Ogólne złe samopoczucie, przewlekłe zmęczenie, wahania wagi ciała (niekontrolowany przyrost lub spadek masy ciała), zmiany skórne, zaburzenia nastroju oraz zaburzenia miesiączkowania mogą wskazywać na zaburzenia hormonalne. Problemy z gospodarką hormonalną częściej dotyczą kobiet, a pierwsze objawy zaburzeń hormonalnych bywają bagatelizowane. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn i objawów zaburzeń hormonalnych, bo wczesne wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu hormonalnego pozwala uniknąć poważnych powikłań.
Układ hormonalny człowieka
Układ hormonalny tworzą gruczoły dokrewne (gruczoły wydzielania wewnętrznego), które uwalniają do krwi niewielkie ilości hormonów. Układ wewnątrzwydzielniczy organizmu człowieka steruje przebiegiem wielu reakcji biologicznych. Uwalnianie do krwi odpowiedniej ilości hormonów pozwala utrzymać homeostazę organizmu. Hormony wydzielane są w obrębie:
- przysadki mózgowej,
- podwzgórza mózgowego,
- przytarczyc,
- tarczycy,
- kory nadnerczy i rdzenia nadnerczy,
- trzustki,
- jąder,
- jajników.
Do gruczołów wydzielania wewnętrznego zaliczamy również szyszynkę i grasicę.
Zaburzenia hormonalne, czyli zwiększone lub zmniejszone wydzielanie hormonów przez gruczoły dokrewne, mogą mieć różne przyczyny. Czasami zaburzenia hormonalne mogą mieć podłoże fizjologiczne i są związane np. z ciążą lub menopauzą oraz pojawiają się po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej.
Zaburzenia hormonalne mogą mieć także podłoże chorobowe – w tym przypadku związane są m.in. z chorobami gruczołów dokrewnych – zaburzenia hormonalne mogą występować w przebiegu np. chorób nowotworowych, które zaburzają produkcję danego hormonu. Niekiedy zaburzenia hormonalne związane są z zespołami wielogruczołowymi o podłożu autoimmunologicznym, które powodują zaburzenia czynności kilku gruczołów dokrewnych.
W przypadku wielu chorób endokrynologicznych pojawiają się niespecyficzne objawy, które mogą być mylnie brane za skutki nieprawidłowych nawyków żywieniowych i zbyt małej ilości ruchu np. niekontrolowany przyrost masy ciała, zmniejszenie masy mięśniowej, zmiany skórne oraz nadmierne pocenie się i obniżenie zdolności wysiłkowych. Zakładając, że uciążliwe objawy są związane z niezdrowym trybem życia, możemy doprowadzić do zaostrzenia się przebiegu choroby. Aby uniknąć powikłań związanych z zaburzeniami hormonalnymi, które w pewnych przypadkach stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia, trzeba regularnie wykonywać badania profilaktyczne i konsultować z lekarzem dolegliwości mogące wskazywać na chorobę.
Ważne! Zaburzenia gospodarki hormonalnej wymagają odpowiedniego leczenia. Rozregulowanie gospodarki hormonalnej zaburza funkcjonowanie wielu narządów i układów, przyczyniając się do rozwoju innych chorób.
Co jest najczęstszą przyczyną zaburzeń hormonalnych?
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń hormonalnych zaliczamy przewlekły stres, zmiany zachodzące w organizmie u młodzieży w okresie dojrzewania i osób dorosłych w wieku reprodukcyjnym, zmiany zachodzące w organizmie w okresie menopauzy i andropauzy oraz choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Ryzyko wystąpienia zaburzeń hormonalnych, do których prowadzi rozregulowanie gospodarki hormonalnej, zwiększają m.in.
- uwarunkowania genetyczne,
- stosowanie wysokokalorycznej diety,
- głodzenie się lub znaczne obniżenie kaloryczności spożywanych posiłków,
- przyjmowanie niektórych leków,
- siedzący tryb życia,
- bardzo intensywny tryb życia,
- zwiększony wysiłek fizyczny,
- nadużywanie alkoholu i przyjmowanie innych substancji psychoaktywnych.
Na zaburzenia hormonalne bardziej narażone są kobiety. Zaburzenia hormonalne u płci pięknej często są związane z fizjologicznymi wahaniami poziomu hormonów w okresie ciąży i menopauzy, a także wahaniami poziomu hormonów w cyklu menstruacyjnym.
Choroby, które powodują zaburzenia hormonalne to m.in.: choroby tarczycy, choroby nadnerczy oraz choroby jąder i jajników. Rzadziej zaburzenia hormonalne spowodowane są przez np. wydzielające hormony łagodne i złośliwe guzy nowotworowe przysadki mózgowej i podwzgórza mózgowego.
Najczęstsze przyczyny zaburzeń hormonalnych u kobiet to m.in. zmiany w gospodarce hormonalnej związane z menopauzą, zespół policystycznych jajników, nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy, choroba Hashimoto oraz nadmiar androgenów (nadmiar męskich hormonów płciowych).
Najczęstsze przyczyny zaburzeń hormonalnych u mężczyzn to m.in.: zmiany w gospodarce hormonalnej związane z andropauzą, zaburzenia w wydzielaniu testosteronu, zaburzenia związane z pracą tarczycy, a także zaburzenia w wydzielaniu melatoniny.
Objawy zaburzeń hormonalnych u kobiet
Często występujące objawy zaburzeń hormonalnych u kobiet to m.in.:
- rozregulowany cykl miesiączkowy – skąpe miesiączki, obfite miesiączki, nieregularne miesiączkowanie, cykle bezowulacyjne,
- niepłodność,
- ból piersi,
- zmiany skórne (np. trądzik, nadmierne przesuszenie i łuszczenie się skóry),
- pogorszenie się kondycji włosów np. nadmierne wypadanie włosów i łysienie,
- uderzenia gorąca,
- brak energii i przewlekłe zmęczenie,
- ciągłe uczucie zimna,
- nadmierne owłosienie np. na twarzy, brzuchu, klatce piersiowej i plecach,
- nadmierne pocenie,
- wahania nastrojów np. obniżenie nastroju,
- zaburzenia snu,
- spadek libido.
Objawy zaburzeń gospodarki hormonalnej u mężczyzn
Często występujące objawy zaburzeń hormonalnych u mężczyzn to m.in.:
- przewlekłe zmęczenie,
- spadek libido,
- impotencja (zaburzenia erekcji),
- niepłodność,
- nadmierny przyrost masy ciała,
- zaburzenia nastroju,
- drażliwość,
- agresja,
- zaburzony dobowy rytm organizmu.
Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn zaburzona gospodarka hormonalna przyczynia się do rozwoju poważnych schorzeń m.in. chorób metabolicznych, chorób serca i układu krążenia, a także nowotworów.
Diagnostyka i leczenie zaburzeń hormonalnych
Powyższe objawy powinny skłonić do wizyty u lekarza. Diagnostyka zaburzeń hormonalnych uwzględnia m.in. badania hormonalne, dzięki którym możliwe jest oznaczenie poziomu hormonów w surowicy krwi oraz w moczu. Wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu ułatwiają również badania obrazowe np. badanie USG tarczycy i badanie USG narządów układu rozrodczego.
Zaburzenia hormonalne wymagają leczenia, które dobierane jest do przyczyny ich wystąpienia. W przypadku niedoboru hormonów może zostać zastosowane leczenie preparatami hormonalnymi, które pozwalają uzupełnić ich poziom w organizmie np. hormonalna terapia zastępcza, jednak leczenie zaburzeń hormonalnych to nie tylko leczenie farmakologiczne. W niektórych przypadkach niezbędne jest wykonanie zabiegów chirurgicznych, które uwzględniają np. wycięcie zaburzających pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego zmian nowotworowych, a także specjalistyczne leczenie wywołujących zaburzenia hormonalne chorób przewlekłych.
Czytaj też:
Kłopoty z tarczycą powodują tycie. Czy da się schudnąć przy niedoczynności tarczycy?Czytaj też:
Nieregularne miesiączki to objaw zbliżającej się menopauzy. Dowiedz się, jakie są inne objawy
Źródła:
- A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
- S. Konturek, Fizjologia człowieka Tom 5 Układ trawienny i wydzielanie wewnętrzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2016
- W. Zgliczyński, Wielka Interna Endokrynologia Część 1, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, 2021
- W. Zgliczyński, Wielka Interna Endokrynologia Część 2, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, 2022