Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym często chorują, co ma związek m.in. z niedojrzałością układu odpornościowego. Szczególną grupą chorób, które je dotykają, są infekcje wirusowe i bakteryjne, które w skrajnych przypadkach, mogą doprowadzić do poważnych powikłań. Jedną z chorób infekcyjnych wieku dziecięcego jest szkarlatyna (płonica), która bywa także nazywana anginą płoniczą. Nazwa choroby ma związek z kolorem pojawiającej się po niedługim czasie od zakażenia wysypki, która obejmuje część twarzy, tułów i kończyny dziecka – skóra wygląda, jakby była posypana czerwonym makiem. Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych niewiele się różną. Trzeba jednak wiedzieć, że u osób dorosłych objawy chorób wieku dziecięcego często są bardziej uciążliwe.
Szkarlatyna – co to za choroba?
Szkarlatyna to coraz częściej diagnozowana choroba wieku dziecięcego. Na zachorowanie najbardziej narażone są dzieci przebywające w dużej grupie rówieśniczej. Choroba ta bardzo szybko rozprzestrzenia się w szkołach i przedszkolach, wywołując lokalne epidemie. Szkarlatyna u dzieci i u dorosłych wywołuje nieprzyjemne objawy, do których zaliczamy objawy grypopodobne, silny ból gardła, stan zapalny jamy ustnej, a także wysypkę. Najczęściej na szkarlatynę chorują dzieci w wieku 4-6 lat. Zdarza się, że przebieg szkarlatyny jest utajony – nie pojawia się charakterystyczna wysypka. Jeżeli po ustąpieniu podwyższonej temperatury, której towarzyszy silny ból gardła bez kaszlu i kataru skóra zaczyna się złuszczać, to możliwe jest wsteczne rozpoznanie szkarlatyny.
Od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych, niecharakterystycznych objawów (wysoka temperatura ciała, silny ból gardła, ogólne złe samopoczucie), mija niekiedy nawet kilkanaście godzin – okres wylęgania szkarlatyny to najczęściej od 2 do 5 dni. W niektórych przypadkach pierwsze objawy mogą pojawić się do 7 dni od momentu zakażenia. Zdarza się też, że objawy pojawiają się po upływie mniej niż 24 godzin od zakażenia.
Przyczyny szkarlatyny. Ile razy można zachorować na płonicę?
Szkarlatyna jest chorobą bakteryjną, którą wywołują paciorkowce grupy A (paciorkowiec ropotwórczy, beta-hemolizujący, S. pyogenes), który produkuje toksynę bakteryjną.
Na szkarlatynę można zachorować trzy razy – wyróżniamy trzy typy toksyny bakteryjnej, która prowadzi do wystąpienia objawów szkarlatyny. Wniknięcie do organizmu paciorkowca, który produkuje daną toksynę, powoduje wytworzenie trwałej odporności.
Szkarlatyna to choroba, która przenosi się drogą kropelkową oraz przez kontakt z osobą zakażoną lub nosicielem chorobotwórczych bakterii. Do zakażenia może także dojść, przez kontakt z powierzchniami i przedmiotami, na których znajdują się chorobotwórcze bakterie. Rzadko do zakażenia dochodzi po spożyciu skażonego pokarmu.
Szkarlatyna jest chorobą, która bardzo szybko rozprzestrzenia się w skupiskach ludzi. Jeżeli pojawią się przypadki szkarlatyny np. w przedszkolu, to niezbędna jest dezynfekcja przedmiotów oraz powierzchni w celu redukcji ryzyka wystąpienia kolejnych zakażeń. Zdolne do zakażania paciorkowce żyją na powierzchniach od kilku godzin do nawet 1 dnia.
Szkarlatyna najczęściej atakuje w sezonie jesienno-zimowym, co sprawia, że jej pierwsze objawy mogą być mylnie brane za objawy sezonowej infekcji (np. zapalenie gardła, grypa, przeziębienie). W przebiegu choroby nie występują jednak objawy nieżytu nosa oraz kaszel. Najczęściej w drugiej dobie choroby pojawia się wysypka – wysypka pozwala odróżnić szkarlatynę od innych chorób, które rozpoczynają się objawami grypopodobnymi.
Objawy szkarlatyny mogą pojawić się po ustąpieniu objawów anginy, a także stanowić następstwo paciorkowcowego zapalenia skóry lub tkanki podskórnej.
Paciorkowiec beta-hemolizujący z grupy A atakuje przede wszystkim układ oddechowy, wywołując nie tylko szkarlatynę, ale także np. anginę ropną oraz zakażenia skóry i oczu m.in. różę, zapalenie spojówek i liszajec. W niektórych przypadkach zakażenie paciorkowcem ma ciężki przebieg i może wiązać się z ryzykiem wystąpienia powikłań. Rzadko zdarzają się powikłania prawidłowo leczonej szkarlatyny – ta ostra choroba zakaźna o podłożu bakteryjnym nie powinna być leczona domowymi sposobami. Objawy szkarlatyny są wskazaniem do wizyty u lekarza oraz przyjmowania antybiotyku.
Warto wiedzieć, że brak antybiotykoterapii sprawia, że osoba chora zaraża nawet przez 21 dni. Zastosowanie antybiotyku skraca okres zaraźliwości do 24 godzin od momentu rozpoczęcia antybiotykoterapii.
Wysypka przy szkarlatynie
Charakterystycznym objawem szkarlatyny jest drobnoplamista wysypka na tułowiu i kończynach oraz twarzy. W obrębie twarzy widoczny jest wolny od zmian skórnych obszar w okolicy fałdów nosowych i brody (tzw. trójkąt Fiłatowa). W niektórych przypadkach występuje wysypka krwotoczna. Na ciele dziecka, w okolicy pachwin, podbrzusza i pach, pojawiają się tzw. linie Pastii, które związane są ze wzmożoną łamliwością naczyń krwionośnych.
Po ustąpieniu wysypki (zazwyczaj zmiany skórne znikają w ciągu kilkunastu lub kilkudziesięciu godzin). Po 2-3 tygodniach od ustąpienia wysypki skóra zaczyna delikatnie się złuszczać. Złuszczanie się naskórka jest szczególnie widoczne na dłoniach i stopach.
Szkarlatyna – objawy
Do najczęściej występujących objawów choroby zaliczamy:
- umiarkowaną lub wysoką gorączkę,
- silny ból gardła,
- żywoczerwone zabarwienie śluzówki gardła,
- problemy z przełykaniem,
- bóle głowy,
- ogólne osłabienie i złe samopoczucie,
- zapalenie gardła i migdałków podniebiennych.
Objawem szkarlatyny jest także biały nalot na języku, który zaczyna ustępować od obwodu. Po 4-5 dniach język zmienia barwę na czerwoną (malinowy język). W przebiegu szkarlatyny występuje także powiększenie węzłów chłonnych szyjnych.
Szkarlatyna u dzieci często powoduje objawy ze strony układu pokarmowego. Do objawów choroby ze strony układu pokarmowego zaliczamy ból brzucha, nudności i wymioty.
W przypadku ciężkiego przebiegu choroby mogą pojawić się zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia i zapalenie mięśnia sercowego.
Objawy ze strony jamy ustnej (stan zapalny błony śluzowej gardła, problemy z przełykaniem) utrudniają spożywanie posiłków i przyjmowanie płynów, co wiąże się z ryzykiem odwodnienia organizmu oraz niedoborów żywieniowych.
Powikłania szkarlatyny
Szkarlatyna może spowodować groźne powikłania, które związane są przede wszystkim z brakiem odpowiedniego leczenia.
Powikłania szkarlatyny to wczesne powikłania ropne m.in.: ropne zapalenie ucha środkowego, ropień okołogardłowy, wrzodziejące zapalenie migdałków, ropne zapalenie zatok przynosowych, ropne zapalenie wyrostka sutkowatego, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych oraz powikłania późne (powikłania immunologiczne), czyli ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, gorączka reumatyczna.
Szkarlatyna może także spowodować zapalenie płuc oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby może rozwinąć się zapalenie mięśnia sercowego.
Szkarlatyna – leczenie
Leczenie szkarlatyny uwzględnia podawanie antybiotyków, które niszczą chorobotwórcze bakterie, a także łagodzenie objawów towarzyszących infekcji bakteryjnej. Najczęściej stosowanym antybiotykiem u dzieci i dorosłych z objawami szkarlatyny jest penicylina. Wspomagająco stosowane są miejscowo znieczulające oraz redukujące obrzęk i stan zapalny błony śluzowej preparaty na ból gardła. W celu obniżenia gorączki stosowane są leki przeciwgorączkowe.
Rozpoczęcie antybiotykoterapii powoduje, że objawy stopniowo ustępują już w pierwszych 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia. Poprawa samopoczucia nie jest jednak równoznaczna ze zwalczeniem chorobotwórczych patogenów – antybiotyk należy przyjąć w pełnej dawce. Przerwanie antybiotykoterapii może spowodować nawrót choroby. W czasie leczenia szkarlatyny należy zadbać o odpowiednie nawodnienie i odżywienie organizmu. W okresie nasilonych dolegliwości ze strony jamy ustnej może być konieczne stosowanie diety płynnej lub półpłynnej. W skrajnych przypadkach może być niezbędne leczenie szpitalne.
Nie ma szczepionki na szkarlatynę. Chorobie można zapobiegać, przestrzegając podstawowych zasad higieny (częste mycie rąk) oraz unikając kontaktu z osobami chorymi, które nie otrzymują antybiotyku.
Ile trwa szkarlatyna?
W przebiegu szkarlatyny objawy stopniowo ustępują. Antybiotyk przyjmowany jest przez 10 dni. Po 2-3 tygodniach od pierwszych objawów płonicy występuje złuszczanie się naskórka.
Czytaj też:
Szkarlatyna u dzieci – objawy, przyczyny, leczenie, powikłaniaCzytaj też:
8 razy więcej chorych niż rok temu. Szkarlatyna groźna dla dzieci i dorosłych
Źródła:
- Davidson, Choroby wewnętrzne. Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020
- Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2002
- Zdzisław Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012
- Leszek Szenborn, Płonica, Pediatria po Dyplomie, 2012;16(6):22-28