Miesiączka jest związana ze zmianami w obrębie błony śluzowej macicy, które następują u kobiet w wieku rozrodczym pod wpływem działania hormonów jajnika. Na prawidłowy, regularny cykl menstruacyjny wskazują miesiączki, które trwają 3-7 dni, nie powodują dolegliwości utrudniających normalne funkcjonowanie oraz mają odpowiednie nasilenie – podczas prawidłowej miesiączki utrata krwi nie przekracza 30-80 ml.
Objawy zaburzeń miesiączkowania to np. zbyt obfite miesiączki, skąpe krwawienia oraz bardzo silny ból podczas miesiączki, któremu towarzyszą zawroty głowy, mdłości, wymioty. Warto dowiedzieć się więcej na temat przebiegu prawidłowego cyklu menstruacyjnego i zaburzeń miesiączkowania, które są wskazaniem do wizyty u lekarza ginekologa.
Kiedy powinna pojawić się pierwsza miesiączka?
Pierwsza miesiączka pojawia się u dziewcząt w wieku 9-16 lat. Moment wystąpienia pierwszego okresu ma związek m.in. z uwarunkowaniami genetycznymi. W Polsce dziewczęta zaczynają miesiączkować w wieku 12-13 lat. W ostatnich dekadach zauważalne jest systematyczne obniżanie się wieku osiągnięcia dojrzałości płciowej nie tylko u dziewcząt, ale także u chłopców.
Kiedy pojawia się ostatnia miesiączka?
Ostatnia miesiączka w życiu kobiety pojawia się w wieku 45-55 lat. O menopauzie mówimy, gdy po ostatniej miesiączce następuje minimum roczna przerwa w samoistnej menstruacji. Zdarza się, że u kobiet diagnozowana jest przedwczesna menopauza, która może mieć podłoże genetyczne lub być związana z zaburzeniami hormonalnymi i innymi schorzeniami, które powodują niewydolność jajników oraz np. z przebytym leczeniem antynowotworowym. W Polsce kobiety przechodzą menopauzę około 51-52 roku życia.
Prawidłowy cykl menstruacyjny
Prawidłowy cykl miesiączkowy trwa 21-35 dni. Regularne cykle miesiączkowe to cykle występujące w takich samych odstępach czasu – odchylenia od normy, które nie przekraczają 1-3 dni, nie wskazują na zaburzenia miesiączkowania. Prawidłowe krwawienie miesiączkowe trwa 3-7 dni; podczas prawidłowo przebiegającej miesiączki kobieta traci 30-80 ml krwi. W wydzielinie z pochwy znajduje się złuszczona błona śluzowa macicy.
Kobiety w wieku rozrodczym dość często obserwują różne zmiany w cyklu menstruacyjnym, które związane są m.in. z trybem życia i stanem fizjologicznym. Krótkotrwałe zaburzenia miesiączkowania mogą być spowodowane m.in. przez:
- przyjmowanie niektórych leków,
- silny stres,
- brak odpowiedniej ilości snu,
- nagła zmiana trybu życia,
- zmiana strefy czasowej,
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, bulimoreksja)
- stosowanie restrykcyjnej diety lub głodówki,
- infekcja,
- intensywne uprawianie sportu.
Warto pamiętać, że nagły brak miesiączki może wskazywać nie tylko na zaburzenia miesiączkowania, ale także na ciążę. Dotyczy to zarówno kobiet, które nie stosują antykoncepcji, jak i kobiet zabezpieczających się przed ciążą, bo większość metod antykoncepcji wiąże się z niewielkim ryzykiem zajścia w ciążę. W ciążę można zajść nie tylko, gdy prezerwatywa pęknie lub zsunie się podczas stosunku, ale także np. na skutek pominięcia dawki leków antykoncepcyjnych. Zdarzały się też przypadki zajścia w ciążę podczas korzystania m.in. ze spirali, dlatego, jeżeli miesiączka się spóźnia, warto wykonać test ciążowy – najczęstszą przyczyną braku miesiączki jest właśnie ciąża, która dla wielu kobiet bywa dużym zaskoczeniem. Nieregularne cykle menstruacyjne mogą być również związane np. z zaburzeniami owulacji, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami endometrium oraz trybem życia.
Rodzaje zaburzeń miesiączkowania
Kliniczny podział zaburzeń miesiączkowania uwzględnia:
- zaburzenia miesiączkowania związane z długością cyklu miesiączkowego,
- zaburzenia miesiączkowania związane z nasileniem krwawienia menstruacyjnego,
- zaburzenia miesiączkowania związane z dolegliwościami bólowymi.
Kliniczny podział zaburzeń miesiączkowania uwzględnia również brak miesiączki pierwotny i wtórny brak miesiączki.
Pierwotny brak miesiączki
Pierwotny brak miesiączki diagnozowany jest w sytuacji, gdy pierwsza miesiączka nie wystąpiła u dziewcząt, które ukończyły 16. rok życia. Z pierwotnym brakiem miesiączki mamy również do czynienia, gdy po pierwszej miesiączce nastąpiła roczna przerwa w miesiączkowaniu i konieczne było wywołanie miesiączki za pomocą leków.
Przyczyny pierwotnego braku miesiączki to m.in.:
- dysgenezja gonad,
- hypoplazja jajników,
- niewydolność podwzgórza,
- wrodzony przerost nadnerczy,
- wady rozwojowe narządu rodnego,
- guzy przysadki mózgowej.
Wtórny brak miesiączki
Wtórny brak miesiączki dotyczy kobiet, u których miesiączka występowała, jednak na skutek działania różnych czynników, okres nie występuje od ponad 6 miesięcy.
Wtórny brak miesiączki mogą spowodować np.:
- zaburzenia czynności osi podwzgórze – przysadka – jajnik,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- hiperprolaktynemia,
- choroby tarczycy np. nadczynność tarczycy,
- zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, które związane są z nadwagą i otyłością,
- niedożywienie,
- intensywne uprawianie sportu.
Inne przyczyny wtórnego braku miesiączki to np. przyjmowanie niektórych leków, zaburzenia hormonalne (np. wysoki poziom testosteronu lub zbyt niski poziom estrogenów), stres, choroby nowotworowe np. guzy przysadki mózgowej.
Zaburzenia miesiączkowania a długość cyklu menstruacyjnego
Na zaburzenia miesiączkowania, które związane są z długością cyklu miesiączkowego, wskazują zbyt częste miesiączki i rzadkie miesiączkowanie. Zbyt często występujące miesiączki to miesiączki pojawiające się częściej niż co 21 dni. Przyczyny skrócenia cyklu menstruacyjnego to m.in.:
- niewydolność ciałka żółtego,
- infekcje narządów płciowych,
- cykle bezowulacyjne,
- skrócenie fazy folikularnej.
Zbyt rzadkie miesiączkowanie diagnozowane jest w sytuacji, gdy przerwa pomiędzy kolejnymi miesiączkami jest dłuższa niż 35 dni. Długość cykli może wynosić nawet kilka lub kilkanaście miesięcy. Zbyt rzadkie złuszczanie się błony śluzowej macicy mogą powodować np.:
- cykle bezowulacyjne, których przyczyną jest m.in. zespół policystycznych jajników,
- niewydolność ciałka żółtego,
- wydłużenie fazy folikularnej,
- znaczna utrata masy ciała związana z chorobą lub niedożywieniem,
- niedoczynność tarczycy.
Zaburzenia miesiączkowania związane z nasileniem krwawienia
Nieprawidłowe krwawienia miesiączkowe to także krwawienia, w których utrata krwi jest mniejsza lub większa niż w prawidłowym cyklu menstruacyjnym. W przypadku zaburzeń miesiączkowania związanych z nasileniem krwawienia wyróżniamy skąpe lub obfite miesiączki. W tej grupie zaburzeń miesiączkowania zostały również uwzględnione:
- krwawienia z dróg rodnych występujące poza terminem miesiączki,
- krwotoczne krwawienia miesiączkowe, które trwają ponad 10 dni,
- krwawienia z dróg rodnych występujące po menopauzie.
Skąpe miesiączki to miesiączki, podczas których utrata krwi jest mniejsza niż 30 ml. Trwają one 1-2 dni, a czasami kilka godzin. Przyczyny skąpych miesiączek to m.in.:
- czynnościowa niewydolność podwzgórza,
- zapalenie błony śluzowej macicy,
- zaburzenia hormonalne.
Bardzo obfite miesiączki to miesiączki trwające zbyt długo (powyżej 7 dni) oraz miesiączki powodujące nadmierną utratę krwi, których czas trwania nie jest nieprawidłowy. Na nadmiernie obfite miesiączki wskazuje utrata krwi w ilości powyżej 80 ml. Wśró przyczyn obfitych miesiączek wymieniane są m.in.:
- zmiany w obrębie błony śluzowej macicy np. polipy macicy, mięśniaki macicy,
- torbiele jajników,
- czynnościowe krwawienia z dróg rodnych,
- zaburzenia krzepnięcia krwi,
- zapalenie endometrium,
- endometrioza, czyli nadmierny rozrost endometrium,
- choroby nerek,
- choroby wątroby,
- otyłość,
- czynnościowe cykle bezowulacyjne,
- zaburzenia hormonalne np. choroby tarczycy.
Nieprawidłowe krwawienia mogą występować po odstawieniu hormonalnych leków antykoncepcyjnych. Mogą być również spowodowane np. przez leki antydepresyjne i hormonalną terapię zastępczą.
Występowanie obfitych miesiączek jest wskazaniem do wykonania specjalistycznych badań m.in. badania histopatologicznego, bo mogą one wskazywać na poważne schorzenia narządów rozrodczych np. nowotwory macicy.
Ból podczas okresu a zaburzenia miesiączkowania
Dolegliwości bólowe związane z miesiączką są jednym z normalnych objawów, jednak nie powinny one utrudniać normalnego funkcjonowania. Typowy jest słaby lub umiarkowany ból o charakterze skurczowym, które pojawiają się na początku miesiączki.
Silny ból podbrzusza oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa wymaga konsultacji z lekarzem!
Bolesne miesiączkowanie może mieć podłoże pierwotne (brak zmian chorobowych w obrębie miednicy mniejszej) oraz podłoże wtórne (jest związane z różnymi nieprawidłowościami w funkcjonowaniu organizmu lub miednicy mniejszej).
Ból nie jest jedynym objawem, który powinien skłonić do konsultacji lekarskiej. U kobiet, które doświadczają bolesnych miesiączek, często występują również inne objawy np. biegunka, mdłości, wymioty, nadmierne osłabienie, zawroty głowy, ból głowy, omdlenia. Bolesne miesiączkowanie może powodować całkowitą niezdolność do normalnego funkcjonowania.
Bolesne miesiączkowanie może być spowodowane m.in. przez następujące czynniki:
- stany zapalne,
- zrosty,
- zmiany w obrębie endometrium, jajników i jajowodów,
- czynniki psychogenne,
- choroby weneryczne,
- wady w budowie anatomicznej,
- zmiany hormonalne.
Niezależnie od przyczyny zaburzeń miesiączkowania wymagają one właściwej diagnostyki i leczenia.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania
Leczenie zaburzeń miesiączkowania zależne jest od ich przyczyny. Nie zawsze możliwe jest zastosowanie jedynie leczenia hormonalnego. Ze względu na różnorodne przyczyny zaburzeń miesiączkowania może być konieczne leczenie choroby podstawowej, która wywołała zaburzenia cyklu menstruacyjnego, a także np. leczenie chirurgiczne, jeżeli zaburzenia miesiączkowania związane są np. ze zmianami w obrębie macicy, jajników i jajowodów.
Czytaj też:
Endometrioza to udręka milionów kobiet w Polsce. Pamiętaj, że miesiączka nie musi aż tak bolećCzytaj też:
Czy miesiączka osłabia organizm?
Źródła:
- P.B. Marshburn, B.S. Hurs – I wydanie polskie, red. Romuald Dębski, Zaburzenia miesiączkowania, Edra Urban & Partner, 2013
- J. Skrzypczak, „Zaburzenia miesiączkowania”, Medical Tribune Polska, Warszawa, 2013