Duszność to trudne do opisania uczucie braku powietrza i trudności z oddychaniem. Atak duszności może nieco inaczej objawiać się u różnych pacjentów, co ma związek m.in. z jego przyczyną, stopniem nasilenia objawów i rodzajem odczuwanej duszności. Odczuwanie duszności i występowanie problemów z oddychaniem zawsze jest wskazaniem do wizyty u lekarza.
Czym są duszności i problemy z oddychaniem?
Duszność i problemy z oddychaniem są najczęściej związane ze schorzeniami układu oddechowego o ostrym i przewlekłym przebiegu. Duszność może być także objawem innych chorób. Towarzyszy m.in. zaburzeniom w pracy serca (np. ostra niewydolność serca, przewlekła niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego). Uczucie duszności i problemy z oddychaniem mogą również wywołać zaburzenia neurologiczne (np. porażenie przepony), zaburzenia metaboliczne (np. kwasica metaboliczna) oraz zaburzenia funkcji krwiotwórczych (np. niedokrwistość z niedoboru żelaza). Warto wiedzieć, że duszność jest także częstym objawem zaburzeń o podłożu psychicznym – uczucie duszności, któremu towarzyszą trudności z oddychaniem oraz ból lub ucisk w klatce piersiowej, mogą wskazywać na związany ze stanami lękowymi atak paniki.
U osób zdrowych, które prowadzą siedzący tryb życia, duszność występuje jako reakcja na wzmożony wysiłek fizyczny. W tym przypadku napady duszności (zadyszka, problemy ze złapaniem oddechu, szybki oddech) pojawiają się jedynie po umiarkowanym lub intensywnym wysiłku fizycznym oraz samoistnie ustępują.
Duszność pojawia się na skutek niedotlenienia oraz zaburzeń związanych z usuwaniem dwutlenku węgla z organizmu. Może mieć charakter stały lub pojawiać się jedynie w określonych sytuacjach. Często uczucie duszności oraz problemy z oddychaniem, którym towarzyszy kaszel, to pierwsze objawy reakcji alergicznej, którą mogą wywołać pokarmy, leki, sierść zwierząt i inne alergeny wziewne, a także opary detergentów. Zdarza się, że nagłe duszności wywołuje obecność ciała obcego w drogach oddechowych (np. duszności po zadławieniu).
Osoby, u których występują duszności, wymagają pilnej konsultacji lekarskiej oraz udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej.
Czytaj też:
Pierwsza pomoc przedmedyczna – kto jest zobowiązany do wykonania, zasady
Rodzaje duszności
Podział duszności uwzględnia:
- duszność spoczynkową – uczucie braku tchu i problemy z oddychaniem występują podczas spoczynku i nie są związane z wysiłkiem fizycznym;
- duszność wysiłkową – uczucie braku tchu i problemy z oddychaniem występują w czasie wysiłku bądź po wysiłku fizycznym i ustępują lub zmniejszają się w spoczynku;
- duszność napadową (duszność ostrą),
- duszność przewlekłą,
- duszność związaną z przyjmowaną pozycją – duszność pojawiająca się w pozycji leżącej (orthopnoë) i duszność pojawiająca się w pozycji siedzącej lub stojącej (platypnoë).
Duszność może uwzględniać problemy z wydechem (duszność wydechowa), która wskazuje na problemy z dolnymi drogami oddechowymi i może być spowodowana np. małą elastycznością pęcherzyków płucnych lub zwężeniem oskrzelików oraz problemy ze wdechem (duszność wdechowa), która może wskazywać na zwężenie górnych dróg oddechowych oraz inne schorzenia. Duszność wdechowa jest charakterystyczna dla niedomogi serca; może też wskazywać np. na nadciśnienie płucne i zator płucny. U niektórych pacjentów diagnozowana jest duszność mieszana, która powoduje zarówno trudności z wykonaniem wdechu, jak i wydechu.
Dusznościom często towarzyszy świszczący oddech, czyli świst wdechowy (stridor), który pojawia się w przypadku zwężenia górnych dróg oddechowych oraz świst wydechowy (wheezing), który pojawia się w przypadku zwężenia dolnych dróg oddechowych. Niekiedy występują świsty mieszane – świst wdechowy i świst oddechowy.
Najczęstsze przyczyny duszności
Można wyróżnić wiele przyczyn duszności. Najczęstsze przyczyny duszności to m.in.:
- astma oskrzelowa (niegdyś nazywana dychawicą oskrzelową),
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
- choroby układu sercowo-naczyniowego (np. ostra niewydolność serca, przewlekła niewydolność serca, zapalenie mięśnia sercowego, wady serca, zawał mięśnia sercowego),
- infekcje górnych dróg oddechowych (np. zapalenie krtani, zapalenie tchawicy),
- infekcje dolnych dróg oddechowych (np. zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc),
- zatorowość płucna,
- guzy nowotworowe pierwotne i przerzuty do płuc.
Astma to przewlekła choroba dolnych dróg oddechowych o podłożu zapalnym. Atak duszności związanych z astmą mogą wywołać np. alergeny, infekcje, stres oraz intensywny wysiłek fizyczny. Charakterystyczne objawy astmy to m.in. duszność napadowa, suchy kaszel, świszczący oddech, uczucie braku tchu, ucisk w klatce piersiowej. Napad astmy często kończy się odkrztuszeniem dużej ilości gęstej wydzieliny.
POChP to choroba często związana z nałogowym paleniem tytoniu, a także zanieczyszczeniami powietrza np. w miejscu pracy. W przebiegu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc występują m.in. kaszel, świszczący oddech oraz zwiększona podatność na infekcje układu oddechowego.
Niewydolność serca może postępować stopniowo – jest to przewlekła niewydolność serca, lub być stanem nagłym – ostra niewydolność serca. Przyczyny niewydolności serca to np. nadciśnienie tętnicze, zawał serca, choroby zastawek serca, zaburzenia rytmu serca lub inne schorzenia mięśnia sercowego. W przebiegu tej choroby mięsień sercowy nie jest w stanie pompować krwi z odpowiednią siłą, czego skutkiem są niedotlenienie organizmu oraz zaburzenia ukrwienia. Objawy niewydolności serca to m.in. duszność, obrzęki kończyn dolnych, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, osłabienie, przewlekłe zmęczenie.
Infekcje górnych dróg oddechowych, w szczególności krtani i tchawicy, także mogą wywołać duszność i problemy z oddychaniem. Objawy towarzyszące infekcjom górnych dróg oddechowych to m.in. suchy kaszel, ból gardła, podwyższona temperatura ciała, świsty wdechowe, osłabienie.
Infekcje dolnych dróg oddechowych np. zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc najczęściej mają podłoże wirusowe lub bakteryjne. Na infekcje dolnych dróg oddechowych wskazuje m.in. duszność, której towarzyszą ból w klatce piersiowej, kaszel, świsty wydechowe, osłabienie i podwyższona temperatura ciała.
Zatorowość płucna to choroba związana z zablokowaniem tętnic płucnych skrzepliną. Najczęściej zatorowość ma związek z zakrzepicą, urazem ściany naczynia, zabiegiem operacyjnym, nadpłytkowością oraz długotrwałym unieruchomieniem. Objawy zatorowości płucnej to nagła, nasilająca się duszność, ból w klatce piersiowej, kaszel, krwioplucie, sinica i zaburzenia świadomości.
Inne, rzadziej spotykane, przyczyny duszności i problemów z oddychaniem to np.:
- anemia (obniżone stężenie hemoglobiny),
- odma opłucnowa (powietrze w jamie opłucnej),
- porażenie przepony (osłabienie mięśnia odpowiedzialnego za ruchy oddechowe na skutek uszkodzenia nerwów),
- obecność ciała obcego w drogach oddechowych,
- zaburzenia metaboliczne (np. kwasica metaboliczna),
- zaburzenia lękowe (atak paniki).
Objawy duszności
Objawy duszności są bardzo charakterystyczne. Na problemy z oddychaniem w przebiegu różnych chorób wskazują m.in.:
- trudności z zaczerpnięciem oddechu,
- kaszel,
- zwiększona częstość oddechów,
- spłycenie oddechu,
- zaangażowanie dodatkowych mięśni oddechowych,
- poruszanie skrzydełkami nosa podczas oddychania,
- uczucie niepokoju,
- zawroty głowy,
- sinica.
Nasilająca się duszność stanowi zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej diagnostyki oraz leczenia.
Diagnostyka i leczenie duszności
Diagnostyka duszności uwzględnia badanie podmiotowe i badanie przedmiotowe. U pacjenta z dusznością wykonywane są badania laboratoryjne, badania obrazowe oraz badania czynnościowe.
Leczenie dobierane jest do przyczyny duszności i może uwzględniać np. objawowe i przyczynowe leczenie farmakologiczne, tlenoterapię oraz terapię z zastosowaniem respiratora, jeżeli stan chorego się pogarsza i konieczne jest wspomaganie oddechu. Pacjenci z dusznościami otrzymują m.in. preparaty rozszerzające oskrzela, preparaty o działaniu przeciwzapalnym, leki pomagające oczyścić dolne drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny, a także antybiotyki oraz inne leki, które dopasowane są do rodzaju zdiagnozowanego schorzenia. Istotną rolę w leczeniu ostrych i przewlekłych chorób płuc odgrywa rehabilitacja oddechowa.
W przebiegu schorzeń przewlekłych np. astmy oskrzelowej niezbędne jest przestrzeganie wskazań lekarza oraz regularne przyjmowanie leków, które zapobiegają występowaniu kolejnych ataków oraz pomagają uniknąć zaostrzenia się przebiegu choroby.
Czytaj też:
Jakie są objawy raka krtani? Pierwsze symptomy można łatwo zbagatelizowaćCzytaj też:
To najczęstsze zaburzenie oddychania podczas snu. Sprawdź, czy problem nie dotyczy ciebie
Źródła:
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
- Davidson, Choroby wewnętrzne, Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020
- Janicki K., Domowy poradnik medyczny, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL, 1989