizyty u neurologa to także m.in.:
- spowolniony rozwój dziecka,
- wzmożone napięcie mięśniowe,
- nagła zmiana zachowania,
- zaburzenia psychiczne,
- utrata zainteresowań,
- osłabienie i przewlekłe zmęczenie,
- objawy ogólne np. utrzymująca się gorączka lub stan podgorączkowy.
Objawy te są skutkiem zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu na skutek wzrostu guza. Zmiany zachowania, pojawienie się nieprawidłowego napięcia mięśniowego, objawy przypominające depresję, a także np. napady agresji, apatia lub nadmierna senność to skutek zaburzeń czynnościowych poszczególnych płatów mózgu.
Nowotwory mózgu – przyczyny
Guzy w ośrodkowym układzie nerwowym mogą być związane z działaniem wielu czynników. Zarówno złośliwy nowotwór mózgu, jak i guz o łagodnym charakterze to nie tylko guzy pierwotne, czyli wywodzące się z komórek ośrodkowego układu nerwowego, ale także skutek przerzutów z ognisk komórek nowotworowych, które obecne są poza układem nerwowym.
Wyróżnia się kilka czynników, które mogą prowadzić do rozwoju raka mózgu. Są to m.in.:
- zaburzenia w zespołach chorobowych uwarunkowanych genetycznie,
- częsty kontakt z promieniowaniem jonizującym,
- przebyte urazy mózgu,
- zakażenie wirusem HIV,
- zakażenie wirusem EBV,
- kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi o mutagennym działaniu.
Choć do prawdopodobnych czynników ryzyka zalicza się promieniowanie elektromagnetyczne, to brak jest dowodów naukowych, które potwierdziłyby związek nowotworów ośrodkowego układu nerwowego z działaniem pola elektromagnetycznego w okolicy linii wysokiego napięcia, a także masztów telefonii komórkowej oraz niekorzystnym wpływem promieniowania, które emitują urządzenia mobilne lub routery. Badania nad wpływem nowoczesnych technologii na rozwój nowotworów mózgu prowadzone są dość intensywnie, co ma związek z m.in. zwiększającym się odsetkiem chorych, u których diagnozowany jest rak mózgu. Częstsze występowanie guzów mózgu na niektórych terenach może mieć związek z zanieczyszczeniem środowiska metalami ciężkimi i chemikaliami.
Niektóre nowotwory ośrodkowego układu nerwowego mogą mieć związek z infekcjami wirusowymi. Zwiększone ryzyko zachorowania związane jest z zakażeniem wirusem HIV, a także zakażeniem wirusem EBV.
Jak diagnozowany jest guz mózgu?
Podejrzenie raka mózgu wymusza wykonanie wielu badań diagnostycznych. W tym przypadku stosowana jest przede wszystkim diagnostyka obrazowa, na którą pozwala np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Ze względu na powodowane przez nowotwory pierwotne i nowotwory wtórne objawy ogniskowe może być konieczna konsultacja z różnymi specjalistami np. okulistą lub psychiatrą.
Walka z chorobą nowotworową zawsze rozpoczyna się od wykorzystania wszystkich dostępnych metod diagnostycznych. Nowoczesna medycyna pozwala na precyzyjne zlokalizowanie zmian nowotworowych, ocenę wielkości guza, a także ułatwia usunięcie guza, jeżeli może zostać zastosowane klasyczne leczenie operacyjne. Leczenia chirurgicznego nie można zastosować w każdym przypadku. Przeszkodą może być stopień zaawansowania nowotworu, który obejmuje znaczny obszar mózgu. Tomografia komputerowa głowy oraz rezonans magnetyczny to badania, które powinny zostać wykonane zawsze, gdy pojawiają się objawy mogące wskazywać na nowotwór mózgu.
Leczenie guza mózgu
Odpowiednia diagnostyka pozwala na skuteczne leczenie wielu guzów mózgu, jednak dobór terapii zależny jest od wielu czynników. Jednym z najważniejszych jest umiejscowienie guza, a także jego rodzaj, który można poznać na podstawie badania histopatologicznego guza wewnątrzczaszkowego. Ważnym badaniem jest również badanie płynu mózgowo-rdzeniowego oraz tomografia komputerowa, która pozwala nie tylko precyzyjnie zlokalizować rak mózgu, ale także ocenić, czy doszło do przerzutów.
W zależności od rodzaju nowotworu, a także jego umiejscowienia i rozmiaru, planowana jest terapia podtrzymująca lub ukierunkowana na zniszczenie komórek nowotworowych. W niektórych przypadkach nowotworów łagodnych wystarczy jedynie stała obserwacja guza.
Metody leczenia guzów mózgu różnią się w zależności od rodzaju zmiany, jej lokalizacji i stopnia zaawansowania choroby. Szczególnie trudne jest w przypadku guzów położonych głęboko, do których dostęp jest znacznie utrudniony.
Leczenie guzów mózgu może uwzględniać:
- leczenie chirurgiczne,
- leczenie radiochirurgiczne,
- chemioterapię,
- radioterapię.
Leczenie chirurgiczne polega na wycięciu całego guza lub jego częściowej resekcji, jeżeli radykalne metody leczenia nie mogą zostać zastosowane. Nowoczesne leczenie chirurgiczne zakłada radiochirurgiczne usunięcie zmiany nowotworowej metodą gamma knife.
Uzupełnieniem leczenia chirurgicznego jest radioterapia oraz chemioterapia. W zależności od stopnia zaawansowania choroby i rodzaju zmiany nowotworowej dobiera się odpowiednią metodę leczenia. Wybór metody leczenia uwzględnia jak najmniejsze ryzyko powikłań.
Podsumowanie
Nowotwór mózgu jest chorobą uleczalną, jednak rokowania nie są takie same w przypadku różnych typów guzów układu nerwowego. W Polsce diagnozuje się rocznie około 3000 przypadków różnych guzów mózgu; statystyki związane z nowotworami złośliwymi nie są zadowalające, bo zgon z powodu agresywnego guza mózgu w ciągu 5 lat od postawienia diagnozy dotyczy 3/4 pacjentów. Stosowane metody leczenia np. leczenie chirurgiczne przynosi najlepsze efekty na początkowym etapie choroby, kiedy guz jest stosunkowo mały.
Na powodzenie leczenia ma wpływ także lokalizacja zmiany, która wpływa na możliwości związane z jej usunięciem w części lub całości. Niezwykle ważna w przypadku guzów mózgu jest wcześnie postawiona diagnoza. Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego stanowią poważny problem diagnostyczny, co ma związek z przypisywaniem objawów neurologicznych lub zmian w zachowaniu pacjentów innym schorzeniom. W diagnostyce guzów mózgu znaczącą rolę odgrywają badania obrazowe np. rezonans magnetyczny.
Zwiększone ryzyko zachorowania na raka mózgu związane jest m.in. z występowaniem niektórych zespołów wad wrodzonych, oddziaływaniem promieniowania jonizującego oraz urazami głowy. Nie każdy guz mózgu wymaga wykonania zabiegu chirurgicznego – niewielkie zmiany, które nie wpływają na wzrost ciśnienia śródczaszkowego i nie wywołują objawów ogniskowych, poddawane są jedynie obserwacji.
Czytaj też:
Objawy guza mózgu to niekoniecznie ból głowy. Sprawdź, co go ujawniaCzytaj też:
„Jeżeli wyłączymy te cząsteczki, to guz przestaje rosnąć”. Polscy naukowcy w walce z glejakiem mózgu