Paciorkowiec zaliczany jest do grupy bakterii Gram-dodatnich. Może on powodować różne choroby, jednak nie każda bakteria z grupy paciorkowców stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia. Oprócz chorobotwórczych paciorkowców wyróżniamy także paciorkowce, które bytują na skórze, w jamie ustnej, gardle oraz przewodzie pokarmowym, stanowiąc element fizjologicznej flory bakteryjnej. Warto dowiedzieć się, jakie choroby wywołują paciorkowce, co jest źródłem zakażenia i jak przebiega leczenie zakażenia.
Zakażenia bakteryjne mogą zagrozić nie tylko zdrowiu, ale także życiu. Choć istnieją leki, dzięki którym możliwe jest zwalczanie różnych szczepów chorobotwórczych bakterii, to niektóre drobnoustroje stają się odporne na działanie antybiotyków. Pierwszy lek przeciwbakteryjny – penicylinę – odkrył w 1928 roku Aleksander Fleming. Od tego czasu wprowadzono do stosowania wiele różnych leków z grupy antybiotyków, jednak skuteczność niektórych z nich uległa obniżeniu, co ma związek m.in. z nadużywaniem stosowania antybiotyków w przebiegu chorób, które nie mają podłoża bakteryjnego. Oporne na działanie antybiotyków „superbakterie” to poważny problem współczesnej medycyny, który zaczyna utrudniać leczenie różnego rodzaju zakażeń bakteryjnych.
Paciorkowiec – co to jest?
Paciorkowiec (Streptococcus) to bakteria, która wywołuje m.in. zakażenia skóry, zapalenie śluzówki jamy ustnej i gardła, zapalenie zatok przynosowych, zapalenie ucha środkowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, choroby układu oddechowego, choroby układu moczowo-płciowego i zapalenie wsierdzia. Do rodzaju Streptococcus zaliczają się kuliste, tlenowe lub względnie beztlenowe ziarenkowce Gram-dodatnie. Paciorkowiec dzieli się wzdłuż jednej osi, tworząc linijne łańcuchy o różnej długości. Paciorkowce z poszczególnych grup serologicznych różnią się pod względem chorobotwórczości. Bakterie te mogą bytować w organizmie człowieka, nie wywołując objawów choroby.
Obecność bakterii z rodzaju Streptococcus w organizmie nie zawsze świadczy o zakażeniu bakteryjnym – niektóre paciorkowce wchodzą w skład flory bakteryjnej układu oddechowego, przewodu pokarmowego oraz układu moczowo-płciowego człowieka, nie stanowiąc zagrożenia dla zdrowia.
Klasyfikacja paciorkowców
Pierwszy system klasyfikacji paciorkowców uwzględniał typ hemolizy, którą wywołują te bakterie na agarze z krwią. Ze względu na właściwości hemolityczne, dzieli się paciorkowce na:
- Paciorkowce alfa-hemolizujące (paciorkowce α-hemolizujące), które wywołują niecałkowitą hemolizę i w większości nie mają polisacharydowej otoczki. Do grupy paciorkowców alfa-hemolizujących należy paciorkowiec Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc) i Streptococcus viridans (paciorkowiec zieleniejący).
- Paciorkowce beta-hemolizujące (paciorkowce β-hemolizujące), które wywołują całkowitą hemolizę i są odpowiedzialne za większość zakażeń paciorkowcowych. Do grupy paciorkowców beta-hemolizujących należą m.in. paciorkowiec Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ropny) i Streptococcus agalactiae (paciorkowiec bezmleczności).
- Paciorkowce gamma-hemolizujące (paciorkowce γ-hemolizujące), które nie wywołują hemolizy i zwykle nie są chorobotwórcze.
W klasyfikacji paciorkowców stosowany jest również podział Lancefield, który uwzględnia ich właściwości immunochemiczne, opierając się na wytwarzaniu przez poszczególne paciorkowce węglowodanu ściany komórkowej, czyli wielocukru C. Zgodnie z podziałem Lancefield wyróżnia się kilkanaście grup paciorkowców, które zostały oznaczone kolejnymi literami alfabetu A-R.
W klasyfikacji paciorkowców brane są także pod uwagę różnice antygenowe białek ściany komórkowej – białko M, białko R i białko T.
Paciorkowce alfa-hemolizujące i paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, B, C, D i G wywołują choroby u człowieka. Zakażenie paciorkowcami zdarza się dość często. W niektórych przypadkach może mieć ciężki przebieg oraz prowadzić do wielu powikłań. Zagrażające zdrowiu i życiu choroby oraz powikłania, które powoduje zakażenie paciorkowcem to m.in.:
- martwicze zapalenie powięzi,
- zapalenie opon mózgowych,
- zapalenie wsierdzia,
- kłębuszkowe zapalenie nerek,
- zapalenia kości,
- zapalenie szpiku kostnego,
- gorączka reumatyczna,
- wstrząs toksyczny.
Paciorkowce alfa-hemolizujące
Do paciorkowców alfa-hemolizujących zaliczają się pneumokoki Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc) oraz Streptococcus viridans (paciorkowiec zieleniejący).
Dwoinka zapalenia płuc wywołuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie płuc. Na zakażenie w szczególności narażone są niemowlęta i małe dzieci, a także osoby z obniżoną odpornością.
Inne choroby, które wywołują pneumokoki to m.in.:
- zapalenie szpiku kostnego,
- zapalenie zatok przynosowych,
- zapalenia ucha środkowego,
- ropień mózgu,
- zapalenie tkanki łącznej,
- zapalenie wsierdzia,
- sepsa (posocznica),
- zapalenie osierdzia.
Objawy zakażenia pneumokokami nie zawsze są specyficzne. Piorunujący przebieg choroby może w krótkim czasie doprowadzić do rozwoju posocznicy. Warto wiedzieć, że szczepionka przeciwko pneumokokom pozwala zapobiegać zakażeniu i związanym z nim powikłaniom.
Alfa-hemolizujący paciorkowiec Streptococcus viridans fizjologicznie występuje w jamie ustnej. Szczepy bakterii zieleniących wywołują m.in. próchnicę zębów, zapalenie dziąseł i ropnie okołozębowe. Brak leczenia chorób stomatologicznych może spowodować, że paciorkowiec zieleniący przedostanie się do krwi, wywołując np. zapalenie wsierdzia.
Paciorkowce beta-hemolizujące
W grupie serologicznej A znajduje się paciorkowiec Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ropny) z grupy paciorkowców beta-hemolizujących, który cechuje się znaczną chorobotwórczością. Paciorkowiec Streptococcus pyogenes kolonizuje skórę, śluzówkę w jamie ustnej i odbyt. Jest to Gram-dodatnia bakteria o kulistym kształcie, która tworzy charakterystyczne łańcuszki składające się z kilku lub kilkunastu komórek. W większości infekcje wywoływane przez paciorkowca Streptococcus pyogenes mają łagodny przebieg. Bakteria ta odpowiada m.in. za infekcje górnych dróg oddechowych oraz infekcje skóry np. zapalenie mieszków włosowych.
Paciorkowiec A Streptococcus pyogenes często bytuje w jamie nosowo-gardłowej małych dzieci oraz osób dorosłych, nie wywołując objawów chorobowych – mamy w tym przypadku do czynienia z bezobjawowym nosicielstwem. Źródłem zakażenia paciorkowcem Streptococcus pyogenes jest człowiek.
Jedną z najczęściej wywoływanych przez paciorkowca Streptococcus pyogenes chorób jest paciorkowcowe zapalenie gardła, czyli angina ropna. Zapalenie gardła o podłożu bakteryjnym dotyczy około 30% pacjentów, u których występuje gorączka i silny ból gardła. Powikłaniem paciorkowcowego zapalenia gardła jest gorączka reumatyczna.
Paciorkowiec A jest wrażliwy na działanie penicyliny, co sprawia, że leczenie zakażeń u większości pacjentów nie powoduje problemów. W grupie ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia, a także wystąpienia powikłań, znajdują się jednak osoby z wrodzonymi i nabytymi zaburzeniami odporności, a także osoby bagatelizujące objawy, które wskazują na infekcję bakteryjną.
Inne choroby, które wywołuje paciorkowiec grupy A to m.in.:
- zakażenia podskórnej tkanki łącznej np. martwicze zapalenie powięzi,
- zapalenie wsierdzia,
- róża,
- liszajec,
- szkarlatyna,
- zapalenie ucha środkowego,
- paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego.
Powikłaniem zakażenia Streptococcus pyogenes może być m.in. kłębuszkowe zapalenie nerek. Niestety patogen ten zagraża noworodkom, u których może doprowadzić m.in. do zakażenia kikuta pępowiny.
W grupie serologicznej B znajduje się paciorkowiec Streptococcus agalactiae (paciorkowiec bezmleczności). Bakteria ta jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt oraz małych dzieci, u których wywołuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a także zakażenia krwi. Paciorkowce z grupy B stanowią również duże zagrożenie dla kobiet w ciąży – bakterie te mogą spowodować uszkodzenie błon płodowych oraz liczne powikłania po porodzie.
Paciorkowiec Streptococcus agalactiae bytuje w przewodzie pokarmowym oraz w układzie moczowo-płciowym. Choć w większości przypadków nie wywołuje objawów chorobowych, to może doprowadzić do poważnych zakażeń w przypadku osób z osłabioną odpornością.
W grupie serologicznej D znajduje się wywołujący choroby u ludzi paciorkowiec Streptococcus faecalis (paciorkowiec kałowy), który został ponownie sklasyfikowany i jest obecnie zaliczany do enterokoków – Enterococcus faecalis. Ta Gram-dodatnia bakteria jest odporna na działanie niektórych antybiotyków. Wywołuje m.in. zapalenie dróg moczowych, zapalenie najądrza, zakażenie prostaty, a także zapalenie wsierdzia. Rzadko zdarzają się zakażenia układu nerwowego paciorkowcem kałowym.
Paciorkowce z grupy serologicznej C i G wywołują choroby u zwierząt oraz u człowieka, do których zaliczamy m.in. zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie nerek, zapalenia stawów, zapalenia tkanki łącznej, a także zapalenie opon mózgowych.
Jak dochodzi do zakażenia paciorkowcem? Kto jest narażony?
Do zakażenia paciorkowcami dochodzi drogą kropelkową. Można zachorować, mając kontakt nie tylko z osobą chorą, ale także bezobjawowym nosicielem.
Na zakażenie paciorkowcem szczególnie narażone są dzieci w wieku przedszkolnym, dzieci w wieku wczesnoszkolnym i osoby z osłabioną odpornością m.in. kobiety w ciąży, seniorzy oraz osoby przewlekle chore.
Leczenie infekcji paciorkowcowej
Leczenie infekcji paciorkowcowej polega na podawaniu antybiotyków. Większość paciorkowców jest wrażliwa na działanie penicyliny. U osób uczulonych na penicylinę stosowane są inne antybiotyki.
Czytaj też:
Zmiany na języku mogą być oznaką 5 poważnych chorób. Obejrzyj go dobrze rano!Czytaj też:
Próchnicą można się zarazić, a zepsuty ząb może być przyczyną zawału. Jakie są konsekwencje unikania dentysty?
Źródła:
- Davidson, Choroby wewnętrzne. Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020
- Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2020
- Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012
- A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
- A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom II, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006