Zespół stopy cukrzycowej to poważne, trudne w leczeniu, przewlekłe powikłanie cukrzycy, które w stopniu znacznym utrudnia normalne funkcjonowanie. Zespół stopy cukrzycowej występuje u chorych na cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2, prowadząc do powstawania ran i owrzodzeń, które zwykle zlokalizowane są na części grzbietowej stopy oraz części podeszwowej stopy. Zaniedbania dotyczące pojawiających się w obrębie stóp zmian chorobowych może doprowadzić do martwicy oraz amputacji stopy. Leczenie stopy cukrzycowej wymaga współpracy lekarzy różnych specjalizacji oraz zaangażowania pacjenta. Pierwsze objawy stopy cukrzycowej często są bagatelizowane, co wpływa na przebieg leczenia. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów i leczenia stopy cukrzycowej, a także sposobów zapobiegania stopie cukrzycowej, które redukują ryzyko związane z powstawaniem owrzodzeń skóry.
Co to jest stopa cukrzycowa?
Zespół stopy cukrzycowej to płytkie lub głębokie owrzodzenie, które najczęściej zlokalizowane jest pod główkami kości śródstopia, na grzbietach palców lub na pięcie. Objawy stopy cukrzycowej najczęściej mają związek z neuropatią cukrzycową oraz zaburzeniami krążenia w kończynach dolnych, a także infekcją, która rozwija się w obrębie uszkodzenia skóry na stopach.
Zaburzenia procesów gojenia, które związane są z przebiegiem cukrzycy, powodują, że nawet płytkie otarcie lub niewielkie przerwanie ciągłości skóry może w krótkim czasie zmienić się w niszczące głębokie tkanki stopy owrzodzenie. W przebiegu zespołu stopy cukrzycowej pojawiają się charakterystyczne objawy, które wskazują na zwiększone ryzyko wystąpienia trudno gojących się owrzodzeń. Istotną rolę w zapobieganiu stopie cukrzycowej odgrywa wyrównanie cukrzycy, a także właściwe dbanie o higienę stóp oraz noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia.
Czytaj też:
Cukrzyca typu 2 skraca życie. Naukowcy podają przerażające liczby
Postacie zespołu stopy cukrzycowej
Postaciami stopy cukrzycowej są:
- stopa cukrzycowa neuropatyczna,
- stopa cukrzycowa niedokrwienna,
- stopa cukrzycowa mieszana o charakterze neuropatyczno-niedokrwiennym.
Przyczyny stopy cukrzycowej
Duże stężenie glukozy we krwi (przewlekła hiperglikemia) u osób z nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną cukrzycą, powoduje powstawanie zmian chorobowych w obrębie skóry i tkanek podskórnych, a także m.in. nerwów i naczyń krwionośnych kończyn dolnych.
Zespół stopy cukrzycowej dotyczy przede wszystkim osób z wieloletnią cukrzycą, a także pacjentów, którzy nie przestrzegają zaleceń lekarza odnośnie do dbania o stan zdrowia.
Zespół stopy cukrzycowej zagraża zarówno pacjentom z cukrzycą typu 1, jak i cukrzycą typu 2. Ryzyko jego wystąpienia wynosi nawet 25%. Istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju stopy cukrzycowej, oprócz neuropatii obwodowej, jest miażdżyca tętnic kończyn dolnych. Inne czynniki ryzyka powstawania trudno gojących się owrzodzeń to np. mechaniczne uszkodzenia stopy i deformacje stopy.
Pierwsze objawy stopy cukrzycowej
Jak wygląda stopa cukrzycowa? Pierwsze objawy, które powinny skłonić osobę chorującą na cukrzycę do konsultacji z lekarzem, to m.in.:
- nadmierne wysuszenie skóry w obrębie stopy,
- pękanie skóry na piętach i pomiędzy palcami,
- nadmierne rogowacenie naskórka,
- modzele na podeszwowej części stóp,
- mrowienie, pieczenie i drętwienie w obrębie stopy,
- miejscowy zanik czucia,
- uczucie zimna lub gorąca,
- zanik owłosienia w obrębie stóp i podudzi,
- nawracające lub stale utrzymujące się obrzęki stóp i kostek,
- powstawanie trudno gojących się ranek i otarć,
- palce młoteczkowate.
Charakterystyczne objawy, które wskazują na zwiększone ryzyko powstawania owrzodzeń, to także związane z uszkodzeniem nerwów zaniki mięśni, osłabienie siły mięśniowej, upośledzenie lub zanik czucia bólu, dotyku oraz temperatury, co sprzyja powstawaniu uszkodzeń mechanicznych oraz oparzeń. Utrudnione gojenie ran i powierzchniowych otarć związane jest z zaburzeniami ukrwienia.
Jak już zostało wspomniane, pierwsze objawy stopy cukrzycowej bywają często bagatelizowane. W przypadku osób chorujących na cukrzycę wskazane jest regularne oglądanie stóp w celu wykrycia wczesnych objawów, które mogą wskazywać na zwiększone ryzyko zespołu stopy cukrzycowej.
Stopa cukrzycowa a stopa naczyniowa
U pacjentów z objawami w obrębie stóp niezbędne jest różnicowanie zmian, które powoduje neuropatia cukrzycowa oraz niedokrwienie kończyn dolnych.
Typowa stopa cukrzycowa ma związek z długim czasem trwania cukrzycy, jednak podobne zmiany w obrębie stóp powstają również na skutek niedokrwienia, które związane jest z zaawansowaną miażdżycą. U chorych na cukrzycę z objawami zespołu stopy cukrzycowej zwykle występują także inne powikłania choroby, czyli retinopatia cukrzycowa i nefropatia cukrzycowa.
Charakterystyczne objawy stopy cukrzycowej, które nie występują w przypadku stopy niedokrwiennej, to m.in.:
- stopa pozbawiona czucia bólu lub zaburzone odczuwanie bólu,
- zaburzenia czucia temperatury,
- wyczuwalne tętno na stopie,
- prawidłowy kolor skóry,
- prawidłowe ocieplenie skóry,
- zmiany skórne zlokalizowane na podeszwach stóp.
Charakterystyczne objawy stopy niedokrwiennej to m.in.:
- brak zaburzeń czucia bólu (odczuwanie silnych dolegliwości bólowych m.in. w nocy),
- prawidłowe czucie w obrębie stopy,
- zmiana zabarwienia skóry stóp (skóra blada) i występowanie brązowych plam,
- ochłodzenie stóp,
- niewyczuwalne tętno.
Objawy stopy niedokrwiennej mogą występować u chorego na cukrzycę oraz pacjentów, u których nie stwierdzono cukrzycy. W przypadku stopy niedokrwiennej, której przyczyną są zaburzenia krążenia w obrębie naczyń krwionośnych, występują typowe czynniki ryzyka miażdżycy, czyli m.in.:
- wzrost stężenia cholesterolu i lipidów we krwi,
- nadciśnienie tętnicze,
- zawał serca,
- udar mózgu,
- palenie papierosów.
Jeżeli zmiany chorobowe w obrębie stóp są spowodowane zarówno cukrzycą, jak i miażdżycą, to diagnozowana jest stopa cukrzycowa mieszana neuropatyczno-niedokrwienna.
Zarówno stopa cukrzycowa, jak i stopa niedokrwienna u chorego na cukrzycę jest wskazaniem do specjalistycznego leczenia, którego głównym celem jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy.
Profilaktyka stopy cukrzycowej
Profilaktyka stopy cukrzycowej uwzględnia kilka aspektów. Zaliczamy do nich:
- odpowiednio wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia cukrzycy (cukrzycę we wczesnym stadium można rozpoznać, wykonując systematycznie badania profilaktyczne),
- wyrównanie metaboliczne cukrzycy,
- dbanie o utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego,
- kontrolowanie stężenia cholesterolu we krwi i leczenie zaburzeń lipidowych,
- regularne oglądanie stóp oraz konsultowanie ze specjalistą powstających na skórze zmian (pęknięcia, odciski, nadmierne rogowacenie, zmiana zabarwienia skóry, otarcia, rany, owrzodzenia).
W profilaktyce i leczeniu stopy cukrzycowej, a także stopy niedokrwiennej u osoby chorej na cukrzycę, niezbędne jest zaprzestanie palenia tytoniu, stałe kontrolowanie stężenia glukozy we krwi oraz stosowanie zaleconej przez lekarza diety.
Istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu stopy cukrzycowej ma także dbanie o higienę stóp, noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia, a także bezszwowych skarpet z naturalnych włókien. Nie powinno się zakładać obuwia na gołe stopy, a także chodzić boso.
Należy codziennie myć stopy w letniej wodzie, dokładnie je osuszać i wycierać, a także dbać o stan skóry pomiędzy palcami, na której często powstają pęknięcia i owrzodzenia. Stopy powinny być natłuszczane w miejscach, w których występuje nadmierne rogowacenie. Nie należy samodzielnie usuwać zrogowaciałego naskórka, a także modzeli. Paznokcie powinny być obcinane równo z czubkiem palca, co zapobiega ich wrastaniu. W celu redukcji zmian w obrębie stóp zalecane są wizyty w gabinecie podologicznym.
Stopy należy chronić przed uszkodzeniami mechanicznymi, a także uszkodzeniami termicznymi (u osób z zaburzeniami czucia bólu i temperatury zwiększa się ryzyko zranienia, a także odmrożenia i oparzenia stóp np. podczas ich ogrzewania przy grzejniku).
Jeżeli na skórze powstają rany cukrzycowe i owrzodzenia, to konieczne jest korzystanie z odpowiednio dobranych opatrunków. Wszystkie zmiany na stopach u osób ze zdiagnozowaną stopą cukrzycową, a także osób zagrożonych rozwojem stopy cukrzycowej, są wskazaniem do wizyty u specjalisty, który dobierze odpowiednią metodę leczenia.
Leczenie stopy cukrzycowej
Leczeniem zespołu stopy cukrzycowej zajmuje się zespół specjalistów m.in. chirurg, ortopeda i diabetolog. Podstawą skutecznego leczenia jest obniżające stężenie glukozy we krwi wyrównanie cukrzycy (stosowanie odpowiedniej diety i leków), a także m.in.:
- zaprzestanie palenia tytoniu,
- leczenie zaburzeń lipidowych,
- korzystanie z odpowiednio dobranego obuwia, skarpet i wkładek ortopedycznych,
- ochrona stóp przed otarciami i innymi urazami mechanicznymi oraz termicznymi,
- dbanie o higienę stóp,
- odciążanie stóp.
U chorych, u których występują rany cukrzycowe i owrzodzenia, musi zostać wdrożone właściwe leczenie zmian skórnych, które często uwzględnia antybiotykoterapię miejscową i doustną oraz zabiegi chirurgiczne.
Chorzy powinni pozostawać pod stałą opieką lekarzy specjalistów. Leczenie pacjentów ze stopą cukrzycową jest długie, trudne i nie zawsze skuteczne. W niektórych przypadkach dochodzi do powstawania zmian martwiczych, które są wskazaniem do wykonania zabiegu amputacji. Im wcześniej zostanie rozpoczęte leczenie cukrzycy oraz postępowanie zapobiegające rozwojowi stopy cukrzycowej, tym mniejsze jest ryzyko powstawania ran i owrzodzeń.
Czytaj też:
Ból stóp – najczęstsze przyczyny, diagnostyka, domowe sposoby i leczenieCzytaj też:
Zioła na cukrzycę – co warto stosować jako uzupełnienie terapii (nie zamiast leczenia)?
Źródła:
- W. Karnafel, Zespół stopy cukrzycowej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2013
- J. Sieradzki, Przewlekłe powikłania cukrzycy, Fundacja Rozwoju Diagnostyki Laboratoryjnej, Warszawa, 1998
- A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
- A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
- M. Pawłowski, N. Szyłło, Zespół stopy cukrzycowej – praktyczne porady, Diabetologia po Dyplomie, 2017/01
