Silny ból, który promieniuje od lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa do kończyny dolnej, może wskazywać na rwę kulszową. Potocznie rwa kulszowa określana jest jako zapalenie korzonków. Często dotyka kobiety ciężarne, osoby wykonujące pracę siedzącą i stojącą oraz ciężką pracę fizyczną, a także osoby z otyłością. Rwa kulszowa bywa kojarzona przede wszystkim z dyskopatią, jednak nie zawsze ma związek z chorobą zwyrodnieniową krążka międzykręgowego. Poznaj najczęstsze przyczyny rwy kulszowej, objawy wskazujące na to schorzenie i skuteczne sposoby leczenia.
Gdzie znajduje się nerw kulszowy i jak działa?
Nerw kulszowy (nervus ischiadicus) to najdłuższy i najgrubszy nerw w ciele człowieka. Nerw kulszowy wywodzi się z korzeni nerwowych w miednicy mniejszej, a następnie biegnie przez otwór kulszowy i brzeg mięśnia gruszkowatego w kierunku dołu podkolanowego, w którego okolicy rozdziela się na dwie gałęzie – strzałkową i piszczelową.
Nerw kulszowy zaopatruje ruchowo i czuciowo mięśnie tylnej części uda, podudzie oraz stopę. Ucisk na korzenie nerwu kulszowego zaburza przewodnictwo nerwowe, wywołując silny ból w obrębie okolicy lędźwiowej kręgosłupa i w obrębie kończyny dolnej, a także objawy neurologiczne m.in. mrowienie i drętwienie kończyn dolnych, zaburzenia czucia oraz niedowład mięśniowy. Objawy mogą występować jednostronnie lub obustronnie.
Rodzaje rwy kulszowej
Rwa kulszowa występuje u około 13-40 proc. osób dorosłych, a u 75 proc. chorych dochodzi do nawrotów choroby. Wyróżniamy dwa rodzaje rwy kulszowej, które związane są z miejscem ucisku na nerw kulszowy i odczuwanymi dolegliwościami.
Rwa kulszowa udowa związana jest z uciskiem w obrębie lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa. Rwa kulszowa lędźwiowa związana jest z uciskiem w obrębie odcinka lędźwiowego kręgosłupa. W jednym i drugim przypadku objawem dominującym jest występowanie dolegliwości bólowych, które promieniują od dolnego odcinka kręgosłupa do pośladka, uda, podudzia i stopy.
Ze względu na czas utrzymywania się dolegliwości bólowych wyróżniamy ostrą rwę kulszową i przewlekłą rwę kulszową. W przypadku ostrego zapalenia korzonków ból promieniujący do pośladka i kończyny dolnej lub kończyn dolnych pojawia się nagle, a dolegliwości bólowe zazwyczaj ustępują po kilku godzinach od podania leku. W przypadku ostrego ataku rwy kulszowej stosowane jest leczenie zachowawcze. Natomiast przewlekłe zapalenie korzonków diagnozowane jest, gdy dolegliwości bólowe utrzymują się przez dłuższy czas. W tym przypadku rwa kulszowa może wymagać leczenia operacyjnego.
Innym rodzajem rwy jest rwa barkowa, która nie jest związana z uciskiem nerwu kulszowego. W tym przypadku mamy do czynienia z uciskiem na korzenie nerwowe w obrębie odcinka kręgosłupa szyjnego.
Skąd się bierze rwa kulszowa?
Coraz mniej osób ma zdrowy kręgosłup. Niegdyś schorzenia kręgosłupa dotyczyły przede wszystkim osób w podeszłym wieku, jednak obecnie coraz więcej osób młodych odczuwa dolegliwości bólowe w obrębie pleców np. ostry ból kręgosłupa po przeciążeniu kręgosłupa.
Rwa kulszowa to częsty skutek uboczny siedzącego trybu życia. Czynniki ryzyka, które przyczyniają się do wystąpienia ataku rwy kulszowej to m.in.:
- brak aktywności fizycznej,
- wiek 30-40 lat,
- długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej,
- nadwaga i otyłość,
- wady postawy,
- choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa.
Choć rwa kulszowa zwykle związana jest z brakiem aktywności fizycznej, to atak rwy kulszowej może również pojawić się u osób zawodowo i amatorsko uprawiających sport. W tym przypadku czynniki ryzyka to np. wykonywanie ćwiczeń bez rozgrzewki, a także niezachowywanie prawidłowej postawy ciała podczas aktywności i przeciążenie kręgosłupa.
Rozwojowi rwy kulszowej (korzonków) sprzyjają także m.in.:
- zaburzenia metaboliczne np. cukrzyca,
- zmiany hormonalne np. w okresie ciąży,
- przebyte urazy kręgosłupa,
- zbyt duży wysiłek fizyczny,
- nałogi np. palenie papierosów,
- nadmierne obciążenie kręgosłupa związane ze spaniem na niewłaściwie dobranym materacu,
- naturalne procesy starzenia się organizmu.
Warto pamiętać, że o zdrowie kręgosłupa trzeba dbać przez całe życie. Ostry ból pleców, który pojawia się u młodych dorosłych i osób w średnim wieku, często związany jest z zaniedbaniami w okresie dzieciństwa, które sprzyjają rozwojowi wad postawy.
Jak długo utrzymuje się rwa kulszowa?
To ile trwa atak rwy kulszowej, często zależy od jej przyczyn i wdrożonego leczenia. U większości pacjentów ostry ból korzonków ustępuje w ciągu 2-4 tygodni. Niestety u ponad 65 proc. osób nawroty rwy kulszowej bardzo często występują już w przeciągu roku od pojawienia się poprzednich ataków. Natomiast u ok. 30 proc. pacjentów w okresie roku od napadu korzonków mogą utrzymywać się ból o różnym nasileniu. Dodatkowe badania zalecane są w stytuacji, gdy dolegliwości bólowe związane z rwą kulszową utrzymują się przez minimum 6-8 tygodni.
U pacjentów z przewlekłą rwą kulszową objawy mogą narastać i słabnąć, ale pozostają obecne przez wiele lat. Zdarza się również, że ostra rwa kulszowa powtarza się wielokrotnie i przechodzi następnie w stan przewlekły.
Najczęstsze przyczyny rwy kulszowej
Najczęstsze przyczyny rwy kulszowej mają związek z naszym trybem życia m.in. wykonywaną pracą, poziomem aktywności fizycznej oraz stosowaną dietą. Niekiedy rwa kulszowa pojawia się w ciąży. Do najczęstszych przyczyn rwy kulszowej zaliczana jest dyskopatia, czyli choroba zwyrodnieniowa krążka międzykręgowego, która zaliczana jest także do grupy najczęściej diagnozowanych chorób kręgosłupa.
Zwyrodniały krążek międzykręgowy może zacząć uciskać korzenie nerwu kulszowego, co staje się przyczyną rozwoju stanu zapalnego i pojawienia się utrudniającego normalne funkcjonowanie bólu kręgosłupa, który promieniuje do kończyny dolnej. Warto wiedzieć, że do zaburzeń w funkcjonowaniu krążków międzykręgowych, które sprzyjają dyskopatii, mogą przyczynić się m.in. nieprawidłowo skomponowana dieta i przyjmowanie zbyt małej ilości płynów.
Przepuklina krążka międzykręgowego to najczęstsza, ale nie jedyna przyczyna ataku rwy kulszowej. Przyczyną ostrego bólu kręgosłupa, który promieniuje do kończyny dolnej, mogą być także m.in.:
- kręgozmyk (przesunięcie się kręgów),
- choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa,
- wady postawy,
- stan zapalny otaczających nerw kulszowy tkanek,
- zespół mięśnia gruszkowatego,
- zesztywnienie stawów kręgosłupa,
- niektóre choroby zakaźne.
Przyczyną ucisku na korzeń nerwowy lub nerw kulszowy mogą być także guzy nowotworowe. Na poważne schorzenia mogą wskazywać często nawracające ataki rwy kulszowej.
Objawy rwy kulszowej
Podrażnione korzenie nerwowe powodują dolegliwości bólowe w obrębie odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa lub odcinka lędźwiowego kręgosłupa, którym towarzyszą zaburzenia neurologiczne np.:
- mrowienie kończyny lub kończyn dolnych,
- drętwienie kończyny lub kończyn dolnych,
- zaburzenia czucia w obrębie unerwianej przez nerw kulszowy kończyny.
Na atak rwy kulszowej wskazuje przeszywający ból kręgosłupa, który ma charakter piekący i promieniuje do pośladka, uda, podudzia, a także stopy. Ból nasila się podczas aktywności fizycznej, kaszlu i kichania. Podczas ataku rwy kulszowej mięśnie przykręgosłupowe są nadmiernie napięte, co powoduje ograniczenie ruchomości dolnego odcinka kręgosłupa. Osoba, którą dotknęła rwa kulszowa, może mieć poważne problemy z poruszaniem się.
Inne objawy towarzyszące bólowi podczas ataku rwy kulszowej to m.in.:
- zaburzenia oddawania moczu,
- zaburzenia oddawania stolca,
- opadanie stopy,
- tzw. kaczy chód,
- osłabienie siły mięśniowej,
- niedowład mięśni.
Objawy rwy kulszowej powinny skłonić do wizyty u lekarza.
Rwa kulszowa w ciąży
Atak rwy kulszowej u kobiety ciężarnej związany jest z działaniem hormonów (szczególnie w pierwszym okresie ciąży). Zmiany hormonalne są naturalnym procesem przygotowującym organizm kobiety do porodu. W ich wyniku m.in. zmniejsza się napięcie więzadeł kręgosłupa i zwiększa się ruchomość w stawach.
W późniejszym etapie ciąży zapalenie korzonków może być związane z przyrostem masy ciała (matki i dziecka) oraz uciskiem powiększającej się macicy na nerw kulszowy.
W przypadku ataku korzonków w ciąży leczenie może być utrudnione, co ma związek z niekorzystnym oddziaływaniem na płód niektórych leków przeciwbólowych. Jedynym bezpiecznym lekiem, który kobieta w ciąży może zażywać przy wystąpieniu bólu korzonków o dużym natężeniu, jest paracetamol. Dobrym sposobem walki z rwą kulszową w ciąży są ćwiczenia, które mają wzmocnić mięśnie dna miednicy, brzucha i kręgosłupa. Należy je na początku skonsultować w fizjoterapeutą, a dopiero później samodzielnie wykonywać w domu.
Kobietom w ciąży przy rwie kulszowej zaleca się również chodzenie na basen, spacery, masaże oraz utrzymywanie prawidłowej postawy ciała. Ulgę w dolegliwościach bólowych przynieść mogą zimne lub ciepłe okłady oraz leżenie w pozycji z nogami zgiętymi pod kątem 90 stopni.
Jak leczyć rwę kulszową?
Leczenie rwy kulszowej zależy od jej przyczyny oraz przebiegu. W większości przypadków ostry atak rwy kulszowej nie wymaga specjalistycznego leczenia. Stosowane są działające miejscowo oraz przyjmowane doustnie leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, a także zastrzyki domięśniowe.
Ulgę w ostrej fazie choroby przynoszą chłodne okłady, które zmniejszają ból i stan zapalny. Gdy stan zapalny ustąpi, zalecane jest stosowanie ciepłych okładów, które ułatwiają rozluźnienie mięśni i pomagają zmniejszyć napięcie korzeni nerwowych.
Silny ból łagodzi także odpoczynek na zdrowym boku w pozycji embrionalnej lub w pozycji krzesełkowej.
Przewlekła rwa kulszowa wymaga specjalistycznego leczenia. Uwzględnia ono fizjoterapię, kinezyterapię, a także terapię manualną. W niektórych przypadkach, gdy inne metody leczenia okazują się nieskuteczne, niezbędne jest leczenie operacyjne.
Jak zapobiegać nawrotom rwy kulszowej?
Rwa kulszowa nasila się na skutek nadmiernego obciążenia kręgosłupa. Aby jej zapobiegać, niezbędna jest zmiana trybu życia. Osoby, u których występuje rwa kulszowa, powinny pamiętać o aktywności fizycznej, unikaniu dźwigania i przyjmowaniu odpowiedniej pozycji podczas siedzenia i spania. Istotną rolę w zapobieganiu nawrotom rwy kulszowej odgrywa także odpowiednia dieta, która ułatwia zdrową redukcję nadwagi i otyłości.
Czytaj też:
Ból w stopie z boku – najczęstsze przyczyny i sposoby leczeniaCzytaj też:
Ból kręgosłupa lędźwiowego – jak wyglądają dolegliwości bólowe i jakie są ich przyczyny
Źródła:
Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012
Cunningham C., Rwa kulszowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007
Kwolek. A., Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012