Cytologia daje szansę na wczesne wykrywanie stanów przednowotworowych i nowotworowych szyjki macicy, kiedy nie występują jeszcze żadne objawy. Konieczne jest jednak wykonywanie badań regularnie. – Mamy dzisiaj bardzo dobrze przygotowane programy profilaktyczne, które pozwalają wykryć pewne nieprawidłowości na bardzo wczesnym etapie. Nawet jeśli zmiana okaże się nowotworową, to bardzo często wykryta na wczesnym etapie może być leczona zachowawczo, nie są konieczne metody radykalne. Jeśli dbamy o profilaktykę, możemy zaoszczędzić kobiecie wielu łez, a także dać szansę na normalne funkcjonowanie w życiu rodzinnym, na prokreację, czy bycie szczęśliwą mamą. Warto się badać, bo cytologia nie boli, a daje szansę na wczesne wykrycie nieprawidłowości – mówi prof. Mariusz Bidziński, ginekolog-onkolog, krajowy konsultant w dziedzinie onkologii ginekologicznej.
Jak wygląda badanie cytologiczne?
Cytologię wykonuje lekarz ginekolog lub położna w gabinecie. Badanie zaczyna się od wprowadzenia wziernika do pochwy. To narzędzie przypominające szczoteczkę do rzęs. Następnie przy pomocy szczoteczki pobierane są komórki z tarczy i kanału szyjki macicy. To całkowicie bezbolesne. Pobrane komórki umieszcza się na szkiełku cytologicznym i przekazuje do laboratorium, aby ocenić je pod mikroskopem.
Czy potrzebne jest skierowanie na cytologię?
Nie. W ramach Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy na NFZ, kobiety w wieku od 25. do 59. roku życia mogą wykonać bezpłatnie cytologię raz na 3 lata (lub raz w roku, jeśli lekarz potwierdził czynniki ryzyka). Skierowanie nie jest konieczne.
– Badanie może też wykonać w czasie typowej wizyty ginekolog. Dlatego jeśli kobieta odczuwa jakiekolwiek nieprzyjemne dolegliwości, to może poprosić ginekologa o wykonanie cytologii – zaznacza prof. Bidziński.
Kto powinien się badać?
Obecnie w ramach programu profilaktycznego NFZ badanie jest bezpłatne dla kobiet w wieku od 25 do 59 lat. Badać powinna się każda kobieta, niezależnie od tego, czy odczuwa jakiekolwiek dolegliwości, czy nie, czy prowadzi życie intymne, czy nie.
Cytologię powinny wykonywać również kobiety po 59. roku życia – takie badanie może wykonać lub zlecić ginekolog. Jeśli wykonasz je w placówce mającej kontrakt z NFZ, wtedy jest ono również bezpłatne.
Czy ma znaczenie, w jakim momencie cyklu wykonam badania?
Tak, ponieważ ma to wpływ na wiarygodność wyników. Badanie najlepiej wykonać najwcześniej 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem krwawienia. Jeżeli kobieta stosuje leki dopochwowe, to powinna je odstawić co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu, a jeśli poddała się badaniu ginekologicznemu/ USG przezpochwowemu, to powinna odczekać 1 dzień. Dzień przed pobraniem cytologii kobieta nie powinna współżyć.
Gdzie wykonuje się badanie cytologiczne?
Cytologię wykonują lekarze ginekolodzy i położne w poradniach ginekologiczno-położniczych oraz uprawnione położne w wybranych placówkach POZ. Adresy i dane kontaktowe placówek realizujących program dostępne są na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia w zakładce „Dla Pacjenta – Programy profilaktyczne”.
Badanie cytologiczne można wykonać także podczas typowej wizyty ginekologicznej.
Jak często konieczne jest powtarzanie cytologii?
Jeśli wynik cytologii jest prawidłowy: raz na 3 lata. Lekarz może zalecić wykonanie badania częściej. Kobiety obciążone czynnikami ryzyka, tj. kobiety zakażone HIV, przyjmujące leki immunosupresyjne, zakażone HPV, powinny wykonywać badania profilaktyczne co 12 miesięcy.
Co wtedy, gdy wynik będzie nieprawidłowy?
W przypadku nieprawidłowego wyniku zostanie wystawione skierowanie na pogłębione badania diagnostyczne w ramach programu, tj. kolposkopię lub kolposkopię z biopsją i badaniem histopatologicznym pobranych wycinków. – Cytologia podpowiada nam, czy stan szyjki macicy jest prawidłowy, czy potencjalnie dzieje się coś nieprawidłowego: wtedy jest to informacja, że kobieta powinna być bardziej dokładnie przebadana. Zwykle okazuje się, że ten „alarm” jest przedwczesny. U 95 proc. badanych kobiet nie ma żadnej patologii, a 5 proc. należy dalej badać, czy nie mamy jednak do czynienia z chorobą – zaznacza prof. Bidziński.
Czy cytologia chroni przed rakiem?
Regularne wykonywanie cytologii pozwala wykryć stany przednowotworowe, które można wyleczyć. Może też wykryć wczesne stadia nowotworu, kiedy nie ma jeszcze objawów. Rak szyjki macicy nie daje żadnych objawów w początkowym etapie. Wykryty odpowiednio wcześniej, daje bardzo duże szanse na wyleczenie.
Co jest przyczyną raka szyjki macicy?
Główną przyczyną rozwoju raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który przenoszony jest najczęściej drogą płciową. Dlatego ważne jest również zaszczepienie się przeciw HPV przed rozpoczęciem współżycia. Obecnie w Polsce szczepienia są bezpłatne dla młodzieży w wieku 12 i 13 lat. Dla osób nieobjętych szczepieniami bezpłatnymi, szczepionka jest zalecana, a jeden z preparatów – refundowany z odpłatnością 50 proc. Zaszczepienie się jest polecane szczególnie kobietom, które nie rozpoczęły współżycia płciowego.
Ważne: kobiety zaszczepione przeciw HPV również powinny wykonywać regularne badania cytologiczne.
Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy?
Na raka szyjki macicy można zachorować w każdym wieku. Najwięcej kobiet choruje powyżej 60. roku życia, jednak w ostatnich latach problem ten dotyka coraz więcej młodszych kobiet między 35. a 44 rokiem życia.
Do głównych czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy należą czynniki związane z przenoszeniem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Im więcej partnerów seksualnych ma kobieta i wcześniej zaczyna współżycie, tym wyższe ryzyko zakażenia.
Rozwojowi raka szyjki macicy sprzyja także: wieloletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej, palenie papierosów, duża liczba porodów, przyjmowanie leków, które obniżają odporność, dieta uboga w witaminę C, A i karotenoidy, przebyte choroby przenoszone drogą płciową, a także wrodzone predyspozycje rodzinne do powstawania nowotworu.
Jakie są objawy raka szyjki macicy?
We wczesnym etapie rozwoju rak szyjki macicy nie daje objawów. Pierwsze objawy pojawiają się w zaawansowanym stadium. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, jeśli występują: nieprawidłowe krwawienia pojawiające się pomiędzy miesiączkami, w okresie pomenopauzalnym i po badaniu ginekologicznym, krwiste lub wodniste upławy o nieprzyjemnym zapachu i ciemnym kolorze, ból w okolicy miednicy i podbrzusza, obecność krwi w moczu i stolcu. Nie muszą to być objawy nowotworu, konieczna jest jednak wizyta u ginekologa.
W jaki sposób zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV?
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom HPV i chorobom nowotworowym związanym z tym nowotworem jest szczepienie, jeszcze przed inicjacją seksualną.
Od 1 listopada 2021 roku pacjenci płacą 50% za szczepionkę przeciwko HPV w ramach refundacji NFZ (ze szczepienia mogą korzystać osoby po 9. roku życia, zgodnie ze wskazaniami), natomiast od 1 czerwca 2023 roku istnieje możliwość bezpłatnego podania szczepionki młodzieży (dziewczynki i chłopcy) w wieku 12 i 13 lat.
Dlaczego chłopcy powinni się szczepić przeciw HPV?
Szczepienia przeciw HPV zaleca się wszystkim nastolatkom, zarówno dziewczynkom jak i chłopcom. Zakażenia HPV dotyczą obu płci. Chłopcy mogą być nosicielami wirusa HPV. Nowotwory złośliwe i choroby związane z zakażeniem HPV u mężczyzn obejmują: raka prącia, raka odbytu, raka głowy i szyi, a także brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste). Szczepienie przeciw HPV zapobiega zakażeniu się wirusem i chroni przed wystąpieniem niektórych chorób nowotworowych oraz brodawek narządów płciowych.
Czy raka szyjki macicy można wyleczyć?
Tak, szczególnie jeśli jest wykryty we wczesnym stadium. W Europie ponad 62% rozpoznanych raków szyjki macicy można całkowicie wyleczyć. W Polsce odsetek ten jest mniejszy, co jest spowodowane tym, że wciąż rak szyjki macicy jest rozpoznawany później, w bardziej zaawansowanych stadiach. Można to zmienić, regularnie wykonując badania profilaktyczne.
O szczepieniach przeciw HPV przeczytasz w Akademii Zdrowia Wprost już od 16 czerwca
Materiał powstał przy współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia.