Sterydy to wyjątkowo szeroka grupa związków chemicznych o charakterystycznej budowie, które pełnią w ludzkim organizmie wiele różnych funkcji. Sterydy charakteryzuje budowa czteropierścieniowa – w tej grupie możemy wyróżnić podstawowy szkielet węglowy, który zbudowany jest z czterech sprzężonych ze sobą pierścieni, do których przyłączone są dodatkowe atomy węgla i grupy funkcyjne. W zależności od budowy sterydy wykazują określoną aktywność biologiczną. Do najczęściej stosowanych w celach terapeutycznych sterydów zaliczamy m.in. kortykosteroidy (glikokortykosteroidy), które mają silne właściwości przeciwzapalne. Choć nazwę „sterydy” kojarzymy z nielegalnym dopingiem, to leki steroidowe stosowane są w celu ratowania zdrowia i życia pacjentów cierpiących na różne schorzenia m.in. o podłożu autoimmunologicznym.
Sterydy: Co warto wiedzieć na temat tej grupy leków?
Sterydy to leki stworzone na wzór naturalnie występujących w organizmie ludzkim hormonów steroidowych, które pełnią wiele ważnych funkcji, umożliwiając przebieg podstawowych reakcji biologicznych. Hormony steroidowe, do których zaliczamy m.in. wpływające na przebieg reakcji metabolicznych kortykosteroidy, są powszechnie stosowane w medycynie, jednak ich przyjmowanie ma nie tylko pozytywny wpływ na organizm. Stosowanie sterydów ma również działanie niepożądane, które obserwowane jest m.in. w przypadku długotrwałych terapii.
Wyróżniamy kilka grup sterydów, które różnią się pod względem budowy chemicznej, pełnionych w organizmie funkcji i zastosowania. Pod względem budowy dzielimy sterydy na m.in.:
- pochodne cholestanu – do tej grupy należy np. cholesterol,
- pochodne estranu – żeńskie hormony płciowe np. estradiol,
- pochodne androstanu – męskie hormony płciowe np. testosteron,
- pochodne pregnanu – hormony kory nadnerczy np. kortyzol oraz wpływający na cykl menstruacyjny progesteron.
Każdy z naturalnie wydzielanych w organizmie steroidów pełni określone funkcje. Są one wytwarzane w nadnerczach i uwalniane w odpowiednio dostosowanych do potrzeb organizmu dawkach. Fizjologicznie stężenie hormonów steroidowych we krwi wzrasta w godzinach porannych i wieczorem; w nocy ich poziom w organizmie spada. Zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonów steroidowych prowadzą do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu.
Sterydy anaboliczne – zagrożenie, którego warto unikać…
W celach terapeutycznych stosowane są przede wszystkim kortykosteroidy, jednak na rynku dostępne są również sterydy anaboliczne. Choć ta grupa steroidów jest zaliczana do grupy substancji nielegalnych, to są one dostępne na rynku. Specjalistyczne „odżywki” i „zestawy witaminowe” z dodatkiem sterydów są szczególnie niebezpieczne dla młodzieży, która coraz częściej sięga po tego typu środki w celu szybkiej poprawy wyglądu sylwetki.
Sterydy anaboliczne to odrębna grupa syntetycznych hormonów, które niegdyś były stosowane w celu leczenia chorób przebiegających m.in. z zanikiem tkanki mięśniowej oraz zaburzeniami wzrostu, jednak leki te wyjątkowo niekorzystnie oddziałują na organizm, prowadząc m.in. do bezpłodności, zaburzeń w funkcjonowaniu wątroby, niewydolności serca, a także nadpobudliwości i agresji. Do skutków ubocznych ich stosowania zaliczamy także nadciśnienie tętnicze, zaburzenia erekcji, zaburzenia miesiączkowania, łysienie (u mężczyzn), nadmierne owłosienie (u kobiet), chorobę zwyrodnieniową stawów.
Sterydy anaboliczne to syntetyczne pochodne testosteronu, których przyjmowanie ma długofalowe skutki. Anaboliki przyśpieszają redukcję tkanki tłuszczowej oraz zwiększają przyrost masy mięśniowej i są obecnie stosowane przede wszystkim przez osoby chcące szybko poprawić wygląd sylwetki. W sporcie sterydy anaboliczne są zaliczane do grupy substancji dopingowych, dlatego ich stosowanie skutkuje dyskwalifikacją zawodników.
W jaki sposób działają leki na bazie sterydów?
Preparaty zawierające sterydy anaboliczne zostały wycofane ze stosowania w medycynie. W przypadku dopuszczonych do obrotu leków steroidowych, mamy do czynienia z dokładnie przebadanymi preparatami, których stosowanie we właściwy sposób pozwala zredukować ryzyko związane z ich potencjalnie niekorzystnym wpływem na organizm. Podanie sterydów nie tylko poprawia stan zdrowia, pozwalając m.in. na przygotowanie organizmu do rozpoczęcia innych terapii, ale także ratuje życie np. alergikom, u których występują napady astmy.
Wśród stosowanych w celach terapeutycznych leków steroidowych, wyróżniamy m.in.:
- leki przeciwzapalne,
- leki immunosupresyjne,
- leki o działaniu przeciwalergicznym.
Zaletą terapii z wykorzystaniem leków steroidowych jest szybka redukcja stanu zapalnego, dzięki czemu może zostać wdrożone inne leczenie i pacjent nie musi przyjmować steroidów przez całe życie.
Steroidy podawane są pacjentom na kilka sposobów, co znacząco zwiększa możliwości ich zastosowania oraz pozwala ukierunkować terapię bezpośrednio na źródło problemu zdrowotnego. Steroidy podawane są zarówno doustnie oraz dożylnie, jak i drogą wziewną, a także bezpośrednio na skórę. Różne drogi podania umożliwiają wykorzystanie pełnego spectrum ich działania w efektywny i obarczony jak najmniejszym ryzykiem sposób.
Lekarstwa na bazie sterydów – wskazania do stosowania
Działanie sterydów na organizm człowieka wykorzystywane jest w leczeniu różnych schorzeń. Szczególną rolę odgrywają sterydy w leczeniu m.in. chorób o podłożu autoimmunologicznym, które diagnozowane są coraz częściej. Podłożem schorzeń autoimmunologicznych jest błędne działanie układu immunologicznego, który zaczyna zwalczać własne komórki. Na skutek reakcji autoimmunologicznej rozwija się przewlekły stan zapalny, który pomagają skutecznie zredukować steroidowe leki przeciwzapalne.
Do często diagnozowanych schorzeń z autoagresji, w których leczeniu znajdują zastosowanie steroidy, zaliczamy m.in. nieswoiste choroby zapalne jelit oraz choroby układowe tkanki łącznej np. reumatoidalne zapalenie stawów i toczeń rumieniowaty. Sterydy są również niezwykle ważnym elementem leczenia osób po transplantacji, bo pozwalają zmniejszyć ryzyko odrzucenia przeszczepu.
Sterydy stosowane są również w leczeniu chorób, które nie rozwijają się na skutek autoagresji. Znajdują zastosowanie w przypadku niektórych schorzeń układu kostno-szkieletowego, astmy, silnych reakcji alergicznych, do których zaliczamy wstrząs anafilaktyczny, schorzeń endokrynologicznych, schorzeń wątroby i nerek, schorzeń układu krwionośnego np. zapalenia naczyń krwionośnych, dny moczanowej, a także często diagnozowanych dermatoz np. atopowego zapalenia skóry i trądziku.
Warto wiedzieć, że stosowane obecnie w medycynie sterydy są często jedyną szansą na ratunek dla pacjentów, u których inne terapie nie przyniosły oczekiwanych efektów. Choć nadal wiele osób obawia się stosowania leków na bazie sterydów, to korzyści wynikające z ich stosowania znacznie przewyższają ewentualne wady. Decyzja o włączeniu do leczenia sterydów zawsze idzie w parze z określonymi wskazaniami oraz podejmowana jest tylko wówczas, gdy zachodzi taka konieczność.
Wbrew obiegowej opinii, sterydy na astmę nie są przepisywane przez lekarza np. dzieciom, jeżeli nie ma ku temu przesłanek. W przypadku schorzeń o podłożu alergicznym, które zwiększają ryzyko rozwoju astmy i wystąpienia skurczu oskrzeli na skutek działania alergenów, leki na bazie kortykosterydów stosowane są przede wszystkim doraźnie, dlatego nie należy obawiać się ich negatywnego wpływu na organizm. Dzięki sterydom podawanym drogą wziewną lub dożylną możliwe jest szybkie przerwanie ataku duszności, który wywołuje nagły skurcz oskrzeli.
Skutki uboczne stosowania leków na bazie sterydów
Steroidy to skuteczne leki, których prawidłowe stosowanie znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Ich przyjmowanie może jednak prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych. Zaliczamy do nich m.in.
- przybieranie na wadze,
- osłabienie odporności organizmu,
- nadmierny wzrost owłosienia na ciele,
- grzybicę jamy ustnej i przełyku,
- zaburzenia nastroju,
- zaburzenia widzenia,
- zaburzenia w funkcjonowaniu układu mięśniowego,
- obrzęki.
Ryzyko pojawienia się powyższych objawów zwiększa długotrwałe przyjmowanie leków steroidowych oraz ich nieprawidłowe dawkowanie. Szczególnie ważne jest przestrzeganie zasad przyjmowania leków na bazie sterydów w formie wziewnej – aby leczenie było skuteczne, niezbędne jest nauczenie się prawidłowego korzystania z inhalatora oraz przestrzeganie zasad przeprowadzania nebulizacji. Co więcej, przyjmowanie sterydów drogą wziewną wiąże się z koniecznością odpowiedniego dbania o higienę jamy ustnej po zastosowaniu leków, bo mogą one doprowadzić do pojawienia się podrażnień śluzówki, a także spowodować grzybicę.
Czytaj też:
Dopamina: gdzie jest wytwarzana i jaką pełni rolę w organizmie?