Choroby trzustki diagnozowane są stosunkowo często. Zaliczamy do nich schorzenia o ostrym i przewlekłym przebiegu, które w różnym stopniu zagrażają zdrowiu i życiu pacjentów. Poważnym zagrożeniem dla zdrowia jest rak trzustki, który w krótkim czasie może spowodować przerzuty oraz zgon. Warto poznać objawy chorej trzustki, które mogą wskazywać na choroby trzustki, bo rozpoznanie schorzeń tego narządu we wczesnym stadium, wpływa na rokowania i ułatwia proces leczenia.
Budowa i funkcje trzustki
Trzustka jest narządem gruczołowym przewodu pokarmowego. Położona jest zaotrzewnowo, w górnej części jamy brzusznej, sąsiadując ze śledzioną, pętlą dwunastnicy oraz żołądkiem. Produkowane przez trzustkę hormony uwalniane są do krwi, a enzymy trawienne (enzymy trzustkowe), uchodzą do dwunastnicy.
Położenie trzustki lewym górnym kwadrancie brzucha sprawia, że związane z chorobami tego narządu dolegliwości koncentrują się w nadbrzuszu oraz promieniują do lewego podżebrza i pleców. Choroby trzustki mogą przez dłuższy czas nie wywoływać specyficznych objawów.
Objawy chorej trzustki bywają mylnie brane za objawy niestrawności lub stresu. Mitem jest, że choroby trzustki dotyczą przede wszystkim osób w średnim oraz podeszłym wieku. Lekarze alarmują, że coraz częściej poważne schorzenia trzustki (np. rak trzustki) diagnozowane są u osób młodych. Ryzyko zachorowania na choroby trzustki zwiększają m.in. czynniki genetyczne, wykryta cukrzyca, niezdrowa dieta oraz palenie papierosów.
Trzustka pełni dwie bardzo ważne funkcje – funkcję wewnątrzwydzielniczą i funkcję zewnątrzwydzielniczą. Trzustka wytwarza hormony (takie jak insulina i glukagon), które są uwalniane do krwiobiegu, a także enzymy trawienne (np. lipazę, amylazę, trypsynę) i sok trzustkowy, które biorą udział w trawieniu dostarczanych do organizmu węglowodanów, białek i tłuszczów. Za prawidłowe funkcjonowanie trzustki odpowiadają hormony (noradrenalina, adrenalina) oraz acetylocholina (neuroprzekaźnik, który jest syntetyzowany w neuronach cholinergicznych).
Choroby trzustki
Najczęściej diagnozowane choroby trzustki to:
- ostre zapalenie trzustki,
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- rak trzustki.
Ostre zapalenie trzustki występuje nagle i zwykle ustępuje po kilku dniach leczenia, o ile nie ma ciężkiego przebiegu. Przewlekłe zapalenie trzustki to długotrwały proces zapalny, który prowadzi do stopniowego niszczenia komórek trzustki, upośledzając funkcjonowanie tego narządu. Rak trzustki może być nowotworem pierwotnym, który wywodzi się z komórek trzustki oraz mieć związek z przerzutami z innych narządów.
Ostre zapalenie trzustki – przyczyny, objawy, leczenie
Ostre zapalenie trzustki (OZT) to schorzenie, w którego przebiegu dochodzi do aktywacji enzymów trzustkowych w obrębie tego narządu.
Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest spożycie nadmiernej ilości alkoholu, a także nieleczona lub nieprawidłowo leczona kamica żółciowa. Inne przyczyny ostrego zapalenia trzustki to m.in. urazy brzucha, stosowanie niektórych leków, mutacje genetyczne i wady w budowie anatomicznej trzustki.
Objawy ostrego zapalenia trzustki pojawiają się nagle i stopniowo narastają. Charakterystycznym objawem ostrego zapalenia trzustki jest silny ból brzucha, który nie ustępuje po przyjęciu leków przeciwbólowych i jest bardzo uporczywy. Ból brzucha koncentruje się w nadbrzuszu. Często jest określany jako opasujący; może także promieniować do pleców. Występowaniu dolegliwości bólowych mogą towarzyszyć dodatkowe objawy np.:
- nudności i wymioty,
- gorączka,
- przyśpieszone bicie serca,
- nadmierne napięcie powłok brzusznych,
- wzmożone pragnienie,
- świąd skóry,
- bolesność uciskowa brzucha,
- ogólne złe samopoczucie,
- żółte zabarwienie skóry, twardówki oczu, spojówek i błon śluzowych (żółtaczka).
Zdarza się, że objawy zapalenia trzustki są bardzo nasilone, prowadząc do wystąpienia ostrego brzucha i wstrząsu. Możliwy jest także łagodny przebieg ostrego zapalenia trzustki – w takim przypadku choroba może nie zostać prawidłowo rozpoznana.
Objawy ostrego zapalenia trzustki są zazwyczaj bardzo charakterystyczne. Narastający ból w nadbrzuszu zawsze powinien skłonić do wizyty u lekarza, który wykona badania diagnostyczne i wykryje podłoże nieprzyjemnych dolegliwości. W diagnostyce chorób trzustki istotną rolę odgrywają badania laboratoryjne i badanie przedmiotowe. U pacjentów z podejrzeniem ostrego zapalenia trzustki sprawdzany jest m.in. poziom lipazy w moczu oraz poziom amylazy w surowicy krwi i w moczu. Niezbędne jest również m.in. wykonanie badania stężenia wapnia i lipidów we krwi. Wyniki badań zależą od ciężkości i czasu trwania ostrego zapalenia trzustki.
Na etapie diagnostyki wykonywane są także badania obrazowe, do których zaliczamy m.in. USG jamy brzusznej i badanie tomografii komputerowej.
Leczenie łagodnej postaci ostrego zapalenia trzustki uwzględnia:
- podawanie płynów dożylnie,
- stosowanie leków przeciwbólowych,
- zastąpienie tradycyjnych posiłków podawaniem preparatów w kroplówkach.
W przebiegu ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki niezbędne jest rozpoczęcie intensywnej terapii, której celem jest zapobieganie wystąpieniu powikłań oraz redukcja m.in. objawów infekcji. Niekiedy niezbędne jest wykonanie zabiegów endoskopowych lub chirurgicznych.
Przewlekłe zapalenie trzustki – przyczyny, objawy, leczenie
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to schorzenie, które stopniowo niszczy trzustkę, ograniczając funkcje czynnościowe tego narządu. Przewlekłe zapalenie trzustki wywołuje mniej charakterystyczne objawy niż ostre zapalenie trzustki. W tym przypadku choroba może rozwijać się wiele lat, zanim zostanie zdiagnozowana.
Najczęstsze przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki to m.in.:
- nadużywanie alkoholu,
- palenie papierosów,
- stosowanie niektórych leków,
- otyłość,
- cukrzyca,
- wysoki poziom wapnia w surowicy krwi,
- wysoki poziom trójglicerydów w surowicy krwi,
- radioterapia i chemioterapia,
- przewlekła niewydolność nerek,
- choroby autoimmunologiczne (autoimmunologiczne zapalenie trzustki),
- niektóre infekcje wirusowe,
- dieta bogata w czerwone mięso.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki to m.in.:
- występujący okresowo lub przewlekle ból brzucha,
- nudności,
- wymioty,
- świąd skóry,
- wzdęcia, nadmierne gazy, odbijanie,
- utrata apetytu,
- utrata masy ciała.
Objawy w obrębie jamy brzusznej nasilają się po spożyciu tłustych oraz ciężkostrawnych posiłków. Na skutek niewydolności trzustki pojawiają się objawy cukrzycy (np. wzmożone pragnienie), biegunki tłuszczowe (luźne, tłuste stolce), objawy niedoboru witaminy D i innych niedoborów żywieniowych, a także osłabienie.
Diagnostyka przewlekłego zapalenia trzustki również uwzględnia badanie fizykalne, badania laboratoryjne i badania obrazowe.
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki ukierunkowane jest na spowolnienie postępu choroby i uwzględnia m.in.:
- stosowanie odpowiednio skomponowanej diety,
- zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu,
- stosowanie leków przeciwbólowych i enzymów trawiennych,
- redukcję ryzyka powikłań oraz leczenie chorób, które doprowadziły do zapalenia trzustki (np. cukrzyca, kamica żółciowa, zwężenie przewodu trzustkowego),
- przeprowadzanie zabiegów endoskopowych lub zabiegów chirurgicznych w celu usunięcia martwej tkanki, rozszerzenia przewodu trzustkowego oraz usunięcia kamieni żółciowych.
Rak trzustki – przyczyny, objawy, leczenie
Rak trzustki to poważny nowotwór złośliwy. Jest to jeden z najgroźniejszych rodzajów raka – nowotwór złośliwy trzustki rozwija się bezobjawowo i często powoduje przerzuty do bliskich i odległych narządów. W obrębie trzustki może zostać zdiagnozowany rak przewodowy trzustki, który pochodzi z komórek wyściełających przewody trzustkowe i stanowi około 90% przypadków raka trzustki oraz rak neuroendokrynny trzustki, który pochodzi z komórek produkujących hormony i stanowi około 10% przypadków raka trzustki.
Czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju raka trzustki to m.in.:
- wiek powyżej 50 lat,
- płeć męska,
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- otyłość,
- cukrzyca,
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- nowotwory trzustki u członków najbliższej rodziny.
Objawy, które mogą zwiastować raka trzustki, bardzo często są mylnie brane za objawy innych chorób. Pierwsze objawy raka trzustki to np.:
- dyskomfort w nadbrzuszu,
- uczucie sytości po niewielkim posiłku,
- ból brzucha, który promieniuje do pleców lub boku,
- nudności i wymioty,
- biegunki tłuszczowe lub zaparcia,
- cukrzyca lub pogorszenie jej kontroli.
Wraz z rozwojem choroby pojawiają się dodatkowe objawy np.:
- utrata apetytu,
- utrata masy ciała,
- odbarwienie stolca,
- ciemne zabarwienie moczu,
- żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych, białek oczu i spojówek,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- ból kręgosłupa,
- zakrzepowe zapalenie żył (m.in. wędrujące zakrzepowe zapalenie żył),
- obrzęki obwodowe (puchnięcie nóg i stóp),
- zaburzenia krzepnięcia,
- powiększenie obwodu brzucha (wodobrzusze).
W przebiegu raka trzustki występują również objawy skórne np. rumień wędrujący, świąd skóry, martwica tkanki podskórnej (bolesne guzki pod skórą m.in. na ramionach).
Guz trzustki to nowotwór, który szybko daje przerzuty m.in. do płuc, kości, węzłów chłonnych i mózgu.
Diagnostyka raka trzustki uwzględnia m.in. badania laboratoryjne np. oznaczenie poziomu markerów nowotworowych CA 19-9. Badania obrazowe (USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), które pozwalają wykryć guzy nowotworowe w trzustce, a także przerzuty do innych narządów oraz precyzyjnie określić położenie i wielkość zmian chorobowych.
Leczenie raka trzustki zależy od stadium zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego pacjenta, uwzględniając zabieg chirurgicznego usunięcia guza, chemioterapię oraz radioterapię. W przypadku pacjentów w fazie terminalnej stosowane jest leczenie paliatywne, ukierunkowane na złagodzenie objawów choroby.
Czytaj też:
Jak uniknąć raka trzustki? Dieta może w tym pomóc. Poznaj ważne zasadyCzytaj też:
Jeśli chcesz schudnąć, nie pij kawy z tymi dodatkami. Gdy to robisz, niszczysz też trzustkę
Źródła:
- Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005