Wodogłowie (hydrocefalia, hydrocephalus) najczęściej kojarzone jest z niemowlętami i małymi dziećmi, u których zdiagnozowane zostały wady rozwojowe np. wady cewy nerwowej, jednak może pojawić się na każdym etapie życia. Z tego względu wyróżniamy wodogłowie wrodzone, z którym dziecko przychodzi na świat oraz wodogłowie nabyte, którego przyczyną może być np. przebyte zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Co to jest wodogłowie?
Zgodnie z definicją – wodogłowie związane jest z nadmiernym gromadzeniem się płynu mózgowo-rdzeniowego, co prowadzi do powiększenia komór mózgu. Przyczyną nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego w komorach mózgu może być zarówno nadmierna produkcja płynu mózgowego, jak i zaburzenia związane z jego wchłanianiem oraz utrudniony odpływ płynu mózgowego.
W zdrowym układzie nerwowym produkowane jest około 500 ml płynu mózgowo-rdzeniowego. Ciecz ta odpływa otworami międzykomorowymi z komór bocznych do komory trzeciej. Następnie przez wodociąg mózgu przesącza się do komory czwartej i przez otwory boczne oraz otwór pośrodkowy komory czwartej przepływa do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego i przestrzeni podpajęczynówkowej.
Fizjologicznie ilość płynu mózgowo-rdzeniowego utrzymywana jest na stałym poziomie. Z wodogłowiem mamy do czynienia, gdy dochodzi do aktywnego poszerzenia układu komorowego mózgu na skutek zaburzeń związanych z przemieszczaniem się płynu mózgowo-rdzeniowego pomiędzy punktem jego produkcji i punktem wchłaniania.
Wodogłowie u dzieci
Wodogłowie u dzieci może być związane z wrodzonymi wadami cewy nerwowej i wrodzonymi przewężeniami w obrębie wodociągu mózgu, czyli czynnikami genetycznymi.
U dzieci może również zostać zdiagnozowane wodogłowie nabyte, które wywołują m.in.:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- guzy mózgu,
- urazy wewnątrzczaszkowe.
Wodogłowie u dorosłych
Wodogłowie diagnozowane jest także u osób dorosłych m.in. seniorów. Przyczyną wodogłowia u dorosłych, oprócz wyszczególnionych powyżej przyczyn wodogłowia nabytego są np. powikłania po zabiegach w obrębie głowy, krwawienie dokomorowe i krwawienie podpajęczynówkowe, czynniki zapalne niezwiązane z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych.
Rodzaje wodogłowia
Wyróżnia się kilka rodzajów wodogłowia. Ze względu na podłoże wodogłowia, które powoduje zwiększenie objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu wyróżniamy wodogłowie komunikujące i wodogłowie niekomunikujące.
- Wodogłowie niekomunikujące – wodogłowie obstrukcyjne – ma związek z zaburzeniami, które uniemożliwiają prawidłowe krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego. W przebiegu wodogłowia niekomunikującego często obserwowany jest wzrost ciśnienia śródczaszkowego.
- Wodogłowie komunikujące – nie ma związku z zaburzeniami przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego. Wodogłowie komunikujące związane jest z zaburzeniami reabsorpcji płynu mózgowo-rdzeniowego.
Inne rodzaje wodogłowia to:
- wodogłowie normotensyjne – występuje powiększenie komór mózgu, jednak nie jest obserwowany wzrost ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego,
- wodogłowie ex vacuo – wodogłowie „z niczego” – ten rodzaj wodogłowia diagnozowany jest np. u seniorów. Ma związek m.in. z przebiegiem demencji (atrofia mózgu) oraz urazem mózgu.
Niekiedy może wystąpić wodogłowie, które związane jest z poważnymi powikłaniami zapalenie ucha środkowego, czyli tzw. wodogłowie usznopochodne.
Przyczyny wodogłowia
Przyczyny wodogłowia to przede wszystkim wady wrodzone (wady cewy nerwowej, stenoza wodociągu mózgu), które rozpoznawane są u niemowląt i małych dzieci, zmiany związane ze stanami zapalnymi, urazy mózgu, wylewy krwi do mózgu. Swobodny przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego może zostać zablokowany przez guz mózgu.
Przyczyną wodogłowia mogą być także powikłania po zabiegach operacyjnych w obrębie głowy.
Objawy wodogłowia
Objawy wodogłowia nieco różnią się w zależności od przyczyny. W przypadku noworodków i niemowląt, u których występuje wodogłowie wrodzone, charakterystyczne objawy to np.:
- nieproporcjonalnie duża głowa o kształcie gruszki,
- rozchodzenie się szwów czaszkowych,
- ciągłe skierowanie wzroku w dół,
- uwypuklenie i poszerzenie ciemiączka,
- nadmierna senność,
- napady padaczkowe.
Objawy wodogłowia u starszych dzieci to np.:
- problemy z koordynacją ruchową,
- zaburzenia równowagi,
- silne bóle głowy,
- wymioty,
- nietrzymanie moczu.
U starszych dzieci na wodogłowie mogą również wskazywać m.in. zmiana wyglądu twarzoczaszki, zmiany osobowości, nagle pojawiający się zez, zaburzenia wzrostu i rozwoju.
Objawy wodogłowia u dorosłych, które związane są ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego to m.in.:
- ból głowy,
- zawroty głowy,
- nudności i wymioty,
- zaburzenia pamięci,
- zaburzenia wegetatywne związane np. z akcją serca i ciśnieniem tętniczym krwi,
- tarcza zastoinowa w obrębie nerwu wzrokowego.
Wodogłowie – diagnostyka i leczenie
Na etapie diagnostyki patologii w obrębie układu nerwowego są wykonywane specjalistyczne badania. Postawienie prawidłowej diagnozy możliwe jest dzięki wykonaniu m.in. badania USG, tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.
Leczenie wodogłowia dobierane jest do jego przyczyny. Najczęściej jest to leczenie chirurgiczne, które umożliwia m.in. swobodny przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego. Nieleczone wodogłowie prowadzi do upośledzenia umysłowego.
Czytaj też:
Ta choroba jest nieuleczalna. Można ją rozpoznać w czasie ciąży. Jak się objawia zespół Patau?Czytaj też:
Tomografia komputerowa - czym jest tomografia głowy i mózgu?
Źródła:
- M. Marek i wsp., Wodogłowie – objaw typowo radiologiczny? ANN. ACAD. MED. SILES., 2023, 77, s. 25–29
- Dariusz J. Jaskólski, Wodogłowie normotensyjne. Patofizjologia, możliwości diagnostyczne i terapeutyczne, Aktualności Neurologiczne, Vol. 2, Numer 2, 2002, s. 168-179
- V. Kumar, R. Cotran, S. Robbins, Patologia Robbinsa, Wydawnictwo Urban&Partner, 2005
- K. Zakrzewski, Wodogłowie i inne zaburzenia płynu mózgowo-rdzeniowego u dzieci, Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2007