Nadwaga i otyłość u dzieci to niezmiernie groźny i coraz bardziej powszechny problem. W opublikowanym w ramach programu Cities Changing Diabetes, raporcie „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy” zaprezentowano wyniki badanie ankietowego przeprowadzonego wśród 4200 nauczycieli szkół podstawowych z Krakowa i Warszawy. Jak pokazują wyniki, w odniesieniu do standardów WHO, nadmierna masa ciała dotyczy prawie 1/3 polskich ośmiolatków (32,4 % chłopców i 29,1% dziewcząt ma nadwagę lub otyłość). Co piąty ośmiolatek ma zbyt duży obwód talii. Taki stan rzeczy w znacznym stopniu powoduje, że istnieje coraz większe ryzyko, że wkraczający w dorosłość młodzi ludzie, dołączą do ponad 2,5 mln osób cierpiących na cukrzycę typu 2.
„Dynamika wzrostu nadmiernej masy ciała w populacji polskich uczniów nigdy w historii nie była tak znacząca, a realizowane działania mające wyhamować jej wzrost – tak zauważalnie nieefektywne. Rozproszenie i brak synergii edukacji oraz prewencji, brak systemowych działań diagnostyczno–leczniczych, brak środków specjalistycznych, niedostatek kadr i narzędzi w obecnym systemie opieki zdrowotnej to nieakceptowalny dla nas, ekspertów, stan. Tylko radykalnie działania strategiczne, wdrażane centralnie i lokalne dają nam jako społeczeństwu szansę na spowolnienie katastrofy zdrowotnej o olbrzymiej skali” – mówi dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz – Migas.
Zapominamy o podstawach takich jak sen czy śniadanie przed wyjściem do szkoły, a wolny czas dzieci spędzają przed ekranami.
Główną przyczyną, która wpływa na zwiększenie masy ciała, są niezdrowe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej i snu. Zaleca się, aby dzieci w wieku szkolnym jadły 4-5 posiłków dziennie w odstępach 3-4 godzin. Bardzo duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka i nastolatka ma regularne spożywanie śniadania. Jednak, jak wykazują badania, co piąty uczeń II klasy nie spożywa śniadania codziennie, a połowa uczniów klas VII nieregularnie jada śniadanie w dni szkole. Pomimo licznych programów ukierunkowanych na poprawę zachowań żywieniowych uczniów, wyniki badań nadal wskazują na niedostatki w diecie warzyw i owoców oraz nadmierne spożywanie produktów o wysokiej zawartości cukru. Jak pokazują wyniki badań zaprezentowanych w raporcie „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy”, aż 40% młodzieży w wieku 10-17 lat regularnie dosładza potrawy i napoje, a tylko jeden na trzech nastolatków je warzywa i owoce w zalecanej ilości. Bardzo niepokojące jest także, że 2 na 3 nastolatków je słodycze częściej niż raz w tygodniu.
Niedostatek aktywności fizycznej i brak snu wśród uczniów to kolejny z elementów wpływający na zwiększoną masę ciała dzieci. Polski nastolatek spędza biernie przed monitorem średnio 12 godzin dziennie, a tylko 17% nastolatków jest umiarkowanie aktywnych fizycznie wg zaleceń WHO. Co więcej 18,6% dzieci w ciągu tygodnia i 8,4% w ciągu weekendu nie jest w ogóle aktywnych lub są aktywni mniej niż 1 godzinę dziennie. Czynnikiem wpływającym na zwiększenie masy ciała jest także niewystarczająca liczba godzin snu. Według naukowców niewystarczająca ilość snu u dzieci może przyczynić się do otyłości. Zgodnie z rekomendacjami American Academy of Sleep Medicine, dzieci w wieku 6-12 lat powinny spać 9-12 godzin na dobę, a młodzież w wieku 13-18 lat 8-10 godzin na dobę.
Dlatego tak ważna jest skuteczna profilaktyka. Wychodząc naprzeciw tej potrzebie, w 2019 roku Polska, jako pierwszy kraj w Europie Środkowo – Wschodniej, włączyła się w projekt Cities Changing Diabetes, realizowany przez Steno Diabetes Center Copenhagen, University Collage London orz firmę Novo Nordisk 41 miastach świata. Celem globalnego programu jest zatrzymanie epidemicznego wzrostu zachorowań na cukrzycę typu 2 i otyłości wśród dzieci i młodzieży. CCD obejmuje swoimi działaniami przede wszystkim aglomeracje miejskie, ponieważ ich specyfika powoduje, że to właśnie tam najszybciej rozwijają się choroby cywilizacyjne, w tym głównie otyłość i cukrzyca. Już dziś w miastach mieszka ponad 50 proc. ludzi na świecie, a do 2050 r. odsetek ten wzrośnie o 70 proc. Także uwarunkowania dużych ośrodków miejskich wpływają bezpośrednio na styl życia mieszkańców, a szybkie tempo codziennych aktywności przyczynia się do intensywniejszego, niż w mniejszych skupiskach, rozwoju chorób cywilizacyjnych.
„Bez wątpienia Program Cities Changing Diabetes to w Polsce inicjatywa na miarę czasu. Wielkim jej atutem jest możliwość dostosowania działań do specyfiki naszego kraju, co jest przedmiotem szczególnej troski Rady Naukowej. Podjęliśmy długoterminową decyzję o koncentracji działań na społeczności dzieci i młodzieży szkolnej, stąd pierwszym krokiem w Polsce było zbadania wiedzy i postaw prozdrowotnych nauczycieli, jako grupy edukującej uczniów. Dzięki wynikom tego badania mogliśmy opracować plan interwencji, do wdrożenia we współpracy z samorządami Warszawy i Krakowa, a także interwencji ogólnopolskich i tych dedykowanych placówkom szkolnym” – powiedział prof. dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
W Polsce, powołana w ramach projektu Rada Naukowa Cities Changing Diabetes, zrzeszająca ekspertów systemowych, klinicystów, pacjentów i przedstawicieli środowisk zaangażowanych w profilaktykę i leczenie cukrzycy, zdecydowała o skoncentrowaniu działań programowych w środowisku polskich szkół – na populacji dzieci i młodzieży oraz towarzyszącym im w rozwoju nauczycielom.
„Zdecydowaliśmy się skoncentrować działania na środowisku polskich szkół – na dzieciach i młodzieży oraz towarzyszących im w rozwoju nauczycielach. Przeciętnie uczniowie spędzają w nich 41 godzin tygodniowo i to właśnie wtedy kształtują oni swoje postawy prozdrowotne, także w rozmowach z pedagogami i poprzez obserwację ich postaw” – tłumaczy dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, kierownik projektu CCD w Polsce.
Kluczową częścią raportu „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy” stanowiły opublikowane wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród nauczycieli szkół podstawowych w Warszawie i Krakowie. W badaniu udział wzięło 4200 nauczycieli. Jego celem było sprawdzenie wiedzy na temat cukrzycy, uzyskanie informacji na temat doświadczeń nauczycieli w kontekście własnych doświadczeń pracy z uczniami chorymi na cukrzycę typu 1 oraz poznanie ich subiektywnej samooceny masy ciała i stylu życia. Jak wykazały badania, większość pedagogów jest świadoma istnienia problemu i deklaruje chęć uczestnictwa w działaniach dedykowanych swoim podopiecznym.
Obecnie zarówno Warszawa jak i Kraków przygotują nowe projekty społeczne i edukacyjne, mające na celu zahamowanie epidemii otyłości i cukrzycy wśród ich najmłodszych mieszkańców.
„Jako miasto partnerskie programu CCD, planujemy organizację na terenie jednego z Domów Pomocy Społecznej kuchni dedykowanej uczniom ze specjalnymi potrzebami żywieniowymi. Wierzymy, że pomoże to rozwiązać problemy wielu rodzin, zmagających się z kosztami przygotowywania dla swoich dzieci posiłków spełniających specjalne wymogi zdrowotne” – zaznaczyła Elżbieta Kois-Żurek, dyrektor wydziału Polityki Społecznej i Zdrowia Urzędu Miasta Krakowa.
„Samorządowcy ze stolicy skupiają się z kolei na przygotowaniach do wdrożenia nowego projektu pt. „Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki oraz leczenia nadwagi i otyłości u dzieci
i młodzieży do 15 r.ż. zamieszkałych na terenie m.st. Warszawy” – powiedziała Beata Krzysztoń-Ulijasz, naczelnik wydziału w Biurze Polityki Zdrowotnej Urzędu M. St. Warszawy.
Link do raportu: „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy”