Otrzewna to błona surowicza, która wyścieła całą jamę brzuszną oraz jamę miednicy. Otrzewna w całości lub częściowo pokrywa narządy znajdujące się w jamie brzusznej i jamie miednicy. Błona pokrywająca od wewnątrz ścianę jamy brzusznej i jamy miednicy to otrzewna ścienna, a błona pokrywająca narządy wewnętrzne to otrzewna trzewna. Pomiędzy otrzewną ścienną i otrzewną trzewną znajduje się jama otrzewnej.
Otrzewna pełni ważne funkcje m.in. stabilizuje i podtrzymuje narządy wewnętrzne, które znajdują się w jamie brzusznej, a także jest kanałem przewodzącym naczynia krwionośne i naczynia limfatyczne oraz nerwy.
Proces zapalny otrzewnej może mieć związek z działaniem różnych czynników. Mogą go wywołać np. urazy jamy brzusznej oraz schorzenia toczące się w obrębie zlokalizowanych w niej narządów wewnętrznych. Za najczęstszą przyczynę zapalenia otrzewnej uznaje się zapalenie wyrostka robaczkowego. Zwykle zapalenie otrzewnej wywołane jest przez przedostające się do jamy otrzewnej bakterie – wtórne bakteryjne zapalenie otrzewnej. Do zakażenia otrzewnej, która jest jałowa, może dojść także np. na skutek perforacji wrzodu trawiennego oraz niedrożności jelit.
Częstą przyczyną zapalenia otrzewnej są choroby w obrębie kobiecego narządu rodnego, ostre zapalenie trzustki, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, a także schorzenia zapalne innych narządów jamy brzusznej. Zapalenie otrzewnej może również być powikłaniem po wycięciu wyrostka robaczkowego, pęcherzyka żółciowego oraz innej operacji w obrębie narządów jamy brzusznej. Zdarza się też, że zapalenie otrzewnej ma związek z porodem.
W przypadku stanu zapalnego, który obejmuje niewielki fragment błony surowiczej otrzewnej, objawy nie są bardzo nasilone. Ostre zapalenie otrzewnej, które obejmuje rozległy obszar błony surowiczej i narządy jamy brzusznej, wywołuje charakterystyczne objawy kliniczne – tzw. ostry brzuch. Zapaleniu otrzewnej towarzyszy niedrożność porażenna przewodu pokarmowego, która powoduje ustanie ruchów jelit i zatrzymanie gazów.
Rodzaje zapalenia otrzewnej
Ze względu na rozległość choroby wyróżniamy:
- Rozlane zapalenie otrzewnej – diagnozowane jest, gdy proces zapalny obejmuje większość narządów, wywołując nasilone objawy ogólne i objawy brzuszne. Rozlane zapalenie otrzewnej jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.
- Ograniczone zapalenie otrzewnej – diagnozowane jest, gdy proces zapalny obejmuje miejscowo otrzewną ścienną. W ograniczonym zapaleniu otrzewnej objawy ogólne są mniej nasilone, a objawy brzuszne ograniczone do miejsca powstania stanu zapalnego.
Ze względu na źródło infekcji wyróżniamy:
- spontaniczne zapalenie otrzewnej – wywołane jest infekcją rozwijającą się bezpośrednio w otrzewnej.
- wtórne zapalenie otrzewnej – wywołane infekcją, która rozwinęła się poza otrzewną.
Na skutek oddziaływania na otrzewną niezakażonego płynu ustrojowego – krew, mocz, sok trzustkowy i sok żołądkowy – rozwija się chemiczne zapalenie otrzewnej. Inne rodzaje zapalenia otrzewnej to m.in. kałowe zapalenie otrzewnej, ropne zapalenie otrzewnej i żółciowe zapalenie otrzewnej.
Przyczyny zapalenia otrzewnej
Bezpośrednią przyczyną zapalenia otrzewnej jest stan zapalny obejmujący niewielki fragment otrzewnej (ograniczone zapalenie otrzewnej) lub stan zapalny obejmujący większość narządów (rozlane zapalenie otrzewnej). Jeżeli dojdzie do rozlanego zapalenia otrzewnej, które jest powikłaniem wielu ostrych chorób toczących się w obrębie narządów jamy brzusznej, to życie chorego jest zagrożone. Przyczyną rozwoju stanu zapalnego otrzewnej mogą być różne ostre i przewlekłe schorzenia narządów jamy brzusznej i jamy miednicy.
Najczęstsze przyczyny zapalenia otrzewnej to wspomniane już ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki i schorzenia kobiecego narządu rodnego.
Inne możliwe przyczyny zapalenia otrzewnej to np.:
- ostre niedokrwienie jelit,
- zapalenie uchyłków jelita grubego,
- przedziurawienie ściany przewodu pokarmowego,
- nieswoiste zapalenie jelit,
- zablokowanie światła jelita – niedrożność jelit,
- pęknięcie wrzodu żołądka lub dwunastnicy,
- ropnie narządów jamy brzusznej.
Rozpoznanie zapalenia otrzewnej wymaga wykonania badania palpacyjnego brzucha, badań laboratoryjnych krwi oraz badań obrazowych, do których zaliczamy m.in. RTG jamy brzusznej i USG jamy brzusznej. Na etapie diagnostyki wykonywane są także inne badania np. badanie nerek i badanie ginekologiczne.
Objawy zapalenia otrzewnej
Zapalenie otrzewnej wywołuje charakterystyczne objawy. W przebiegu zapalenia otrzewnej początkowo obserwowane są nasilające się bóle brzucha. Trzeba pamiętać, że silny ból brzucha, który utrudnia lub uniemożliwia normalne funkcjonowanie, jest zawsze wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej.
Silny ból brzucha nie jest jedynym objawem, który występuje przy zapaleniu otrzewnej. Inne objawy zapalenia otrzewnej to:
- zatrzymanie wiatrów,
- zatrzymanie stolca,
- nudności i wymioty.
W miarę upływu czasu pojawiają się również inne symptomy m.in. zatrzymanie moczu, bladość skóry i nadmierne napięcie mięśni brzucha. Charakterystycznym dla zapalenia otrzewnej objawem jest także gorączka.
Leczenie zapalenia otrzewnej
Leczenie zapalenia otrzewnej powinno zostać rozpoczęte jak najszybciej. Uwzględnia ono usuniecie źródła zakażenia – niezbędne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego metodą dostosowaną do rodzaju źródła zakażenia oraz stanu pacjenta, a także wykonanie płukania jamy otrzewnej. Niekiedy niezbędne jest wykonanie kolejnych operacji, jeżeli pierwszy zabieg nie pozwolił na całkowite usunięcie źródła zakażenia lub pacjent cierpi na postępującą chorobę przewlekłą, która powoduje nawracające zapalenie otrzewnej.
Czytaj też:
Niedrożność jelit – najczęstsze przyczyny, objawy i leczenie. To stan zagrażający zdrowiu i życiuCzytaj też:
Sepsa (posocznica) – czynniki ryzyka, przyczyny i najczęstsze objawy. Jak wygląda leczenie sepsy?
Źródła:
- G. Madycki, „Zapalenie otrzewnej”, Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii CMKP w Warszawie
- S. Paterson-Brown, „Ostry brzuch i niedrożność przewodu pokarmowego”Z. Grzebieniak, G. Marek, A. K. Agrawal,
- T. Grzebieniak, „Ostre choroby jamy brzusznej – podstawy diagnostyki w aspekcie praktyki lekarza rodzinnego”, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 2: 242–248
- Kulig J., Nowak W., „Ostry brzuch”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007