Żółtaczka – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej to nie więcej niż 1 mg/dl (17 µmol/dl). Z żółtaczką mamy do czynienia, gdy stężenie bilirubiny wzrasta powyżej 2,5 mg/dl (43 µmol/l). Stężenie bilirubiny całkowitej nie wzrasta powyżej ustalonego poziomu bez przyczyny. Żółtaczka może wskazywać na różnorodne schorzenia. Wykrycie podwyższonego stężenia bilirubiny całkowitej jest wskazaniem do wykonania innych badań diagnostycznych. W zależności m.in. od występujących u pacjenta objawów dodatkowych, jego wieku, a także innych czynników, podejmowane są decyzje dotyczące postępowania diagnostycznego.

Co to jest żółtaczka?

Jak już zostało wspomniane, żółtaczka nie jest chorobą, ale objawem chorobowym, który może wskazywać na różne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Żółtaczka rozwija się na skutek zwiększenia ponad normę substancji barwnej (bilirubina), która powstaje podczas z przemian biochemicznych hemoglobiny. Hemoglobina to czerwony barwnik, który odpowiada za kolor naszej krwi. Hemoglobina jest niezbędna w celu natlenienia komórek. Jej funkcją jest pobieranie tlenu z płuc, transportowanie go naczyniami krwionośnymi oraz oddawanie w poszczególnych narządach i tkankach.

Zmiany biochemiczne hemoglobiny zachodzą w wątrobie oraz komórkach śledziony. W warunkach fizjologicznych bilirubina zostaje odprowadzona do żółci.

Rodzaje żółtaczki

Rodzaje żółtaczki związane są z przyczyną jej wystąpienia. Wyróżniamy żółtaczki związane z chorobami wątroby i chorobami hemolitycznymi, a także żółtaczki związane z zaburzeniami funkcjonowania dróg żółciowych.

Przyczyny żółtaczki – żółtaczka związana z chorobami wątroby

Jedną z częstych przyczyn żółtaczki są schorzenia wątroby. Żółtaczkę mogą wywołać między innymi:

• ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW typu A),
• ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW typu B),
• ostre wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW typu C),
• alkoholowe zapalenie wątroby,
• polekowe uszkodzenie wątroby,
• marskość wątroby.

Żółtaczka może być związana zarówno z przewlekłą chorobą wątroby, jak i z chorobą o ostrym przebiegu. W przypadku chorób wątroby często mamy do czynienia z bezobjawowym lub skąpoobjawowym początkiem. Z tego względu bywają one diagnozowane w późnym stadium. Jednym z częstych objawów, które pozwalają na zdiagnozowanie chorób wątroby, jest właśnie żółtaczka. Inne symptomy chorób wątroby, jak np. bóle brzucha czy dolegliwości gastryczne bywają często bagatelizowane. Żółtaczka wywołana przez choroby miąższu wątroby to żółtaczka wątrobowa (inaczej żółtaczka miąższowa). Zanim zauważona zostanie zmiana koloru twardówek (białka oczu), błony śluzowej jamy ustnej i skóry może pojawić się np. ciemne zabarwienie moczu.

Czytaj też:
Zioła na wątrobę – jakie warto stosować doraźnie, a które wspomogą leczenie wątroby?

Żółtaczka niezwiązana z chorobami wątroby

Choć objawy żółtaczki są kojarzone przede wszystkim z chorobami wątroby, to nie zawsze mają związek z zaburzeniami czynności tego narządu. Dzieje się tak m.in., gdy poziom hemoglobiny znacznie wzrośnie. Wątroba jest narządem, który pracuje z bardzo wysoką efektywnością, jednak w niektórych sytuacjach nie jest w stanie podołać wyzwaniu, jakim jest nadmierna podaż hemoglobiny. W efekcie poziom bilirubiny całkowitej w surowicy krwi wzrasta, choć komórki wątroby pracują w prawidłowy sposób.

W przypadku wystąpienia żółtaczki, pomimo prawidłowej pracy wątroby, można podejrzewać choroby hemolityczne. Jeżeli wzrost poziomu bilirubiny związany jest z zaburzeniami procesów krwiotwórczych, to diagnozowana jest z żółtaczka hemolityczna (żółtaczka przedwątrobowa). Żółtaczkę hemolityczną wywołuje wzmożony rozpad krwinek czerwonych. Może ona także wystąpić, jeżeli w organizmie powstał rozległy krwiak śródtkankowy.

Przyczyny żółtaczki – żółtaczka związana z chorobami dróg żółciowych

Żółtaczka może być również spowodowana zaburzeniami w funkcjonowaniu dróg żółciowych. Niekiedy dochodzi do zaburzeń procesu odprowadzania produktów przemiany materii przez drogi żółciowe do przewodu pokarmowego. Żółtaczka związana z zaburzeniami w obrębie dróg żółciowych jest podejrzewana, gdy oprócz żółtego zabarwienia skóry, białek oczu i błon śluzowych pojawiają się również brunatne stolce. Mamy w tym przypadku do czynienia z żółtaczką mechaniczną. Żółtaczka mechaniczna (żółtaczka pozawątrobowa) to choroba spowodowana m.in. zablokowaniem dróg żółciowych przez kamienie żółciowe. Częstą przyczyną wystąpienia żółtaczki mechanicznej jest kamica żółciowa. Żółtaczkę mechaniczną mogą również wywołać np. nowotwory dróg żółciowych.

Żółtaczka fizjologiczna noworodków i żółtaczka pokarmowa

Klasyfikacja żółtaczek jest dość złożona. Oprócz wyszczególnionych powyżej wyróżnia się także inne rodzaje żółtaczki – to między innymi żółtaczka zakaźna i żółtaczka fizjologiczna noworodków.

Żółtaczka fizjologiczna noworodków nie jest zjawiskiem chorobowym. U większości noworodków w pierwszych dobach życia wykrywana jest żółtaczka. Zazwyczaj zażółcenie twardówek, błony śluzowej i skóry dziecka oraz wzrost poziomu bilirubiny, który nie przekracza górnej granicy normy dla wieku dziecka, wyrównuje się w ciągu 10 dni. Zdarza się jednak, że objawy żółtaczki u noworodków nasilają się.

Nieco dłużej trwa fizjologiczna żółtaczka noworodków w przypadku wcześniaków – jej objawy ustępują po około 14 dniach. W większości przypadków żółtaczka fizjologiczna noworodków nie wymaga leczenia, a mama z donoszonym noworodkiem nie musi pozostawać na dłuższej obserwacji w szpitalu – fizjologiczna żółtaczka nie jest wskazaniem do pozostawienia malucha w szpitalu dłużej niż 2-3 dni, w zależności od rodzaju porodu. Nasilenie żółtaczki u noworodka wymaga rozpoczęcia fototerapii. Naświetlanie stosowane jest także w przypadku długo utrzymujących się objawów żółtaczki.

Żółtaczka pokarmowa to inaczej wirusowe zapalenie wątroby typu A. Wirus zapalenia wątroby typu A rozprzestrzenia się drogą pokarmową, poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną, a także możemy się nim zarazić podczas kontaktów seksualnych. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu A i wirusowego zapalenia wątroby typu B możemy chronić się przed powikłaniami – skuteczną bronią przed zakażeniami jest szczepionka przeciwko WZW typu A i szczepionka przeciwko WZW typu B.

Objawy żółtaczki

Z żółtaczką kojarzymy przede wszystkim nienaturalne zażółcenie powłok skórnych. Nie jest to jednak pierwszy i charakterystyczny objaw żółtaczki. Barwa naszej skóry może zmienić się na bardziej żółtą, jeżeli np. przez długi czas pijemy duże ilości soku z marchwi. Pierwsze i często pomijane objawy żółtaczki, które powinny zostać skonsultowane z lekarzem, to zażółcenie twardówki oka oraz zmiana zabarwienia błon śluzowych jamy ustnej. Zmiana koloru twardówek oczu (białka oczu) jest bardzo niepokojąca. To samo tyczy się zmiany zabarwienia błon śluzowych. W przypadku żółtaczki zarówno białka oczu, jak i błony śluzowe jamy ustnej mają żółtawe zabarwienie.

Objawy żółtaczki związane są nie tylko ze zwiększonym stężeniem bilirubiny całkowitej w surowicy krwi. W zależności od przyczyny choroby zażółceniu powłok skórnych, białek oczu i błon śluzowych mogą towarzyszyć inne symptomy chorobowe. Zaliczamy do nich m.in.:

• ciemne zabarwienie moczu,
• odbarwienie stolca,
• bóle brzucha i inne objawy ze strony przewodu pokarmowego np. nudności,
• powiększenie wątroby,
• osłabienie,
• świąd skóry,
• zmiany skórne.

Diagnostyka i leczenie żółtaczki

Leczenie żółtaczki zależne jest od jej przyczyny. Zanim zostanie rozpoczęte leczenie, są wykonywane specjalistyczne badania, które pozwalają wykryć przyczynę choroby. W niektórych przypadkach niezbędne jest wykonanie specjalistycznych badań histopatologicznych wątroby. Biopsja wątroby wykonywana jest w przypadku żółtaczki wątrobowej, której towarzyszą objawy marskości wątroby np. powiększenie wątroby i nieprawidłowe próby wątrobowe.

W przebiegu żółtaczki istotne jest ustalenie podłoża zaburzeń przemian biochemicznych bilirubiny, bo tylko wówczas możliwe jest skuteczne leczenie przyczynowe. W przypadku podejrzenia żółtaczki hemolitycznej niezbędne jest wykonanie m.in. specjalistycznych badań krwi.

W niektórych przypadkach objawy towarzyszące żółtaczce stanowią ważną wskazówkę diagnostyczną np. napadowy ból brzucha o charakterze kolkowym, któremu towarzyszy żółtaczka, to objawy wskazujące na kamicę żółciową, która mogła doprowadzić do zablokowania dróg żółciowych.

Żółtaczka jako objaw może wskazywać na różne schorzenia. W przypadku żółtaczki wątrobowej lekarz skupia się na doborze metod, które pozwolą poprawić stan zdrowia wątroby, a także zaleca odpowiednie postępowanie dietetyczne i rezygnację z używek. W przebiegu żółtaczki hemolitycznej uwaga specjalistów skupia się na układzie krwiotwórczym, który mógł zostać zaatakowany m.in. przez nowotwór. W przebiegu żółtaczki mechanicznej niezbędne jest przywrócenie drożności dróg żółciowych za pomocą leczenia dobranego do przyczyny choroby.

Czytaj też:
5 najgroźniejszych chorób wątroby. Mogą spotkać praktycznie każdegoCzytaj też:
Choroby wątroby – najczęstsze schorzenia tego organu, przyczyny, objawy i leczenie

Źródła:

• K. Janicki, Domowy poradnik medyczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001
• M. Wiercińska, Żółtaczka – przyczyny, leczenie i objawy towarzyszące, Medycyna Praktyczna
• A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014