Występowanie czerniaka nie jest częste – ten nowotwór złośliwy stanowi około 2% wszystkich nowotworów. Niestety, liczba diagnozowanych każdego roku pacjentów systematycznie się zwiększa. Ryzyko czerniaka jest szczególnie wysokie u osób z jasną karnacją, które zbyt często wystawiają skórę na działanie promieniowania UV.
Co bardzo ważne – rozwoju czerniaka można uniknąć, właściwie chroniąc skórę przed działaniem promieniowania ultrafioletowego, a także rezygnując z opalania na słońcu i w solarium.
Od niedawna wzrasta liczba kobiet ze zdiagnozowanym czerniakiem paznokci, który niegdyś był wykrywany stosunkowo rzadko, co może mieć związek z korzystaniem z lamp UV do manicure, jednak zależność ta nie została ostatecznie potwierdzona wynikami badań naukowych. Czerniak paznokcia często jest bagatelizowany, co może być związane z brakiem świadomości zagrożeń, z jakimi wiąże się powstanie ciemnej (nie zawsze czarnej) zmiany pod płytką paznokcia.
Czytaj też:
„Dziewczyny lubią brąz”, a w Polsce umiera rocznie 1400 osób
Występowanie czerniaka jest częstsze u osób o jasnej karnacji, jednak ciemna karnacja nie chroni przed rozwojem tego nowotworu. Osoby z ciemną karnacją rzadziej chorują na czerniaka, lecz i w tym przypadku promieniowanie ultrafioletowe może stać się przyczyną poważnej, zagrażającej życiu choroby. W przypadku ciemniejszej karnacji zauważenie zmian barwnikowych, które najczęściej są pierwszym objawem czerniaka skóry, jest znacznie trudniejsze, zwiększając ryzyko wykrycia choroby w zaawansowanym stadium.
Nowotwory skóry i czerniak w liczbach
Czerniak złośliwy jest diagnozowany każdego roku u około 3000 osób w Polsce. Ogół nowotworów skóry, które diagnozowane są w Polsce w skali roku, to około 50 000 przypadków. Bardzo niepokojące są dane statystyczne, które pokazują, że średnio co 10 lat liczba diagnozowanych przypadków czerniaka ulega podwojeniu. Choć wzrasta świadomość związanych z czerniakiem złośliwym zagrożeń, to nadal bagatelizujemy objawy, które mogą wskazywać na raka skóry. Wprawdzie czerniak stanowi „tylko” 7% wszystkich raków skóry, które są diagnozowane w Polsce, jednak zaliczany jest do grupy bardzo agresywnych nowotworów złośliwych, które bardzo często powodują przedwczesny zgon.
Walka z czerniakiem jest trudna. Najlepiej rokuje czerniak wykryty na wczesnym stadium rozwoju, gdy komórki nowotworowe są nieliczne, dlatego warto pamiętać o systematycznym badaniu zmian barwnikowych na skórze oraz o niezbędnej ochronie przed działaniem promieniowania ultrafioletowego. Choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy, to każde oparzenie słoneczne znacząco zwiększa ryzyko rozwoju raka skóry. Tyczy się to zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. Co ważne – oparzeniom słonecznym możemy skutecznie zapobiegać, w prawidłowy sposób stosując kosmetyki chroniące przed działaniem promieniowania UVA i UVB, a także rezygnując z przebywania na słońcu w godzinach 11-16.
Co koniecznie trzeba wiedzieć na temat czerniaka? Jakie jest ryzyko rozwoju czerniaka?
Złośliwy czerniak skóry jest nowotworem, który najczęściej atakuje osoby mające jasny fenotyp skóry oraz jasny kolor włosów. Czerniak skóry wywodzi się z komórek barwnikowych, które wytwarzają melaninę (melanocyty). Jest rakiem, który charakteryzuje duża skłonność do wczesnego tworzenia przerzutów, a także wysoka odporność na stosowane leczenie.
W ostatnich latach rokowania pacjentów z czerniakiem nieco się poprawiły, jednak nadal nowotwór ten zaliczany jest do grupy szczególnie niebezpiecznych chorób o podłożu nowotworowym, prowadząc do śmierci niemal 50% chorych w zaawansowanym stadium czerniaka – mediana przeżycia zmienia się w zależności od stadium rozwoju choroby, w którym zostało postawione rozpoznanie i rozpoczęte leczenie. Choć nowotwór ten nie jest najczęściej diagnozowanym spośród wszystkich nowotworów skóry, to każdy powinien znać jego objawy, a także wiedzieć, w jaki sposób chronić się przed rozwojem czerniaka.
Oprócz czerniaka skóry poważnym zagrożeniem jest również czerniak paznokcia, czerniak błony śluzowej oraz czerniak gałki ocznej. Mitem jest, że czerniak rozwija się jedynie na nieowłosionej skórze – nadal często możemy usłyszeć, że wyrastanie ze znamiona barwnikowego włosa, to znak, że nie mamy do czynienia z rakiem. Czerniak może rozwinąć się np. na skórze kończyn, tułowia, na skórze głowy, a także w jamie ustnej oraz na błonach śluzowych narządów płciowych. Dość często podejrzana zmiana skórna lokalizuje się w miejscu, które jest dla nas niewidoczne, dlatego rak ten bywa rozpoznawany w zaawansowanym stadium choroby, gdy pojawiają się objawy związane z jego przerzutami.
Obecnie czerniak może być skutecznie leczony – w grupie osób z wczesnym stadium czerniaka 5-letnia mediana przeżycia dotyczy niemal 100% pacjentów. Kluczowe dla rokowań chorych jest wczesne wykrycie zmiany nowotworowej, dlatego tak ważne jest systematyczne oglądanie skóry i badanie znamion barwnikowych. Czerniak to nowotwór, który musi być usunięty chirurgicznie z marginesem zdrowej skóry. Niezbędne jest także leczenie uzupełniające zabieg chirurgiczny.
Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka złośliwego
Ryzyko wystąpienia czerniaka zwiększają:
- jasna skóra i włosy,
- duża liczba znamion barwnikowych,
- obecność piegów,
- oparzenia słoneczne,
- nadmierna ekspozycja na działanie promieniowania UV,
- brak ochrony oczu przed słońcem,
- zdiagnozowanie czerniaka u krewnych pierwszego stopnia.
Jak rozpoznać czerniaka? Objawy czerniaka
Objawy czerniaka są dość łatwe do rozpoznania, gdy choroba zacznie intensywnie się rozwijać, jednak pod lupę powinno zostać wzięte każde podejrzane znamię, które:
- zwiększa swoją średnicę,
- ma nieregularny kształt i poszarpane, nierówne brzegi,
- przyrasta ku górze,
- zmienia swój kolor,
- swędzi i piecze oraz wywołuje inne dolegliwości.
Na czerniaka i inne nowotwory skóry wskazuje również sączenie się ze zmiany barwnikowej ropnej, krwistej lub surowiczej wydzieliny, owrzodzenie w obrębie zmiany oraz niegojące się ranki i objawy stanu zapalnego – obrzęk oraz zaczerwienienie skóry wokół zmiany barwnikowej.
Czerniak nie musi mieć koloru czarnego. Zmiany wskazujące na ten nowotwór skóry mogą mieć także kolor czerwony, fioletowy, niebieski oraz brązowy. Zdarza się, że czerniak nie ma widocznego koloru oraz objawia się odbarwieniem zmiany w postaci pieprzyka.
Wiele osób zadaje sobie pytanie: jak wygląda czerniak? Nie ma jednak na nie jednej, uniwersalnej odpowiedzi, bo wygląd zmian, które są czerniakiem, może znacząco się różnić. Sygnały alarmowe, które powinny skłonić do konsultacji z dermatologiem to przede wszystkim powiększanie się zmiany (systematycznie badane powinny być wszystkie znamiona o średnicy przekraczającej kilka milimetrów), asymetryczny kształt, poszarpane brzegi, a także świąd i pieczenie w obrębie zmiany barwnikowej. Podejrzenie czerniaka jest wskazaniem do natychmiastowej wizyty u dermatologa, który za pomocą specjalistycznych narzędzi oceni rodzaj zmiany. W sytuacji, gdy zmiana na skórze ma niespecyficzny wygląd, wykonywane są badania histopatologiczne, które pozwalają określić rodzaj tworzących ją komórek.
Czerniak w zaawansowanym stadium choroby, który wywołał przerzuty, może powodować objawy ogólne. To m.in.:
- spadek masy ciała,
- powiększone, nieruchome węzły chłonne,
- zaburzenia ze strony narządów, w których powstały przerzuty,
- ogólne złe samopoczucie,
- przewlekłe zmęczenie,
- zaburzenia funkcji krwiotwórczych,
- obrzęki kończyn,
- wodobrzusze.
Leczenie czerniaka
Czerniak wymaga leczenia onkologicznego. W leczeniu czerniaka istotną rolę odgrywa usunięcie zmiany wraz z marginesem zdrowej skóry. Leczenie czerniaka jest prostsze, gdy w organizmie wykryty został tylko guz pierwotny. Przerzuty odległe zmniejszają szansę pacjenta na całkowite wyleczenie. Uzupełnieniem leczenia chirurgicznego w przypadku czerniaka jest dobrana indywidualnie do potrzeb chorego terapia np. radio lub chemioterapia, terapia molekularna lub immunoterapia.
Metoda leczenia czerniaka jest dobierana na podstawie wyników badania histopatologicznego, które pozwala określić typ komórek nowotworu. Obecnie możliwe jest korzystanie z różnych terapii m.in. celowanej terapii molekularnej, co nie tylko wpływa na rokowania pacjentów, ale także poprawia jakość życia z nowotworem. Trwają intensywne badania nad kolejnymi, nowoczesnymi terapiami, które znacząco wydłużają medianę przeżycia pacjentów z zaawansowanym stadium nowotworu.
Najważniejsze jest to, że rozwoju czerniaka można uniknąć, redukując częste czynniki ryzyka rozwoju tego nowotworu skóry. W tym przypadku znacznie łatwiej jest zapobiegać rozwojowi choroby niż ją leczyć.
Czytaj też:
„Większość z nas źle nakłada krem przeciwsłoneczny”. 5 szybkich pytań do dermatologaCzytaj też:
Czerniak błony naczyniowej oka – rzadki nowotwór, o którym niewiele się mówi