Kaszel – przyczyny, rodzaje, leczenie

Kaszel jest naturalną reakcją obronną organizmu. Gdy pojawia się okazjonalnie, jest normalny i zdrowy. Po prostu, gdy coś podrażnia nasze gardło czy drogi oddechowe, stymulowane są nerwy, który wysyłają sygnał do mózgu, by ten nakazał mięśniom w obrębie klatki piersiowej i brzucha wypchnięcie powietrza z płuc.

Kaszel utrzymujący się przez kilka tygodni lub taki, który wywołuje odbarwienie wydzieliny lub krwawy śluz może wskazywać na stan wymagający pomocy medycznej. Należy skonsultować się z lekarzem także wtedy, gdy kaszlowi towarzyszą inne objawy – wysoka gorączka, ogólne rozbicie i bóle mięśni, ból gardła, duszności czy obrzęki w obrębie twarzy. W przebiegu niektórych chorób kaszel potrafi być bardzo intensywny i męczący. Wyczerpuje organizm, powodując bezsenność, bóle głowy, nietrzymanie moczu, a nawet złamanie żebra! Dlatego też kaszlu nie można bagatelizować, jeśli nie pomagają nam domowe sposoby i specyfiki dostępne bez recepty w aptece.

Co to jest kaszel?

Odruch kaszlowy to odruch obronny dróg oddechowych na zanieczyszczenia, patogeny albo alergeny. W ten sposób górne drogi oddechowe bronią się przed spływającą po tylnej ścianie gardła wydzieliną, którą powoduje katar, a także przed bakteriami, które mogą wnikać do dróg oddechowych.

Kaszel może mieć różne przyczyny. Powoduje ból w klatce piersiowej albo w gardle, czasem może powodować także ból brzucha. Często jest objawem przeziębienia, innym razem skutkiem kataru czy zapalenia oskrzeli. Warto rozróżnić rodzaje kaszlu, bo od tego zależy prawidłowy dobór leczenia.

Jeśli kaszel jest duszący i suchy, występuje napadowo (zwłaszcza w nocy), może wskazywać na choroby układu oddechowego. Z tego względu nie należy go lekceważyć.

Przyczyny kaszlu

Kaszel może mieć wiele przyczyn. Czasem przyjmuje ostrą formę i na ogół towarzyszy wtedy infekcji. Może również być kaszlem przewlekłym i wówczas występuje przy okazji innych, przewlekłych chorób.

Najczęściej kaszel jest spowodowany przez obrzęk błony śluzowej nosa. To przyczynia się do produkcji wydzieliny, która z kolei spływa drogami oddechowymi. Jej odkrztuszanie może powodować ból w klatce piersiowej albo ból gardła, ale jest konieczne, by nie doprowadzić do stanu zapalnego dróg oddechowych. Mokry kaszel zwykle towarzyszy przeziębieniu i infekcjom dróg oddechowych takich jak zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc.

Kaszel może być też spowodowany chorobami układu oddechowego. Objawy związane z odkrztuszaniem plwociny czy odkrztuszaniem ropnej wydzieliny powinny być jak najszybciej skonsultowane z lekarzem. Konieczna jest diagnostyka oraz wizyta u pulmunologa, lekarza specjalizującego się w chorobach układu oddechowego.

Kaszel ostry/nagły – częste przyczyny:

• przeziębienie,
  
• grypa,
• infekcja wirusowa dróg oddechowych,
• krztusiec,
• ekspozycja na czynniki drażniące drogi oddechowe,
• zapalenie płuc.

Kaszel przewlekły – częste przyczyny:

• astma,
  
• alergia,
• refluks,
• kaszel palacza,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• zapalenie oskrzeli.

Kaszel – inne przyczyny:

• nowotwór płuc,
• rozedma,
• rozstrzenie oskrzeli,
• gruźlica,
• niewydolność serca.
  

Kluczowe więc w leczeniu kaszlu jest znalezienie jego przyczyny. Może się okazać, że poza przyjmowaniem syropów na kaszel (zarówno hamujących kaszel, jak i wykrztuśny czy rozrzedzających wydzielinę), konieczne jest leczenie właściwej choroby nagłej lub przewlekłej.

Kaszel w infekcjach wirusowych

Kaszel związany z infekcją wirusową należy leczyć, by nie doprowadzić do nadkażenia bakteryjnego. Zakażenia dróg oddechowych mogą być spowodowane namnażaniem się bakterii, dlatego przy każdym przedłużającym się kaszlu należy skonsultować się z lekarzem.

Kaszel w infekcjach wirusowych jest efektem kataru. Należy więc skupić się na zwalczeniu kataru i rozrzedzeniu zalegającej w zatokach wydzieliny, wtedy kaszel zniknie. Jeśli objawy się nasilają, być może doszło do zapalenia oskrzeli i konieczne będzie włączenie antybiotykoterapii.

Rodzaje kaszlu

Wyróżnia się przede wszystkim kaszel mokry i kaszel suchy, ale lekarze odróżniają jeszcze kaszel szczekający, który może wystąpić przy stanie zapalnym krtani, kaszel podostry i kaszel przewlekły.

1. Kaszel suchy i mokry

   Kaszel suchy najczęściej pojawia się na początku infekcji wirusowej. Jest efektem podrażnienia gardła i krtani przez spływanie wydzieliny z nosa. Po kilku dniach zmienia się w kaszel mokry, który objawia się odkrztuszaniem mokrej, ropnej wydzieliny. W takiej sytuacji może to oznaczać zapalenie oskrzeli i wymaga zgłoszenia się do lekarza.

2. Kaszel szczekający

   Czym innym jest kaszel szczekający. Najczęściej pojawia się w wyniku zapalenia krtani. To podstępna choroba, która atakuje małe dzieci, głównie w nocy. Wieczorem maluch kładzie się spać i jest w dobrej kondycji, a w środku nocy nagle dostaje ataku duszącego kaszlu. Można go rozpoznać po zmianie barwy głosu - dziecko nie może wydobyć z siebie głosu, piszczy i wyraźnie ma podrażnione i obrzęknięte struny głosowe. W takiej sytuacji należy jak najszybciej przenieść je w chłodne miejsce - ubrać i otworzyć okno albo wziąć na ręce i postać z nim przy otwartej lodówce. Chłodne powietrze zmniejszy obrzęk i ułatwi oddychanie. Jeśli dziecko się dusi, należy wezwać pogotowie ratunkowe.

3. Kaszel podostry

   Tego rodzaju kaszel jest skutkiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej dróg oddechowych. Może występować nawet do 2 tygodni po przebytej infekcji. Jest to tak zwany kaszel poinfekcyjny, który minie, gdy układ oddechowy się zregeneruje

4. Kaszel przewlekły

   Jest to najgorszy rodzaj kaszlu, który wymaga diagnostyki. Jeśli kaszel trwa długo i utrzymuje się przez kilka tygodni, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Długotrwały kaszel może oznaczać choroby układu oddechowego. Kaszel napadowy czy kaszel, który powoduje duszność oraz świszczący oddech oznacza najczęściej astmę oskrzelową. Może mieć jednak inne przyczyny, do których zalicza się np. przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

Warto też pamiętać, że kaszel mogą powodować alergeny. Nagły kaszel może być związany z utknięciem ciała obcego w drogach oddechowych lub zakrztuszeniem. W takiej sytuacji wymaga pilnej pomocy i usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych.

Kaszel mokry i suchy

Kaszel suchy jest męczący i uporczywy. Charakteryzuje go to, że w czasie napadu kaszlu nie odkrztuszamy ropnej wydzieliny. Tego rodzaju kaszel jest spowodowany katarem i spływającą po tylnej ścianie gardła wydzieliną. Może wystąpić również w przypadku infekcji gardła i krtani.

Kaszel suchy można łagodzić, pijąc dużo wody i ciepłych napojów. Herbata malinowa z dodatkiem plasterka imbiru czy cytryny, do tego miód i sok malinowy to świetna recepta na złagodzenie bólu gardła i suchego kaszlu.

Kaszel mokry zazwyczaj jest spowodowany rozwojem infekcji wirusowej. Gdy wydzieliny w zatokach i nosie jest dużo, płynie ona do dróg oddechowych, a te bronią się przed nią, wywołując odruch kaszlowy. Kaszlu mokrego nie należy blokować, bo sprzyja on oczyszczaniu dróg oddechowych z wydzieliny i zapobiega w ten sposób stanowi zapalnemu. Na kaszel mokry zaleca się syropy wykrztuśne, które pomagają oczyszczać drogi oddechowe, picie dużych ilości wody, a także inhalacje. Ułatwiają one oddychanie, oczyszczają nos i ułatwiają odkasływanie zalegającej wydzieliny.

Kaszel nerwicowy – czym jest i jak go rozpoznać?

Czym innym jest jeszcze kaszel nerwicowy. Jest on efektem zaburzeń lękowych albo zaburzeń psychicznych, może towarzyszyć nerwicy czy depresji. Tego rodzaju kaszel nie ma podłoża infekcyjnego, nie jest produktywny. Może występować w czasie stresu czy silnych emocji u osób w każdym wieku, nie tylko u dorosłych, ale i u dzieci.

Taki kaszel diagnozuje się dopiero po wyeliminowaniu wszystkich innych czynników, mogących powodować odruch kaszlu. Przede wszystkim należy wykluczyć alergie, ponieważ kaszel alergiczny może być podobny. Po wykonaniu dokładnej diagnostyki, lekarz może skierować pacjenta do psychologa z podejrzeniem kaszlu nerwicowego.

Kaszlu nerwicowego nie leczy się za pomocą leków. Przede wszystkim zaleca się podjęcie terapii, która pomoże odnaleźć przyczynę zaburzeń lękowych czy nerwicowych, a także nauczy pacjenta odpowiednio reagować na problem. Jeśli kaszel pojawia się w sytuacjach stresowych, konieczne jest skorzystanie z technik oswajania stresu, które pomagają poradzić sobie w trudnej sytuacji.

Kaszel – domowe sposoby leczenia

Okazjonalny kaszel można leczyć domowymi sposobami (np. syrop z czosnkiem i cebulą) lub preparatami dostępnymi w aptece. Te dzielą się najcześciej na leki hamujące kaszel (na kaszel suchy) i pomagające odkrztuszać i rozrzedzać wydzielinę (syropy na kaszel mokry). W drugim przypadku warto również odklepywać chorego, by ułatwić mu oczyszczanie płuc. Leki na kaszel są zwykle stosowane tylko wtedy, gdy przyczyna kaszlu jest nieznana, a kaszel wywołuje wiele dolegliwości.

Należy jednak zgłosić się do lekarza, jeśli domowe środki nie działają, sytuacja nie ulega poprawie, a nawet wystąpiły dodatkowe, niepokojące objawy.

Zaniepokoić powinno:

• kaszel z grubą, zielono-żółtą flegmą,
• gorączka,
• duszności i problemy z oddychaniem,
• wydzielina z krwią,
• świszczący lub szczekający kaszel,
• znaczny brak apetytu,
• ogólne rozbicie,
• inne objawy, wskazujące na coś więcej niż tylko kaszel.

Inhalacje na kaszel

W leczeniu kaszlu pomocne mogą być inhalacje. Wykorzystuje się do nich roztwór soli fizjologicznej, który pomaga rozrzedzić zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę. Takie inhalacje można przeprowadzać kilka razy dziennie, by udrożnić nos, a także nawilżyć śluzówkę nosa i gardła. Inhalacje pomagają także odkrztuszać zalegającą w oskrzelach wydzielinę. Po zrobieniu inhalacji należy dokładnie oklepać plecy, by ułatwić odrywanie się wydzieliny.

Do zrobienia inhalacji można wykorzystać również olejki eteryczne, np. olejek sosnowy czy eukaliptusowy. Pomocny będzie również majeranek czy tymianek. Takie inhalacje najlepiej robić w formie parówek - do naczynia wlewa się gorącą wodę, a następnie dodaje kilka kropli olejku lub przyprawy. Następnie nakładamy ręcznik na głowę i wdychamy parę. To powinno bardzo szybko rozrzedzić wydzielinę, udrożnić drogi oddechowe i pomóc odkrztusić to, co zalega w oskrzelach.

Syropy na kaszel

W leczeniu kaszlu pomogą również syropy na kaszel. Na kaszel suchy zaleca się syropy z wyciągiem z porostu islandzkiego, które łagodzą podrażnienie gardła i tworzą na nim warstwę ochronną, dzięki której hamują odruch suchego kaszlu.

Szczególnie dobre efekty przynosi syrop z cebuli, który łagodzi podrażnienie gardła, pomaga odkrztuszać wydzielinę i jednocześnie działa przeciwbakteryjnie. Aby zrobić syrop z cebuli, wystarczy obrać jedną cebulę, dodać łyżkę miodu i zasypać to 2 łyżkami cukru. Tak pokrojoną cebulę układamy w słoiku warstwami z cukrem i miodem. Czekamy aż cebula puści sok i pijemy syrop. Można go podawać już małym dzieciom.

Na kaszel sprawdza się również syrop z buraka. Aby go przygotować wystarczy obrać jednego buraka, pokroić i zagotować. Następnie przełożyć do naczynia, zasypać cukrem lub zalać miodem i poczekać aż burak puści większą ilość soku. Taki syrop pijemy kilka razy dziennie.

Na kaszel poleca się również syrop z sosny. Tego rodzaju syrop może pomóc leczyć zapalenie oskrzeli i odkrztuszać wydzielinę.

Leki przeciwkaszlowe - jakie wybrać ze względu na typ kaszlu?

W przypadku silnego kaszlu, który męczy pacjenta głównie w nocy, zaleca się stosowanie leków przeciwkaszlowych. Pomagają one zahamować odruch kaszlu i dzięki temu ułatwiają spokojny sen. Tego rodzaju leki stosuje się głównie u osób dorosłych. Dzieciom zaleca się je od 2. lub 3. roku życia.

Leki przeciwkaszlowe zawierają chlorowodorek triprolidyny lub bromowodorek dekstrometorfanu i dzięki tym składnikom hamują odruch kaszlu. Tego rodzaju lek zaleca się na noc, w ciągu dnia nie należy hamować oczyszczania dróg oddechowych.

Nawracający kaszel – jak go leczyć?

Aby wyleczyć nawracający i uporczywy kaszel, warto przeprowadzić dokładną diagnostykę w kierunku chorób układu oddechowego, m.in. astmy. Przewlekły kaszel może oznaczać astmę oskrzelową.

Niekiedy nawracający kaszel jest spowodowany przez powiększenie trzeciego migdała lub stany zapalne zatok. W takiej sytuacji konieczne jest usunięcie zalegającej w zatokach wydzieliny lub obkurczenie migdała. Niekiedy wykonuje się adenotomię, zabieg usunięcia trzeciego migdałka.

Czytaj też:
Zatorowość płucna – 5 sygnałów ostrzegawczych