NOP powoduje zaburzenie stanu zdrowia, które ma bezpośredni związek ze składem szczepionki i reakcją układu immunologicznego zaszczepionej nią osoby. Do niedawna o niepożądanych odczynach poszczepiennych słyszeliśmy przede wszystkim w kontekście szczepień ochronnych dzieci, jednak od czasu rozpoczęcia szczepień przeciwko COVID-19, temat ten stał się szczególnie popularny.
Co to jest niepożądany odczyn poszczepienny?
Niepożądany odczyn poszczepienny może pojawić się po podaniu każdej szczepionki. Szczepionki uratowały ludzkość przed śmiertelnym zagrożeniem, jakim są niektóre choroby zakaźne, jednak u niewielkiego odsetka osób zaszczepionych, mogą wywołać różne reakcje niepożądane. Podobne reakcje niepożądane są obserwowane po podaniu leków.
Zgodnie z definicją – NOP to pogorszenie się stanu zdrowia w związku z przyjęciem szczepionki, a jego objawy pojawiają się zwykle do 4 tygodni od zaszczepienia lub w czasie dłuższym, jeżeli podana została szczepionka przeciwko gruźlicy.
Sytuacja taka zdarza się bardzo rzadko
Od lat toczy się burzliwa dyskusja na temat zasadności szczepień oraz ich wpływu na zdrowie. Dzięki prowadzonym badaniom udało się m.in. dowieść, że szczepienia ochronne nie mają związku z rozwojem autyzmu. NOP jest jednym z argumentów antyszczepionkowców, które mają zniechęcić do szczepień.
Niepożądany odczyn poszczepienny w większości przypadków ma jednak łagodną postać odczynu zapalnego w miejscu podania szczepionki. Rzadko zdarzają się poważne i ciężkie odczyny poszczepienne, jednak mogą mieć one miejsce w związku z uczuleniem na składnik szczepionki. Rozwój medycyny pozwolił na zmniejszenie ryzyka związanego z NOP – produkowane obecnie szczepionki są dokładnie badane, a ewentualne skutki uboczne ich podania zgłaszane oraz na bieżąco monitorowane.
Warto wiedzieć, że niepożądany odczyn poszczepienny dotyczy 1 na 10 000 zaszczepionych osób – dane te odnoszą się do odczynów łagodnych. Ciężki odczyn poszczepienny na obecne w szczepionkach substancje diagnozowany jest u 1 na 100 000 osób.
Niepożądany odczyn poszczepienny – objawy
W większości przypadków objawy NOP są dość specyficzne i pojawiają się po 24-48 godzinach od podania szczepionki. To przede wszystkim:
- stan podgorączkowy lub gorączka,
- objawy grypopodobne,
- ból w miejscu podania szczepionki,
- zaczerwienienie i obrzęk w miejscu podania szczepionki,
- ból mięśni i stawów,
- ogólne osłabienie i uczucie rozbicia,
- ból głowy.
Powyższe objawy to najczęściej zgłaszane niepożądane odczyny poszczepienne, które zaliczamy do łagodnych reakcji organizmu na podanie szczepionki. Są one diagnozowane u dzieci i osób dorosłych w związku z podaniem obowiązkowych i zalecanych szczepionek ochronnych. Objawy łagodnego odczynu poszczepiennego utrzymują się kilka dni i same mijają. Ich przyczyną jest reakcja układu immunologicznego na podaną szczepionkę.
Wyróżniamy także poważne i ciężkie reakcje poszczepienne. Ich objawy mogą być zróżnicowane i nietypowe, jednak nie każde pogorszenie stanu zdrowia po przyjęciu szczepionki, ma związek z NOP. Do poważnych i ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych zaliczamy wstrząs anafilaktyczny oraz inne reakcje alergiczne, których nie sposób przewidzieć przed szczepieniem. Tak samo nie jesteśmy w stanie przewidzieć, w jaki sposób zadziała na nasz organizm lek, który przyjmujemy pierwszy raz. Do objawów poważnych i ciężkich odczynów poszczepiennych możemy zaliczyć m.in.:
- utratę przytomności,
- zaburzenia oddychania,
- zaburzenia pracy serca,
- zaburzenia ze strony układu krążenia,
- nagłe pogorszenie się samopoczucie (w kilka minut po podaniu szczepionki),
- wysypkę,
- drgawki,
- zaburzenia świadomości,
- bardzo wysoką, oporną na leki gorączkę.
Możliwa reakcja alergiczna
Poważne i ciężkie odczyny poszczepienne mają najczęściej związek z reakcją alergiczną na składnik lub składniki podanej szczepionki. Objawy mogą mieć różne nasilenie i zwykle pojawiają się w krótkim czasie od przyjęcia szczepionki. Z tego względu po szczepieniu należy przez kilka naście minut pozostać w punkcie szczepień.
NOP może pojawić się po każdym szczepieniu. W przypadku trwających obecnie w Polsce i na świecie szczepień przeciwko COVID-19, wśród zaszczepionych Polaków zgłoszono łącznie 13 686 niepożądanych odczynów poszczepiennych. Wśród wszystkich przypadków NOP po podaniu szczepionek przeciw COVID-19 11 566 to odczyny łagodne, których objawy obejmowały podwyższoną temperaturę, a także ból i zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki – dane Ministerstwa Zdrowia na dzień 27.07.2021.