Zapalenie opłucnej stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Schorzenie to jest częstym następstwem nieleczonego i niewłaściwie leczonego zapalenia płuc lub ma związek z występowaniem w organizmie innych infekcji. Sporadycznie zapalenie opłucnej rozwija się samoistnie, bo jama opłucnowa, która znajduje się pomiędzy dwoma błonami opłucnej, jest wolna od drobnoustrojów.
Co to jest opłucna?
Aby w pełni poznać mechanizm rozwoju zapalenia opłucnej, trzeba sobie przypomnieć, czym jest opłucna i gdzie się znajduje. Opłucna to składająca się z dwóch warstw błona surowicza, która otacza płuca. Opłucna składa się z opłucnej trzewnej, która okrywa płuca oraz opłucnej ściennej, która znajduje się po wewnętrznej stronie klatki piersiowej. Pomiędzy opłucną ścienna i trzewną znajduje się niewielka ilość płynu opłucnowego, czyli płynu surowiczego. Płyn opłucnowy pełni ważną funkcję, zwilżając błonę ścienną i trzewną.
U osób zdrowych jest on wolny od drobnoustrojów, bo środowisko opłucnej jest jałowe, jednak na skutek toczącej się infekcji mogą przedostawać się do niego drobnoustroje, które wywołały zapalenie płuc. Naturalnym zjawiskiem fizjologicznym jest równowaga pomiędzy wytwarzaniem płynu opłucnowego oraz jego wchłanianiem. W przypadku zbyt dużej ilości płynu surowiczego, który powstaje na skutek działania różnych czynników, dochodzi do niebezpiecznego ucisku okolicznych tkanek oraz związanego z tym upośledzenia wymiany gazowej.
Zapalenie opłucnej – przyczyny
Najczęstszą przyczyną rozwoju stanu zapalnego opłucnej jest wtórna infekcja, która ma związek z zapaleniem płuc. Mechanizm rozwoju zapalenia opłucnej na skutek toczącego się w obrębie płuc stanu zapalnego jest stosunkowo prosty. Rozwój zapalenia opłucnej inicjuje infekcja płuc, która prowadzi do powstawania mediatorów reakcji zapalnej. Zwiększają one przepuszczalność naczyń włosowatych, co skutkuje nadmierną produkcją płynu w opłucnej. Wówczas do jałowego środowiska jamy opłucnej przedostaje się m.in. glukoza, która stanowi pożywkę dla drobnoustrojów. Przyczyną rozwoju zapalenia opłucnej nie jest jedynie zapalenie płuc. Schorzenie to mogą także wywołać m.in.:
• choroby układu pokarmowego np. refluks żołądkowo-przełykowy,
• rak płuc oraz inne nowotwory,
• schorzenia serca,
• zakażenie koronawirusem,
• zapalenie trzustki.
Zapalenie opłucnej może także towarzyszyć zatorowości płucnej oraz niewydolności nerek i wątroby. Co więcej, bywa skutkiem urazu okolicy klatki piersiowej, zachłyśnięcia i zadławienia, jednak zdarza się to stosunkowo rzadko. Na zapalenie opłucnej związane z zadławieniem lub zachłyśnięciem narażone są m.in. noworodki i małe dzieci, osoby, które uległy podtopieniu, jak również osoby chorujące na refluks.
Zapalenie opłucnej – objawy
Bezobjawowe zapalenie płuc nie jest schorzeniem rzadkim, jednak w przypadku zapalenia opłucnej mamy do czynienia z dość charakterystycznymi objawami. Są one związane zarówno z toczącym się procesem zapalnym, który powoduje wydzielanie cytokin prozapalnych, jak i uciskiem na okoliczne tkanki, który związany jest z nadmiernym wydzielaniem płynu opłucnego. Objawy zapalenia opłucnej dzielimy na typowe objawy kliniczne oraz objawy widoczne na zdjęciu RTG.
Do objawów klinicznych zapalenia opłucnej zaliczamy przede wszystkim kłujący ból w klatce piersiowej, który pojawia się podczas wdechu, uniemożliwiając głębokie oddychanie. Ból zmienia się wraz z postępem choroby – staje się bardziej uciążliwy i może promieniować do m.in. brzucha oraz ramienia. Ból zmniejsza się w pozycji leżącej. Do typowych objawów zapalenia opłucnej zaliczamy także m.in.:
• suchy kaszel,
• duszności,
• uczucie ciężkości w klatce piersiowej,
• brak widoczności ruchów oddechowych klatki piersiowej po stronie chorej opłucnej.
Objawy, na podstawie których zapalenie opłucnej może zdiagnozować lekarz to m.in.:
• zniesiony lub znacznie osłabiony szmer pęcherzykowy,
• nasilone szmery oskrzelowe,
• osłabione drżenie piersiowe.
Postępujące zapalenie opłucnej powoduje przyjmowanie specyficznej postawy – tułów osoby chorej pochyla się w stronę, po której zbiera się płyn opłucnowy.
Zapalenie opłucnej może być także zdiagnozowane na podstawie wykonanego zdjęcia RTG klatki piersiowej, które ujawnia różnego rodzaju zacienienia.
Podsumowując, zapalenie opłucnej jest najczęściej schorzeniem wtórnym, czyli wywołanym np. inną chorobą układu oddechowego. Zwykle związane jest jednak z zapaleniem płuc. Szybkie zdiagnozowanie zapalenia opłucnej zwiększa szansę pacjentów i poprawia rokowania. Leczenie schorzenia poprzedzone jest analizą laboratoryjną płynu opłucnowego w celu wykrycia drobnoustrojów odpowiedzialnych za wystąpienie zapalenia oraz dobrania skutecznych antybiotyków. W niektórych przypadkach niezbędny jest drenaż płuca w celu usunięcia nadmiaru płynu opłucnowego.