Trąd: przyczyny, objawy, leczenie

Trąd kojarzy się nam z izolacją oraz poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia. Ma to związek z wydarzeniami z przeszłości, kiedy ta i inne choroby zakaźne o podłożu bakteryjnym występowały dość często. Od bardzo dawna w Europie i innych krajach wysoko rozwiniętych nie są diagnozowane przypadki trądu, choć zdarzało się, że ta choroba zakaźna była wykrywana m.in. u migrantów z Indii, Afryki i Azji. Spadek liczby zachorowań na trąd ma związek z poprawą warunków higieniczno-sanitarnych, jednak w krajach Trzeciego Świata rocznie diagnozuje się średnio 250 tys. nowych przypadków tej choroby. Duży odsetek chorych stanowią dzieci oraz młodzież do 15. roku życia.

Trąd jest chorobą bakteryjną, która rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Do zakażenia prątkami trądu (Mycobacterium leprae) dochodzi jedynie podczas długotrwałego kontaktu z osobą chorą, dlatego trędowatych izolowano z dala od osób zdrowych. Kolonie trędowatych (leprozorium) były miejscem, w którym osoby zakażone trądem otrzymywały podstawową pomoc m.in. jedzenie. Przez wiele wieków kolonie trędowatych ograniczały ryzyko spotkania się z osobami chorymi oraz związanego z tym zakażenia. Ostatnia kolonia trędowatych w Europie została zlikwidowana w 1957 roku, a dziś jest jedną z atrakcji turystycznych Grecji.

Trąd jest chorobą zakaźną, która rozwija się pod kilkoma postaciami. Co ciekawe, prątków trądu nie można „wyhodować” w laboratorium. Pomocne w pracach nad znalezieniem lekarstwa na trąd okazały się amerykańskie pancerniki, które chorują na tę chorobę i służą naukowcom w celach badawczych. Już na samą myśl o zakażeniu trądem odczuwamy lęk, jednak warto dowiedzieć się więcej na ten temat, bo ryzyko zachorowania, choć minimalne, jednak istnieje.

Gdzie najczęściej występuje trąd?

Trąd występuje w najuboższych rejonach globu. Zgodnie ze statystykami WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) na trąd może chorować nawet 3 miliony osób na całym świecie – ta przewlekła choroba zakaźna wywołuje nie tylko fizyczne, ale także psychiczne cierpienie, stając się powodem izolacji. Wczesne wykrycie trądu pozwala spowolnić przebieg choroby, jednak brak dostępu do opieki medycznej powoduje, że chorzy na skutek zakażenia zmagają się z trwałym kalectwem, bo choroba ta prowadzi m.in. do utraty kończyn oraz wzroku i pojawienia się zaburzeń czucia.

Dane statystyczne na temat trądu nie są wiarygodne – wielu chorych nigdy nie zgłasza się do punktów medycznych. Zgodnie z najnowszymi danymi WHO trąd występuje przede wszystkim w Indiach i Ameryce Południowej m.in. w Brazylii - szacuje się, że w tych krajach żyje około 70% wszystkich chorych. Pozostałe 30% chorych żyje w Afryce Równikowej, w Chinach oraz na wyspach Oceanu Spokojnego.

Pomoc chorym niosą organizacje humanitarne, które działają w porozumieniu ze Światową Organizacją Zdrowia, przyczyniając się do zbierania wiarygodnych danych na temat trądu; trędowatym pomagają także misjonarze – obecnie funkcjonuje na całym świecie około 600 ośrodków dla chorych na trąd, z czego 1/3 stanowią ośrodki zlokalizowane w Indiach.

Czym jest trąd? Kiedy pojawiają się objawy choroby?

Jak już zostało wspomniane, trąd jest chorobą zakaźną spowodowaną przez bakterie Mycobacterium leprae. Najczęściej objawy trądu pojawiają się po kilku latach od zakażenia. Średni czas rozwoju choroby to około 5 lat, jednak choroba Hansena może zacząć dawać objawy już po niespełna roku od zakażenia. W niektórych przypadkach od momentu kontaktu z chorym do momentu zakażenia upłynęło nawet kilkadziesiąt lat.

Długotrwały rozwój choroby ma wpływ na występowanie problemów diagnostycznych. Nieleczony trąd prowadzi do przedwczesnej śmierci, jednak zanim ona nastąpi, objawy chorobowe stają się przyczyną wieloletniego cierpienia osoby zakażonej.

Jak dochodzi do zakażenia trądem?

Aby zarazić się trądem, trzeba przez dłuższy czas stykać się z osobą chorą. Prątki trądu rozprzestrzeniają się przede wszystkim drogą kropelkową, atakując zewnętrzne powłoki ciała m.in. skórę i błony śluzowe górnych dróg oddechowych, nerwy obwodowe oraz narząd wzroku. Skutkiem zakażenia są nie tylko zmiany martwicze, które prowadzą do utraty np. nosa, uszu i kończyn, ale także osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia czucia i porażenia.

Trąd to wyjątkowo „złośliwa” choroba zakaźna. Trudno jest z nią walczyć, choć współczesna medycyna dysponuje wieloma rodzajami m.in. antybiotyków, które skutecznie redukują namnażające się prątki trądu. Dzieje się tak z powodu późno stawianej diagnozy oraz braku dostępu do profesjonalnej opieki medycznej.

Bakterie Mycobacterium leprae atakują powoli, co tłumaczy długi okres wylęgania się choroby, na który ma wpływ ogólna kondycja organizmu chorego. Szybki postęp choroby dotyczy przede wszystkim osób z osłabioną odpornością organizmu, osób wycieńczonych głodem oraz żyjących w skrajnie trudnych warunkach higienicznych i sanitarnych. Do zakażenia dochodzi podczas kontaktu z zawierającą bakterie Mycobacterium leprae wydzieliną z nosa chorego, a także wrzodziejącymi zmianami na skórze, które są jednym z objawów trądu guzowatego. Do zakażenia drogą kropelkową może dojść podczas kaszlu i kichania osoby zakażonej.

Czy zawsze kontakt z chorym skutkuje zakażeniem?

Kontakt z chorym jednak nie zawsze doprowadza do zakażenia – nadal nie wiadomo, dlaczego np. niektórzy misjonarze nie zachorowali na trąd, choć przez wiele lat przebywali w bezpośredniej bliskości trędowatych i mieli kontakt z zakażonym materiałem biologicznym. W niektórych przypadkach choroba mogła się rozwijać, jednak nie została wykryta ze względu na brak wskazujących na nią objawów.

Kto najczęściej choruje na trąd?

Na trąd częściej chorują mężczyźni, co może mieć związek m.in. z uwarunkowaniami genetycznymi. Większe ryzyko zakażenia w przypadku mężczyzn związane jest również z pełnionymi przez nich rolami społecznymi – mężczyźni częściej mają kontakt m.in. ze zwierzętami, które mogą być nosicielami bakterii Mycobacterium leprae. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż prątki trądu szybciej namnażają się w wysokiej temperaturze, co jest jednym z czynników zawężających obszar występowania tej choroby.

Rodzaje trądu

Zaawansowana choroba Hansena prowadzi do trwałych uszkodzeń m.in. nerwów obwodowych, a także wiąże się z licznymi powikłaniami, które uniemożliwiają chorym normalną egzystencję. Prątki trądu mogą doprowadzić do rozwoju różnych postaci tej choroby. W zależności od rodzaju trądu pojawiają się dość specyficzne objawy. Rodzaj trądu wpływa na rokowania pacjentów, sprzyjając występowaniu mniej lub bardziej poważnych powikłań.

Kluczowe jest wczesne rozpoznanie choroby, które pozwala zatrzymać jej postęp, umożliwiając pacjentom uniknięcie trwałego kalectwa. Niestety, w rejonach świata, w których trąd występuje najczęściej, o fachową pomoc medyczną niezmiernie trudno. Brak jest nie tylko odpowiednio wyposażonego zaplecza medycznego, ale także podstawowych leków, dzięki którym możliwe jest skuteczne leczenie trądu.

Znane są trzy postaci choroby, czyli:

• trąd gruźlicopodobny (trąd tuberkuloidowy),
• trąd guzowaty (trąd lepromatyczny),
• trąd nieokreślony (trąd graniczny).

Trąd gruźlicopodobny – objawy

Objawy trądu postaci gruźlicopodobnej (tuberkuloidowej) związane są z atakowaniem przez prątki trądu zakończeń nerwów zlokalizowanych w obrębie twarzy i kończyn. Bakterie atakujące układ nerwowy prowadzą do pojawienia się zaburzeń czucia. Zmiany w nerwach obwodowych są przyczyną pojawienia się martwicy m.in. w obrębie skóry i błon śluzowych nosa, która prowadzi do jego utraty.

Objawy trądu gruźlicopodobnego prowadzą do trwałego kalectwa i okaleczenia chorych. Ta postać trądu charakteryzuje się wolnym przebiegiem; trąd gruźlicopodobny jest także znacznie mniej zaraźliwy niż inne postaci choroby Hansena. Zwykle pierwszym z objawów tego rodzaju trądu są różniące się kolorem od zdrowej skóry plamy na ciele. Zaburzenia czucia i inne objawy neurologiczne są dodatkowym problemem, bo chorzy często ulegają urazom.

Trąd guzowaty – objawy

Trąd guzowaty (trąd lepromatyczny) jest znacznie bardziej agresywnym rodzajem trądu. Na skutek zakażenia pojawiają się na ciele guzy, twarde obrzęki i szorstkie owrzodzenia. Ta postać trądu jest bardziej zaraźliwa i cechuje się ostrym przebiegiem. Prątki trądu atakują skórę i tkankę podskórną, wywołując objawy, które mogą być mylnie brane za objawy np. grzybicy. Ze względu na brak dostępu do lekarza chorzy często nie wiedzą, na co chorują, nieświadomie zarażając innych.

Mniej specyficzne objawy, które nie powodują utraty np. palców, całych kończyn, nosa i uszu, nie skłaniają chorych do poszukiwania pomocy medycznej. Leczenie domowymi sposobami sprawia, że bogate w bakterie guzy przeobrażają się w rozległe owrzodzenia. Ten rodzaj trądu prowadzi do trwałych deformacji.

Trąd nieokreślony – objawy

Trąd nieokreślony (trąd graniczny) sprawia największe trudności pod względem diagnostyki. W tej postaci choroby obserwowane są objawy typowe zarówno dla trądu guzowatego, jak i trądu gruźlicopodobnego. Do objawów tej postaci choroby zaliczamy zarówno zmiany martwicze, jak i zmiany w postaci ropiejących guzów, wrzodziejące zmiany skórne, a także zaburzenia czucia, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia widzenia, porażenia, bolesność nerwów.

Powikłania

Powikłaniem każdej z postaci trądu są schorzenia rozwijające się w obrębie narządu wzroku, utrata włosów, niepłodność, deformacje w obrębie twarzy i kończyn, przykurcze porażonych mięśni, a także całkowita utrata czucia w obrębie zaatakowanych przez bakterie partii skóry, które kontrolowane są przez zniszczone nerwy obwodowe.

Leczenie trądu

Odpowiednio wcześnie rozpoczęte leczenie trądu pozwala nie tylko na spowolnienie przebiegu choroby, ale także całkowite wyleczenie. Zanim jednak zostanie ono podjęte, konieczne jest zdiagnozowanie zakażenia prątkami trądu. Nie jest to proste, jeżeli choroba nie weszła w odpowiednie stadium. Diagnostyka i różnicowanie trądu uwzględniają wywiad z chorym oraz wykonanie badań m.in. wymazu z nosa i pobranego wycinka zmian skórnych.

W leczeniu trądu stosuje się obecnie rekomendowany przez WHO lek wieloskładnikowy, który pozwala skrócić czas leczenia oraz ograniczyć związane z chorobą powikłania. Niestety, przechorowanie i wyleczenie trądu nie powodują trwałej odporności, bo u wielu chorych pojawiają się nawroty. Co więcej, leczenie uwzględnia systematyczną pielęgnację zmian skórnych i leczenie chirurgiczne, które pozwala ograniczyć postęp martwicy.

Czytaj też:
Sterydy: działanie, zastosowanie, skutki