Choroba legionistów – przyczyny, droga zakażenia, objawy i leczenie

W roku 1976 doszło do pierwszego masowego zakażenia Legionella Pneumophila podczas zjazdu weteranów II wojny światowej jednego z legionów amerykańskich. Zachorowało wówczas 186 osób; 34 osoby zmarły na ciężkie zapalenie płuc. Wówczas nie było wiadomo, co stało się przyczyną zakażenia. Wykryta w organizmie chorych bakteria została nazwana „Legionellą”, aby upamiętnić pierwsze ofiary zakażenia.

Choć od pierwszego grupowego zakażenia minęło blisko 50 lat, to nadal Legionella Pneumophila staje się przyczyną poważnych w skutkach zakażeń układu oddechowego. Dziś jednak wiadomo, co jest źródłem zakażenia i w jaki sposób do niego dochodzi. Choroba legionistów to najcięższa z postaci zakażenia. Łagodna postać legionellozy – gorączka Pontiac – nie powoduje zagrożenia dla życia. Gorączka Pontiac wywołuje niezbyt nasilone objawy grypopodobne. W przypadku gorączki Pontiac objawy ustępują samoistnie.

Warto dowiedzieć się więcej na temat choroby legionistów oraz innych zakażeń, które wywołują bakterie z rodzaju Legionella, bo do zachorowania może dojść m.in. podczas pobytu w hotelu.

Choroba legionistów – podstawowe informacje

Legionella Pneumophila to najbardziej rozpowszechniona bakteria z rodzaju Legionella. Na kontakt z tym drobnoustrojem jesteśmy narażeni zarówno w środowisku naturalnym, jak i w obiektach użyteczności publicznej np. w szpitalach oraz obiektach noclegowych.

W środowisku naturalnym Gram-ujemne pałeczki Legionella występują w większości wód słodkich np. w rzekach, jeziorach i gorących źródłach, a także w glebie. Bakterie Legionella żyją w wodzie o temperaturze 20-55 stopni Celsjusza. W wodzie, której temperatura jest niższa niż 20 stopni bądź wyższa niż 55 stopni bakterie występują, jednak nie dochodzi do ich namnażania. W wodzie o temperaturze 70 stopni bakterie Legionella giną.

Ze względu na szeroki zakres tolerowanej przez Gram-ujemne pałeczki tlenowe temperatury, wzrasta ryzyko zakażenia. Bakterie mogą zacząć się namnażać np. podczas podgrzewania zimnej wody za pomocą m.in. elektrycznych i gazowych bojlerów.

Choroba legionistów – jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia bakterią Legionella Pneumophila dochodzi drogą kropelkową – bakterie dostają się do ludzkiego organizmu podczas wdychania wodnego aerozolu. Rzadko dochodzi do zakażenia drogą pokarmową. Możliwe jest także zakażenie m.in. przez otwarte rany np. podczas zabiegów chirurgicznych.

Co ważne – rezerwuarem bakterii Legionella Pneumophila nie są ludzie i zwierzęta. Choroba legionistów oraz inne schorzenia wywoływane przez Gram-ujemne pałeczki tlenowe nie przenoszą się z człowieka na człowieka.

Gdzie bytuje bakteria Legionella Pneumophila?

Optymalne warunki do bytowania Gram-ujemnych pałeczek tlenowych z rodzaju Legionella zapewniają m.in.:

• wieże chłodnicze,
• baseny,
• fontanny,
• kurtyny wodne,
• jacuzzi,
• SPA,
• filtry wodne.

Bakterie Legionella Pneumophila mogą również bytować w systemach nawilżania powietrza np. domowych nawilżaczach i nebulizatorach, systemach klimatyzacji i instalacjach wodnych – ze względu na szeroki zakres tolerowanych temperatur, mogą znajdować się w instalacji ciepłej wody i instalacji zimnej wody użytkowej. Zdarza się, że wywołujące chorobę legionistów drobnoustroje wykrywane są w źródłach termalnych, a także w kompoście i mieszankach nawozowych.

Najczęściej źródłem zakażenia są zaniedbane systemy wodne oraz nieprawidłowo czyszczone systemy nawilżania powietrza i systemy klimatyzacji. Zakażeniom sprzyja niestabilne działanie systemów podgrzewania wody użytkowej, a także niewystarczająca cyrkulacja wody np. w instalacjach używanych sezonowo.

W jakich miejscach najczęściej dochodzi do zakażenia bakterią Legionella Pneumophila?

W większości przypadków choroba legionistów atakuje osoby korzystające m.in. z obiektów rekreacyjnych, klubów sportowych, hoteli i innych obiektów noclegowych. Rzadziej dochodzi do zakażenia w szpitalach oraz poprzez kontakt ze sprzętem medycznym, w restauracjach i podczas korzystania z naturalnych zbiorników wodnych.

Potencjalnym zagrożeniem są wszystkie nieprawidłowo serwisowane instalacje wodne, klimatyzacyjne i instalacje wentylacyjne. Na zakażenie jesteśmy narażeni nie tylko w przestrzeni publicznej lub podczas podróży po różnych zakątkach świata, ale także we własnym domu i samochodzie. Wszystkie urządzenia i instalacje, w których znajduje się woda, powinny być systematycznie czyszczone oraz właściwie serwisowane. Zdarzało się, że źródłem poważnego w skutkach zakażenia były np. domowe nawilżacze powietrza, z których chętnie korzystamy w sezonie grzewczym.

Grupowe zakażenia chorobą legionistów najczęściej związane są z przebywaniem w hotelach, na kempingach, polach namiotowych, na statkach wycieczkowych oraz w obiektach rekreacyjnych. Rozwojowi bakterii Legionella Pneumophila sprzyja sezonowe korzystanie ze starych instalacji wodnych. Co ważne – bakterie Legionella Pneumophila preferują środowisko bogate w składniki odżywcze – częściej występują m.in. w rurach, w których znajdują się osady mineralne.

Jak już zostało wspomniane, do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Możemy zarazić się, gdy wdychamy aerozol wodny podczas korzystania z prysznica lub oddychamy powietrzem, w którym znajdują się kropelki zanieczyszczonej wody.

Objawy choroby legionistów

Choroba legionistów prowadzi do ciężkiego zapalenia płuc. Od momentu zakażenia do momentu wystąpienia pierwszych objawów choroby mija zazwyczaj 2-10 dni.

Pierwsze objawy choroby to wysoka gorączka, dreszcze, bóle głowy oraz ogólne złe samopoczucie. Typowy przebieg choroby legionistów wiąże się również z występowaniem objawów ze strony układu oddechowego, do których zaliczamy m.in.:

• suchy kaszel,
• ból w klatce piersiowej,
• zaburzenia oddychania.

W przebiegu choroby pojawiają się także inne objawy zapalenia płuc, objawy neurologiczne, do których zaliczamy zaburzenia świadomości, a także objawy ze strony układu pokarmowego np. bóle brzucha i wymioty.

Postać płucna choroby legionistów może doprowadzić do śmierci. Osoba z zapaleniem płuc, które wywołane jest chorobą legionistów, wymaga hospitalizacji. WHO podaje, że z powodu zakażenia bakterią Legionella Pneumophila umiera 20-100 tysięcy osób rocznie. Nadal poważny problem stanowi szybkie rozpoznanie choroby. Szacuje się, że w 15-20% przypadków zakażenia Legionnellą dochodzi do zgonu na skutek niewydolności oddechowej.

W skrajnych przypadkach, oprócz zapalenia płuc, mogą występować również objawy zakażenia innych narządów – pozapłucna choroba legionistów może doprowadzić do zespołu rozsianego wykrzepiania lub sepsy (posocznicy).

Łagodniejszy przebieg ma gorączka Pontiac. W tym przypadku objawy pojawiają się już po około 24-48 godzinach od zakażenia. Objawy gorączki Pontiac to typowe objawy grypopodobne, czyli:

• wysoka gorączka,
• ból głowy,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• uczucie rozbicia,
• dreszcze.

W przypadku gorączki Pontiac rzadziej pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego. Dolegliwości samoistnie ustępują w ciągu kilku dni.

Co zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę legionistów?

Wyodrębniono czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu choroby – bakterie z rodziny Legionella różnią się pod względem zjadliwości, jednak istotny wpływ na przebieg zakażenia ma prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego.

Czynniki ryzyka to m.in.:

• wiek – na zakażenie w szczególności narażone są osoby starsze,
• choroby układu oddechowego np. choroby płuc związane z paleniem papierosów,
• wrodzone i nabyte osłabienie odporności,
• choroby nerek,
• nadużywanie alkoholu,
• cukrzyca.

Leczenie choroby legionistów

Zakażenia wywołane przez bakterie Legionella Pneumophila i inne bakterie z rodziny Legionella leczone są za pomocą antybiotyków. Ważne! Wszystkie przypadki zachorowań wywołanych przez bakterie Legionella podlegają obowiązkowi zgłoszenia.

Czytaj też:
Nie wolno myć surowego mięsa kurczaka! Zobacz, dlaczego od tej zasady nie ma wyjątkówCzytaj też:
Zatrucie pokarmowe – najczęstsze przyczyny, objawy, jak długo trwa i jak je leczyć

Źródła:

• Z, Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012
• G. Virella, Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2020
• epibaza.pzh.gov.pl
• legionella.pl/choroba-legionistow,
• gov.pl/web/gis/legioneloza-choroba-legionistow