Marskość wątroby – przyczyny, objawy, rozpoznanie i leczenie

Marskość wątroby kojarzona jest przede wszystkim z osobami, które przez długie lata nadużywają alkoholu lub leków, jednak do marskości wątroby nie prowadzą jedynie nałogi. Alkoholowa marskość wątroby to tylko jedna z przyczyn niewydolności wątroby. Zaburzenia czynności wątroby, których skutkiem jest marskość wątroby, mogą wywołać różne schorzenia. Marskość wątroby jest jednym z powikłań m.in. wirusowego zapalenia wątroby typu B i wirusowego zapalenia wątroby typu C. Marskość wątroby mogą także spowodować np. niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby i autoimmunologiczne zapalenie wątroby.

Choroby wątroby – podstawowe informacje

Choroby wątroby często są diagnozowane w zaawansowanym stadium. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze – nadal zbyt mało osób pamięta o niezbędnych badaniach profilaktycznych i przesiewowych. Drugą istotną kwestią jest przebieg chorób wątroby – w początkowym stadium nie wywołują uciążliwych dolegliwości.

Chora wątroba nie boli, bo nie jest unerwiona – dolegliwości bólowe pojawiają się na skutek powiększenia tego narządu i ucisku na okoliczne tkanki. Wiele osób wychodzi z założenia, że brak dolegliwości oznacza brak choroby – to często popełniany błąd, który sprawia, że zbyt późno zgłaszamy się do lekarza. Trzeba jednak wiedzieć, że w wielu przypadkach można spowolnić postęp choroby m.in. za pomocą odpowiedniej diety oraz zmiany trybu życia.

Jakie funkcje pełni wątroba?

Wątroba jest największym narządem miąższowym ludzkiego organizmu. Każdego dnia wątroba musi podołać bardzo ciężkiej pracy. Podstawowe funkcje tego narządu to m.in.:

• uczestniczenie w przebiegu procesów metabolicznych,
• magazynowanie witamin,
• usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii oraz innych toksyn.

Wątroba pełni funkcję magazynującą, filtracyjną, detoksykacyjną oraz metaboliczną. Schorzenia wątroby, które ograniczają jej sprawność, zaburzają również przebieg podstawowych procesów biologicznych, które pozwalają na utrzymanie homeostazy organizmu.

Choroby wątroby w znacznym stopniu upośledzają funkcjonowanie organizmu, prowadząc m.in. do zatrucia szkodliwymi produktami przemiany materii. Na skutek postępujących zmian w wątrobie efektywność pracy wątroby stopniowo się zmniejsza, czemu towarzyszą charakterystyczne i niecharakterystyczne objawy. U osób z niewydolnością wątroby diagnozowane są również inne zaburzenia w pracy narządów wewnętrznych np. niewydolność nerek i powiększenie śledziony.

Czym jest marskość wątroby?

Marskość wątroby jest chorobą, do której rozwoju prowadzą m.in. przewlekłe stany zapalne wątroby. Z marskością wątroby mamy do czynienia, gdy na skutek oddziaływania na ten organ różnych czynników, dochodzi do zmiany jego struktury anatomicznej.

W sporym uproszczeniu – oddziałujące na komórki wątroby czynniki chorobotwórcze powodują zmiany na poziomie tkankowym. Fizjologicznie występujące w wątrobie komórki są zastępowane tkanką łączną bliznowatą. Zdrowa wątroba zbudowana jest z tzw. zrazików wątrobowych. Na skutek oddziaływania na wątrobę uszkadzających ją czynników, dochodzi do zatarcia się struktury anatomicznej wątroby – zraziki wątrobowe są zastępowane guzkami regeneracyjnymi. Tkanka łączna bliznowata uniemożliwia prawidłowy przepływ krwi przez wątrobę, czego objawem jest nadciśnienie wrotne. Na skutek zaburzeń krążenia w obrębie wątroby dochodzi do zmian martwiczych. Spadek liczby zdolnych do prawidłowej pracy komórek wątroby powoduje występowanie objawów niewydolności tego narządu.

Proces bliznowacenia może trwać latami – marskość wątroby jest chorobą postępującą. Wyrównana marskość wątroby rzadko wiąże się z występowaniem objawów chorobowych. Jeżeli pacjent stosuje się do zaleceń lekarza, to postęp choroby ulega spowolnieniu. Skompensowana marskość wątroby wywołuje nasilone objawy chorobowe, a także wiąże się z ryzykiem powikłań.

W wielu przypadkach można uniknąć marskości wątroby, o ile chory trafi do lekarza w odpowiednim momencie. Istotna jest profilaktyka chorób wątroby, która uwzględnia m.in. stosowanie diety nieobciążającej wątroby (to tzw. dieta wątrobowa) w i innych narządów przewodu pokarmowego, rezygnację ze spożycia alkoholu oraz prowadzenie zdrowego trybu życia.

Najczęstsze przyczyny marskości wątroby

Do najczęstszych przyczyn prowadzących do marskości wątroby zaliczamy m.in.:

• nadużywanie alkoholu (alkoholowa marskość wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby),
• toksyny np. z pożywienia,
• wirusowe zapalenie wątroby typu B,
• wirusowe zapalenie wątroby typu C,
• stłuszczeniowe zapalenie wątroby,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• przewlekłe choroby dróg żółciowych np. stwardniające zapalenie dróg żółciowych,
• wrodzone i nabyte choroby metaboliczne.

Uszkodzenie wątroby, które prowadzi do zaburzeń w pracy tego narządu i przyczynia się do marskości wątroby, często wywołują również leki. Część farmaceutyków, które mogą spowodować uszkodzenie wątroby, jest dostępna bez recepty, co sprawia, że są uważane za bezpieczne i często nadużywane np. leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Do uszkodzenia wątroby prowadzi również przewlekłe przyjmowanie m.in. antybiotyków i leków antydepresyjnych.

W przebiegu marskości wątroby dochodzi do śmierci większości komórek tego narządu, co sprawia, że wątroba nie może pełnić swoich funkcji. Brak odpowiedniego postępowania medycznego prowadzi do śmierci pacjenta – nie można żyć bez funkcjonującej wątroby. Gdy nie jest możliwe efektywne leczenie zaburzeń czynności wątroby, które związane są z jej zwłóknieniem, to jedynym ratunkiem dla pacjenta jest przeszczepienie wątroby.

Czytaj też:
Jedną wątrobę podzielili na dwóch pacjentów. Pierwszy taki przeszczep w Polsce

Warto pamiętać, że można zmniejszyć ryzyko zachorowania, prowadząc zdrowy tryb życia i unikając czynników, które przyczyniają się do rozwoju chorób wątroby. Oczywiście, nie jesteśmy w stanie uniknąć wszystkich czynników ryzyka. Przed powikłaniami chorób wątroby chronią jednak systematyczne badania profilaktyczne, których wyniki pozwalają ocenić stan zdrowia wątroby oraz rozpocząć leczenie, zanim proces włóknienia będzie bardzo zaawansowany.

Badania profilaktyczne w kierunku chorób wątroby

W celu monitorowania zdrowia wątroby należy wykonywać badania laboratoryjne, których celem jest oznaczenie poziomu:

• aminotransferazy alaninowej (ALT),
• aminotransferazy asparaginianowej (AST),
• fosfatazy alkalicznej (ALP),
• bilirubiny całkowitej,
• albuminy.

Podwyższone stężenie enzymów wątrobowych oraz podwyższone stężenie bilirubiny może wskazywać na różne choroby wątroby m.in. marskość wątroby.

Inne badania, które wykonywane są rutynowo m.in. na etapie diagnostyki chorób wątroby, to np. pełna morfologia krwi (CBC), a także oznaczenie czynników krzepnięcia krwi.

Marskość wątroby – etapy choroby

Marskość wątroby nie rozwija się z dnia na dzień. Proces włóknienia stopniowo postępuje, prowadząc do nieodwracalnych zmian w budowie tego narządu. Wyróżniamy 4 fazy (stopnie nasilenia) zmian w wątrobie – do marskości wątroby dochodzi w ostatniej z nich – w tej fazie następuje bardzo zaawansowane włóknienie z marskością wątroby. Oznacza to, że zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w obrębie wątroby, mamy do czynienia ze stopniowym pogarszaniem się stanu zdrowia tego narządu. Proces włóknienia wątroby trwa długimi latami.

Na pierwszym etapie choroby występuje umiarkowane włóknienie wątroby. Rozpoznanie choroby na tym etapie pozwala aktywnie przeciwdziałać rozwojowi marskości wątroby. Drugi i trzeci etap choroby to zaawansowane włóknienie wątroby. Czwarty etap to nie tylko zaawansowane włóknienie w obrębie komórek wątroby, ale także ich śmierć, czyli marskość wątroby.

Na początkowych etapach choroby można powstrzymać zastępowanie prawidłowej tkanki wątroby tkanką włóknistą. Systematyczne badania przesiewowe pozwalają wykryć choroby wątroby na początkowym stadium ich rozwoju, dzięki czemu możliwe jest zapobieganie zmianom, które prowadzą do marskości wątroby.

Wątroba jest narządem, którego komórki mogą się regenerować, jednak nie jest niezniszczalna. Brak dbałości o stan wątroby i ogólny stan zdrowia np. stosowanie niezdrowej diety, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów, a także nadużywanie np. dostępnych bez recepty leków, mogą spowodować nieodwracalne uszkodzenie miąższu wątroby. Uszkodzenie wątroby stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. W zaawansowanym stadium chorób wątroby jedynym ratunkiem dla chorego jest przeszczep wątroby.

Marskość wątroby częściej diagnozowana jest u mężczyzn, co ma związek m.in. z większą skłonnością męskiej części populacji do nadużywania alkoholu oraz stosowania diety przyczyniającej się do rozwoju chorób wątroby. Co ważne – mężczyźni także częściej unikają wykonywania badań profilaktycznych i nie podejmują działań mających na celu ograniczenie oddziaływania na organizm modyfikowalnych czynników rozwoju chorób.

Objawy marskości wątroby

W przebiegu marskości wątroby występują specyficzne i niespecyficzne objawy, których spektrum i nasilenie zależą m.in. od stopnia zaawansowania choroby. Pierwsze objawy chorób wątroby, które powodują uszkodzenie wątroby to m.in.:

• występujące początkowo po ciężkostrawnych posiłkach i stopniowo nasilające się uczucie ciężkości w obrębie jamy brzusznej;
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego – odbijanie, wzdęcia, gazy, nudności, wymioty,
• utrata apetytu,
• powolny spadek masy ciała,
• zaburzenia snu,
• przewlekłe zmęczenie,
• osłabienie.

Powyższe objawy często nie są kojarzone z chorobami wątroby. Warto pamiętać, że zanim się pojawią, wątroba może przez długi czas chorować bezobjawowo. Charakterystyczne objawy, które mogą wskazywać na choroby wątroby, to m.in.:

• powiększenie wątroby,
• żółtaczka,
• obrzęki podudzi,
• zmiana rytmu dobowego,
• pajączki wątrobowe – gwiaździste naczyniaki m.in. na klatce piersiowej,
• zaczerwienienie dłoni,
• przykurcz ścięgien palców dłoni,
• jadłowstręt,
• wodobrzusze,
• szybka utrata masy ciała przy jednoczesnym powiększaniu się obwodu brzucha,
• nadciśnienie wrotne,
• powiększenie śledziony,
• świąd skóry.

Nie u każdego chorego występują wszystkie objawy chorób wątroby oraz objawy wskazujące na marskość wątroby, do których zaliczamy np. zaburzenia hormonalne, które powodują wzrost poziomu estrogenów u mężczyzn i wzrost poziomu testosteronu u kobiet, krwotoki z przewodu pokarmowego, powiększenie śledziony i nadczynność tego narządu, która prowadzi do leukopenii, niedokrwistość, zmniejszenie liczby płytek krwi.

W przebiegu chorób wątroby, których powikłaniem jest marskość wątroby, mogą także występować objawy nietypowe np. zaburzenia psychiczne, dezorientacja, nocne skurcze nóg, krwawienie z nosa i dziąseł, suchość w jamie ustnej, a także ból mięśni i stawów.

Rozpoznanie marskości wątroby

Objawy zwłóknienia wątroby oraz wykryte w badaniach laboratoryjnych nieprawidłowości są wskazaniem do wykonania specjalistycznych badań.
W diagnostyce marskości wątroby wykonywana jest biopsja wątroby, która pozwala na pobranie wycinka tego narządu do badania histopatologicznego. Wyniki badania histopatologicznego pozwalają ostatecznie potwierdzić lub wykluczyć marskość wątroby.

Leczenie marskości wątroby

Leczenie marskości wątroby to leczenie objawowe, którego celem jest spowolnienie postępu choroby. Brak jest możliwości odwrócenia procesu chorobowego oraz cofnięcia zmian w obrębie narządu, które są skutkiem zwłóknienia wątroby. W leczeniu marskości wątroby niezbędna jest całkowita rezygnacja ze spożywania alkoholu oraz unikanie innych czynników, które prowadzą do uszkodzenia wątroby. Konieczne jest stosowanie odpowiednio skomponowanej diety, a także przestrzeganie zaleceń lekarza, które dotyczą postępowania w zależności od przyczyny marskości wątroby.

Powikłania marskości wątroby

Powikłania marskości wątroby pojawiają się w przypadku skompensowanej fazy choroby, stopniowo upośledzając sprawność pacjenta oraz funkcjonowanie organizmu. Do powikłań marskości wątroby zaliczamy m.in. zespół wątrobowo-płucny, encefalopatię wątrobową, a także raka pierwotnego wątroby.

Czytaj też:
Rak wątroby – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie. To warto wiedzieć o tym podstępnym nowotworzeCzytaj też:
Zioła na wątrobę – jakie warto stosować doraźnie, a które wspomogą leczenie wątroby?

Źródła:

• M. Piechota, Dysfunkcja wątroby przyczyny, rozpoznanie, kwalifikacja i intensywne leczenie, Makmed, 2016
• A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom 1, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
• Rocznik Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego pod redakcją dr. hab. n. med. Michała Kukli, Hepatologia, tom 17, 2017
• D. Kasper, D. Longo, E. Braunwald, J. Jameson, J. Loscalzo, S. Hauser, Interna Harrisona, tom 1-3, Wydawnictwo Czelej, 2008