Badania serologiczne to jedne z najdokładniejszych badań, które stosowane są w diagnostyce laboratoryjnej. Serologia jest jedną z wielu dziecin nauk medycznych. Stanowi część immunologii i zajmuje się badaniem interakcji, które zachodzą pomiędzy antygenami i przeciwciałami. Antygeny to szeroka grupa substancji, które wywołują reakcję immunologiczną organizmu; za reakcję immunologiczną odpowiada układ odpornościowy. Po kontakcie z antygenem m.in. w surowicy krwi pojawiają się określone przeciwciała.
Podczas badań serologicznych wykorzystywane jest zjawisko swoistości reakcji antygen-przeciwciało. Testy serologiczne umożliwiają szczegółową analizę typów antygenów (białek) za pomocą odpowiednio dobranych surowic. Co więcej, badania serologiczne pozwalają również określić sprawność immunologiczną organizmu.
Warto dowiedzieć się więcej na temat diagnostycznej przydatności badań serologicznych, które pozwalają szybko wykryć produkowane przez układ odpornościowy przeciwciała typowe dla różnych chorób, a także diagnozować np. wrodzone i nabyte niedobory odporności oraz choroby autoimmunologiczne, które powodują, że układ immunologiczny niszczy własne tkanki organizmu. Za pomocą metod serologicznych określa się również grupę krwi i czynnik Rh.
Badania serologiczne a oznaczanie grupy krwi
Grupa krwi to zestawy antygenów obecnych na powierzchni krwinek czerwonych i innych komórek krwi. Czynnik Rh to substancja obecna na krwinkach czerwonych około 85 proc. ludzkiej populacji.
Brak zgodności pomiędzy czynnikiem Rh matki i czynnikiem Rh płodu jest przyczyną konfliktu serologicznego. Pojawia się on, gdy dojdzie do kontaktu pomiędzy krwią matki i krwią płodu niezgodną antygenowo. Na skutek zwalczania antygenów obecnych we krwi płodu przez układ immunologiczny matki rozwija się choroba hemolityczna płodu oraz mogą wystąpić inne, zagrażające zdrowiu i życiu dziecka powikłania.
Obecnie konflikt serologiczny nie jest częstą przyczyną powikłań ciąży i powikłań okołoporodowych, bo już na etapie badań ciężarnej sprawdzana jest grupa krwi matki i ojca dziecka. Wystąpieniu konfliktu serologicznego można zapobiegać dzięki podaniu immunoglobuliny anty-D.
Konflikt serologiczny może również wywołać niezgodność grup krwi matki i płodu, jednak w tym przypadku mamy do czynienia z mniej nasiloną reakcją układu immunologicznego.
Określenie grupy krwi i czynnika RH (+/-) jest również ważne w sytuacji, gdy zachodzi konieczność transfuzji krwi – przetoczenie niezgodnej z krwią biorcy krwi również wywołuje konflikt serologiczny. Osoby, które nie wiedzą lub nie są pewne, jaką grupę krwi posiadają i jaki mają czynnik Rh, powinny wykonać badania serologiczne w celu uzyskania istotnych dla ich zdrowia i życia informacji.
Badania serologiczne związane z oznaczeniem grupy krwi i czynnika Rh wymagają pobrania krwi żylnej np. z żyły w obrębie zgięcia łokciowego. Do badania serologicznego w celu oznaczenia grupy krwi i czynnika Rh nie trzeba specjalnie się przygotowywać – na wiarygodność badania nie wpływają posiłki, napoje i tryb życia, bo grupa krwi nie ulega zmianie. Wyjątkiem od tej reguły jest reakcja organizmu po przeszczepie szpiku kostnego, który może zacząć produkować komórki krwi zgodne z komórkami dawcy.
Badania serologiczne w diagnostyce chorób
Na etapie diagnostyki różnych chorób stosowane są określone testy serologiczne, dzięki którym można wykryć swoiste przeciwciała – pojawiają się one w organizmie po kontakcie z danym patogenem. Organizm może wytwarzać przeciwciała nie tylko na skutek reakcji odpornościowej, która skierowana jest przeciwko szkodliwym drobnoustrojom, ale także przeciwko własnym tkankom. W takim przypadku mamy do czynienia z tzw. autoagresją, która prowadzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych.
Za pomocą badań serologicznych można wykryć choroby o różnym podłożu, których przebieg powoduje powstanie w organizmie specyficznych przeciwciał. Najczęściej badania serologiczne wykonywane są m.in. na etapie diagnostyki chorób zakaźnych, które wywołują wirusy, chorób bakteryjnych, chorób pasożytniczych, zakażeń grzybiczych, chorób alergicznych, które wywołują np. pyłki roślin i roztocze kurzu domowego.
Podczas badań serologicznych nie są wykorzystywane tylko próbki surowicy krwi pacjenta. W niektórych przypadkach materiałem diagnostycznym jest mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy, kał lub ślina. Może również zostać wykonane badanie serologiczne wycinków tkanek.
Dzięki dużej różnorodności testów serologicznych mogą one zostać dobrane indywidualnie do danego pacjenta. W diagnostyce laboratoryjnej wykorzystuje się różne testy serologiczne np.:
- odczyn neutralizacji,
- test aglutynacji,
- test immunofluorescencyjny,
- test ELISA,
- odczyn Coobsa.
Bardzo szerokie zastosowanie na etapie badań diagnostycznych ma test ELISA, który wykonywany jest np. na etapie diagnostyki boreliozy. Co ważne – badania serologiczne wykonuje się na etapie monitorowania efektów leczenia wykrytych chorób.
Badania serologiczne to stosunkowo tanie, szybkie i czułe testy diagnostyczne, które znajdują bardzo szerokie zastosowanie w diagnostyce medycznej. Do większości badań serologicznych nie trzeba specjalnie się przygotowywać np. do badania, które wykorzystuje próbkę krwi żylnej lub płyn mózgowo-rdzeniowy. Jeżeli do badania serologicznego ma być pobrana próbka śliny, to konieczne jest unikanie jedzenia i picia na 30 minut przed pobraniem materiału do badania.
Najczęstsze wskazania do wykonania badań serologicznych
Jak już zostało wspomniane, najczęściej wykonywanym badaniem serologicznym jest oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh – informacje na temat grupy krwi i czynnika Rh warto mieć zawsze przy sobie np. w portfelu, bo może się ona okazać bardzo przydatna, jeżeli dojdzie do wypadku lub będziemy musieli przejść w trybie pilnym zabieg operacyjny.
Wskazaniem do wykonania innych testów serologicznych są objawy wskazujące na konkretne schorzenia np. zakażenia wirusowe lub zarażenie pasożytnicze, a także objawy niespecyficzne, które nie pozwalają na wstępne rozpoznanie choroby. W ostatnich latach statystyki wykonywanych badań serologicznych zawyżyły testy na COVID-19, które ze względu na ogłoszenie stanu pandemii wykonywane były na całym świecie nie tylko w celach diagnostycznych, ale także jako badania przesiewowe, pozwalające np. na przekroczenie granicy niektórych krajów.
Czytaj też:
Posiadacze jakich grup krwi nie mogą mieć razem dzieci?Czytaj też:
Borelioza czy pseudoborelioza? Fatalne błędy z powodu „fiksacji”. „Trafiają do nas osoby stosujące szkodliwe terapie”
Źródła:
- Kokot F., Kokot S., Hyla-Klekot L., Badania laboratoryjne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
- Szutowicz A., Raszei-Specht A., Diagnostyka laboratoryjna, Tom I, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, 2009
- Janicki K., Domowy poradnik medyczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001