- Bakteria Listeria monocytogenes – co koniecznie trzeba wiedzieć?
- Bakteria Listeria monocytogenes – zakażenia u zwierząt i ludzi
- Jak uniknąć zakażenia listeriozą?
- Gdzie najczęściej znajdują się bakterie Listeria monocytogenes?
- W jakich produktach spożywczych może znajdować się bakteria Listeria monocytogenes?
- Objawy zakażenia bakterią Listeria monocytogenes
W środowisku naturalnym oraz np. w organizmach zwierząt udomowionych i dzikich bytują różnego rodzaju patogeny, które stają się przyczyną rozwoju schorzeń. Jedną z takich bakterii jest bakteria Listeria monocytogenes, która może znajdować się np. w produktach spożywczych, co sprawia, że do zakażenia najczęściej dochodzi drogą pokarmową. W niektórych przypadkach do zakażenia bakterią Listeria monocytogenes może dojść na skutek kontaktu z wydzielinami zakażonych hodowlanych zwierząt, ich odchodami oraz skażoną fekaliami glebą i wodą. Co więcej, bakteria Listeria monocytogenes może znajdować się w gnijących roślinach, np. stanowiących pokarm przeżuwaczy kiszonkach.
Obecność Listeria monocytogenes w dostępnych w sklepach produktach spożywczych jest na bieżąco kontrolowana. Bakteria ta doskonale czuje się w niskiej temperaturze, co prowadzi do jej szybkiego namnażania się w lodówce – wystarczy nieprawidłowo przechowywać np. surowe mięso i ryby, aby doszło do skażenia tą niebezpieczną bakterią wszystkich pokarmów w lodówce.
Bakteria Listeria monocytogenes – co koniecznie trzeba wiedzieć?
Gram-dodatnie pałeczki Listeria monocytogenes wywołują chorobę o nazwie listerioza, która jest szczególnie groźna dla kobiet ciężarnych, noworodków, niemowląt, a także osób z obniżoną odpornością na skutek np. chorób przewlekłych i podeszłego wieku. Choć pałeczki Listerii u dużej grupy osób zakażonych wywołują niezbyt nasilone objawy ze strony układu pokarmowego, to mogą one również doprowadzić do zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, które stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia.
Zakażenie bakterią Listeria monocytogenes u kobiet w ciąży może doprowadzić do poronienia, śmierci wewnątrzmacicznej, porodu przedwczesnego, a także drastycznie obniżającej szansę na przeżycie płodu i normalne funkcjonowanie dziecka listeriozy wrodzonej. Niegdyś dość często dochodziło zakażeń na oddziałach noworodkowych, jednak obecnie stosowane procedury bezpieczeństwa i wysoki poziom higieny, sprawiają, że sporadycznie występują infekcje krzyżowe.
Bakteria Listeria monocytogenes – zakażenia u zwierząt i ludzi
Bakteria Listeria monocytogenes stanowi poważny problem na całym świecie. Występuje powszechnie, stając się przyczyną lokalnych epidemii. Stanowi bardzo duże zagrożenie dla osób z obniżoną odpornością, noworodków, niemowląt i dzieci z niedojrzałym układem odpornościowym, a także kobiet ciężarnych. Pozostałej części populacji zagraża w niewielki lub umiarkowany sposób, wywołując przede wszystkim zakażenia żołądkowo-jelitowe. W niektórych przypadkach może dojść do zakażenia układu nerwowego, co jest przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Do zakażenia bakterią Listeria monocytogenes dochodzi najczęściej drogą pokarmową. Ryzyko zachorowania zwiększa spożywanie niepasteryzowanych produktów mlecznych np. niepasteryzowanego mleka, którym wiele osób delektuje się podczas wypoczynku na wsi, a także surowego mięsa oraz surowych lub wędzonych ryb, które nie były przetwarzane w temperaturze powyżej 60 stopni Celsjusza.
Choć w środowisku naturalnym, a także np. w organizmach zwierząt, ptaków i ryb, bytują różne bakterie z rodzaju Listeria, to za zakażenia u człowieka, niemal wyłącznie odpowiadają bakterie Listeria monocytogenes. Podobnie jest w przypadku zakażeń zwierząt, których mięso i mleko często stają się przyczyną rozwoju listeriozy u człowieka.
Jak uniknąć zakażenia listeriozą?
W przypadku bakterii Listeria monocytogenes zakażeniu zapobiega obróbka termiczna produktów spożywczych np. pasteryzacja mleka oraz gotowanie, smażenie i duszenie mięsa i ryb w temperaturze powyżej 60 stopni Celsjusza. Niska temperatura nie zabija bakterii Listeria – są one zdolne do przetrwania nawet w temperaturze -20 stopni Celsjusza; ten rodzaj bakterii ma zdolność namnażania się w temperaturze 0-45 stopni Celsjusza.
W zakażeniach ludzi duże znaczenie ma nieprzestrzeganie higieny rąk po kontakcie ze zwierzętami, a także nieprzestrzeganie zasad przygotowywania i przechowywania produktów pochodzenia zwierzęcego przed poddaniem ich obróbce termicznej. Spożywanie surowego mięsa wołowego, baraniego i koziego oraz surowych ryb, picie nieprzegotowanego lub niepasteryzowanego mleka, spożywanie nieumytych, surowych warzyw, a także picie zanieczyszczonej wody to najczęstsze przyczyny zakażenia bakterią Listeria monocytogenes. W większości przypadków listeriozy diagnozowane są zakażenia, które rozpoczynają się w przewodzie pokarmowym po spożyciu skażonych produktów spożywczych. Chorobie pomaga zapobiegać przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz zasad higieny podczas spożywania, przechowywania i obróbki produktów spożywczych.
Gdzie najczęściej znajdują się bakterie Listeria monocytogenes?
Bakterie Listeria monocytogenes występują powszechnie w środowisku naturalnym. Najrzęsiściej ich źródłem jest mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego. W Polsce zakażenie bakterią Listeria monocytogenes zwykle dotyczy przeżuwaczy m.in. bydła, kóz i owiec, które są także siewcami zakażenia. Źródłem zakażenia mogą być również ptaki i ryby, do których organizmów bakteria przedostaje się ze środowiska ich bytowania oraz pożywienia.
Oprócz organizmów żywych źródłem zakażenia bakterią Listeria monocytogenes jest zanieczyszczona odchodami chorych zwierząt gleba, woda i nawożone zanieczyszczonym nawozem rośliny. Zwierzęta często zaczynają chorować po spożyciu skażonych bakterią kiszonek i wody. Bakteria Listeria monocytogenes jest odporna na działanie kwasu żołądkowego. W wysuszonych odchodach zwierząt bakteria ta może przetrwać nawet kilka lat; w wodzie żyje średnio około 12 miesięcy, a w padlinie 3-4 miesiące. Warto wiedzieć, że w szybkim tempie rozmnaża się na różnych powierzchniach w naszym domu – często jej źródłem są deski do krojenia mięsa, ścierki i gąbki do naczyń oraz półki w lodówce. Ze względu na wysoką odporność na działanie różnych czynników środowiskowych, stanowi poważne zagrożenie nie tylko np. w gospodarstwach rolnych. Listeriozą możemy zarazić się niemal wszędzie, gdzie znajdują się żywe, zdolne do replikacji drobnoustroje, które dostają się do ludzkiego organizmu przez przewód pokarmowy, a także przez drogi oddechowe np. wraz z zanieczyszczonym zarazkami pyłem oraz przez uszkodzoną skórę i błonę śluzową oczu.
Rzadziej bakteria Listeria monocytogenes wywołuje zapalenie gałki ocznej, zakażenia skóry, a także zakażenia układu nerwowego. Bezpośredni kontakt z bakterią lub jej nosicielem jest potencjalnym zagrożeniem dla zdrowia, jednak znaczącą rolę w rozwoju choroby odgrywa odporność organizmu. Prawidłowo funkcjonujące mechanizmy naturalnej odporności znacząco redukują ryzyko rozwoju zakażenia i jego ciężkiego przebiegu, którego powikłaniem może być np. zapalenie stawów i zapalenie mięśnia sercowego.
W Polsce zakażenia bakterią Listeria podlegają kontroli i muszą być zgłaszane do Sanepidu, dzięki czemu możliwe jest uniknięcie rozprzestrzeniania się choroby.
W jakich produktach spożywczych może znajdować się bakteria Listeria monocytogenes?
Bakteria listeria może znajdować się w m.in.:
- surowym mięsie,
- surowych i wędzonych na zimno rybach,
- wędlinach dojrzewających,
- serach pleśniowych,
- niepasteryzowanym mleku.
Objawy zakażenia bakterią Listeria monocytogenes
Listerioza u ludzi diagnozowana jest w czterech postaciach. Na przebieg zakażenia oraz spektrum objawów wpływają:
- droga zakażenia,
- czynniki sprzyjające ciężkiemu przebiegowi choroby – niedojrzały układ odpornościowy, ciąża, podeszły wiek, ogólny stan zdrowia, występowanie chorób przewlekłych,
- dawka zakaźna,
- stosowanie niewłaściwie skomponowanej diety.
Postać żołądkowo-jelitowa najczęściej objawia się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. W łagodnej postaci pojawiają się m.in. umiarkowana biegunka, wymioty i ból brzucha. Zakażeniu u osób z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym mogą towarzyszyć objawy przeziębienia lub objawy grypopodobne, czyli podniesiona temperatura ciała, ból głowy, bóle mięśniowe, uczucie rozbicia. Zdarza się, że zakażenie może przebiegać bezobjawowo. Ciężki przebieg zakażenia np. u osób starszych powoduje wzrost nasilenia objawów, które mogą doprowadzić do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, a także występowania zawrotów głowy, splątania i wysokiej gorączki.
Listerioza u kobiet w ciąży może przypominać objawy przeziębienia i grypy lub zatrucia pokarmowego. W tej grupie zachodzi poważne ryzyko dla zdrowia i życia płodu. Listerioza u kobiet w ciąży może doprowadzić do poronienia, a także śmierci wewnątrzmacicznej na późniejszych etapach ciąży.
Postać noworodkowa zakażenia bakterią Listeria monocytogenes prowadzi do m.in. rozwoju posocznicy, która stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka. Jest ona następstwem zakażenia bakterią w okresie życia płodowego. Jeżeli do zakażenia dojdzie podczas porodu, to u noworodka rozwija się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Postać neurologiczna listeriozy prowadzi do zakażenia mózgu, które objawia się m.in. wysoką gorączką, sztywnością karku, zaburzeniami psychicznymi, a także napadami padaczki. W tej postaci obserwowane są także objawy ze strony oczu, zapalenie skóry i zapalenie serca.