Wrzody żołądka i dwunastnicy – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Bóle brzucha, które zlokalizowane są w nadbrzuszu i pojawiają się w trakcie posiłku, na czczo lub po posiłku, to niepokojący objaw, który może wskazywać na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Choroba wrzodowa to jeden ze skutków ubocznych zakażenia bakterią Helicobacter pylori, częstego przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz sięgania po używki – w szczególności rozwojowi wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy sprzyja palenie papierosów. Wrzody żołądka i wrzody dwunastnicy wymagają odpowiedniego leczenia, które pozwala uniknąć poważnych powikłań np. perforacji ściany żołądka lub ściany dwunastnicy.

Wrzody żołądka i dwunastnicy – co warto wiedzieć?

Wrzód żołądka (wrzód trawienny) to zmiana chorobowa (ubytek) w obrębie błony śluzowej ściany żołądka oraz błony śluzowej ściany dwunastnicy, której towarzyszy naciek zapalny oraz martwica tkanek. Najczęściej wrzody powstają w opuszce dwunastnicy i żołądku; ubytki błony śluzowej rzadziej wykrywane są w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Wrzody żołądka i dwunastnicy dotyczą sporego odsetka osób dorosłych. Rozwojowi choroby wrzodowej sprzyja oddziaływanie na organizm czynników, które powodują zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami chroniącymi błonę śluzową przed podrażnieniami i uszkodzeniami a czynnikami drażniącymi, do których zaliczamy kwas solny oraz enzymy żołądkowe.

Wrzody żołądka i dwunastnicy nie zawsze wywołują charakterystyczne objawy choroby wrzodowej. Zdarza się, że wrzody żołądka i dwunastnicy rozwijają się bezobjawowo i są wykrywane, gdy dojdzie do związanych z nimi powikłań.

Można wyróżnić kilka częstych przyczyn rozwoju wrzodów w obrębie błony śluzowej żołądka i/lub dwunastnicy. Jednym z nich jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori.

Warto wiedzieć, że owrzodzenia żołądka wywołują dolegliwości bólowe w trakcie spożywania posiłków. Owrzodzenia dwunastnicy wywołują ból, który występuje na czczo (tzw. ból głodowy) oraz ból pojawiający się na 2-3 godziny po spożyciu posiłku. Ból związany z wrzodami dwunastnicy bywa odczuwany również w nocy. Charakterystyczne dla choroby wrzodowej jest ustępowanie uciążliwych dolegliwości po spożyciu pokarmów lub zastosowaniu leków zobojętniających kwas solny.

Najczęstsze przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy

Do rozwoju wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy bardzo często dochodzi na skutek infekcji Helicobacter pylori. Szacuje się, że zakażenie bakterią Helicobacter pylori może dotyczyć ponad 80% dorosłych Polaków i ponad 30% dzieci. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. Sama infekcja zwykle ma bezobjawowy przebieg. Związane z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori uciążliwe dolegliwości wywołane są oddziaływaniem na błonę śluzową wytwarzanych przez nią toksyn.

Bakteria Helicobacter pylori jest odporna na działanie kwasu solnego i doskonale czuje się w niesprzyjającym większości patogenów kwaśnym środowisku żołądka. Badania dowiodły, że zakażenie Helicobacter pylori odpowiedzialne jest za rozwój około 70% wrzodów żołądka oraz 75-90% wrzodów dwunastnicy.

Inne, częste przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy to palenie papierosów i stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Jak bakteria Helicobacter pylori wpływa na błonę śluzową żołądka?

Bakteria Helicobacter pylori jest odporna na działanie kwasu solnego. Po wniknięciu do przewodu pokarmowego produkuje toksyny, które uszkadzają błonę śluzową żołądka. Zapalenie błony śluzowej żołądka, które związane jest z zakażeniem Helicobacter pylori, wpływa na wydzielanie hormonu gastryny, zwiększając wydzielanie kwasu solnego. Skutkiem nadkwasoty są owrzodzenia żołądka i/lub dwunastnicy. Obecność bakterii Helicobacter pylori w organizmie można wykryć dzięki wykonaniu badań specjalistycznych badań.

Do zakażenia bakterią Helicobacter pylori najczęściej dochodzi drogą oralno-oralną, czyli przez kontakt ze śliną osoby zakażonej np. podczas pocałunku lub picia z jednej butelki. Istnieje także druga droga zakażenia Helicobacter pylori – droga oralno-fekalna. W tym przypadku zakażeniom sprzyja m.in. nieprzestrzeganie higieny rąk oraz picie nieprzegotowanej wody. Istotne czynniki ryzyka, które sprzyjają zakażeniu bakterią Helicobacter pylori, to palenie papierosów, a także czynniki genetyczne.

Choć częstość zakażeń Helicobacter pylori jest bardzo duża, to nie u wszystkich zakażonych dochodzi do powstawania ubytków błony śluzowej narządów górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Warto pamiętać, że nie tylko zakażenie Helicobacter pylori jest przyczyną powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy. Inne przyczyny powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy to m.in.:

• częste stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
• nałogowe palenie papierosów,
• czynniki genetyczne i rasowe,
• grupa krwi „0”.

Choć wiele badań wykazało, że powstawanie wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy może mieć związek ze stresem, to specjaliści nie są zgodni, czy napięcie emocjonalne wywołuje wrzody żołądka, czy jedynie zaostrza przebieg choroby, która może rozwijać się bezobjawowo. Warto wiedzieć, że stres w stopniu znacznym wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, wywołując m.in. uciążliwe objawy dyspeptyczne (ból lub dyskomfort w środkowym nadbrzuszu). Jeżeli dotyczy osoby, u której choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy przebiega bezobjawowo, to często staje się czynnikiem wyzwalającym uciążliwe objawy.

Nie do końca wiadomo również, czy do rozwoju wrzodów żołądka i dwunastnicy przyczynia się nadużywanie alkoholu i napojów z kofeiną oraz spożywanie np. pikantnych potraw. Dowiedziono jednak, że zarówno alkohol oraz kawa, jak i niektóre przyprawy i pokarmy powodują zaostrzenie się przebiegu choroby i skrócenie okresów remisji.

Wpływ niesteroidowych leków przeciwzapalnych na błonę śluzową żołądka

Nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych to poważny problem. Można je kupić bez recepty, co powoduje, że są uważane za w pełni bezpieczne dla zdrowia. Niestety, niesteroidowe leki przeciwzapalne wywołują różne skutki uboczne. Warto przed ich zastosowaniem zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania, w której znajdują się ważne informacje na temat dawkowania, skutków ubocznych i przeciwwskazań do stosowania.

Lekarze alarmują, że systematycznie zwiększa się liczba pacjentów, u których diagnozowane są powikłania związane z nadużywaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zaliczane do grupy NLPZ farmaceutyki m.in. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, diklofenak, ketoprofen i naproksen stosowane są w celu łagodzenia dolegliwości bólowych, a także redukcji innych objawów stanu zapalnego m.in. podwyższonej temperatury ciała. Po ibuprofen i kwas acetylosalicylowy często sięgamy np. podczas sezonowych infekcji i bólu głowy. Diklofenak, ketoprofen i naproksen to leki stosowane m.in. w celu redukcji dolegliwości bólowych mięśni i stawów.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne mają istotny udział w rozwoju choroby wrzodowej, ponieważ są słabymi kwasami, które zwiększają ryzyko uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Niesteroidowe leki przeciwzapalne uszkadzają naturalną barierę ochronną, hamując wydzielanie prostaglandyn i wpływają na podśluzówkowy przepływ krwi, co powoduje powstawanie nadżerek i owrzodzeń żołądka oraz dwunastnicy.

Związane ze stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych wrzody częściej rozwijają się u osób, które przyjmują te farmaceutyki na pusty żołądek, a także popijają leki np. gazowanymi napojami lub kawą.

Wrzody żołądka i dwunastnicy a palenie papierosów

Niektóre przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy możemy skutecznie wyeliminować. Zaliczamy do nich palenie papierosów, które szkodzi ogólnemu zdrowiu, zwiększając ryzyko rozwoju wielu schorzeń m.in. chorób układu sercowo-naczyniowego, i nowotworów układu oddechowego. Palenie tytoniu w destrukcyjny sposób wpływa na przewód pokarmowy, co sprawia, że ryzyko rozwoju wrzodów u palaczy znacząco się zwiększa. Co więcej, palenie papierosów zaostrza objawy choroby wrzodowej, która została wywołana przez inne czynniki np. zakażenie bakterią Helicobacter pylori.

Szacuje się, że choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wywołana przez różne czynniki niszczące błonę śluzową żołądka, dotyczy około 5-10% dorosłej populacji.

Jakie są najczęstsze objawy choroby wrzodowej?

Do grupy najczęściej występujących objawów wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy należą m.in.:

• piekący ból w środkowym nadbrzuszu,
• dyskomfort w nadbrzuszu,
• ból brzucha w trakcie spożywania posiłku,
• ból brzucha na czczo lub po upływie kilku godzin od spożycia posiłku (tzw. bóle głodowe),
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• nudności,
• wymioty.

Jeżeli przyczyną bólu brzucha są wrzody trawienne, to pacjent odczuwa ulgę po spożyciu posiłku lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny.

Ponieważ powyższe dolegliwości mogą wywoływać także inne choroby, niezbędne jest skonsultowanie się z lekarzem i wykonanie badań diagnostycznych, które pozwolą wykryć przyczynę uciążliwych dolegliwości oraz dobrać właściwe leczenie.

Jeżeli pojawia się uporczywie nawracający lub przewlekły ból brzucha, to nie należy zwlekać z wizytą u lekarza! Bagatelizowanie objawów choroby może doprowadzić do poważnych powikłań.

Powikłania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Sygnały alarmowe, które powinny skłonić do natychmiastowej konsultacji z lekarzem, to silny ból brzucha, któremu towarzyszą m.in.:

• krwiste lub fusowate wymioty,
• smoliste stolce,
• napięcie brzucha,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• nadmierna potliwość,
• osłabienie.

Wystąpienie powyższych objawów może wskazywać na powikłania choroby wrzodowej, do których zaliczamy przyczyniające się do rozwoju niedokrwistości przewlekłe krwawienie z przewodu pokarmowego i krwotok wewnętrzny. Inne powikłania wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy to m.in. niedrożność mechaniczna przewodu pokarmowego oraz perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy.

Diagnostyka i leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Aby wykryć wrzody żołądka, niezbędne jest wykonanie gastroskopii. Podczas badania endoskopowego możliwe jest potwierdzenie występowania wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy, a także pobranie wycinków chorobowo zmienionych tkanek. W celu potwierdzenia zakażenia Helicobacter pylori pobrane wycinki badane są pod mikroskopem. Możliwe jest również potwierdzenie zakażenia Helicobacter pylori bez konieczności przeprowadzania badania endoskopowego np. dzięki wykonaniu testu oddechowego lub testu z kału. Choć testy nieinwazyjne dają wiarygodne wyniki, to trzeba pamiętać, że wykluczają lub potwierdzają zakażenie bakterią Helicobacter pylori, ale nie pozwalają stwierdzić, czy występują wrzody żołądka i wrzody dwunastnicy.

W chorobie wrzodowej żołądka stosowane jest przede wszystkim leczenie farmakologiczne, które ma na celu m.in. redukcję szkodliwych bakterii Helicobacter pylori. Chorobę wrzodową żołądka leczy się antybiotykami i lekami, które zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego.

Leczenie chirurgiczne stosowane jest w przypadku powikłań wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy.

W chorobie wrzodowej bardzo ważne jest regularne spożywanie posiłków, rzucenie palenia papierosów, rezygnacja z częstego spożywania kawy i alkoholu, a także regularne przyjmowanie przepisanych przez lekarza farmaceutyków. W chorobie wrzodowej trzeba stosować dietę, w której nie znajdują się produkty wywołujące dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Bardzo ważne jest również unikanie przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Czytaj też:
Możesz mieć wrzody żołądka i nawet o tym nie wiedzieć. Poznaj nietypowe objawy tej chorobyCzytaj też:
Męczy cię zgaga? Dowiedz się, jak pozbyć się tej dolegliwości

Źródła:

• Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
• Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2002
• J. Dzieniszewski, Choroby żołądka i dwunastnicy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006