Zegar biologiczny powstał w przebiegu ewolucji, by organizmy mogły dostosować się do zmiennych warunków środowiska, w tym do rytmu dobowego. Odgrywa on ważną rolę nie tylko w regeneracji organizmu, ale i w przewidywaniu zmian i dostosowywaniu się do nich tak, by organizm mógł przetrwać. Reguluje również pracę wszystkich narządów, w tym serca.
Co to jest zegar biologiczny?
Zegar biologiczny to zespół procesów, które zachodzą w narządach w organizmie i umożliwiają mu pomiar czasu. Dzięki temu organizm wie, kiedy nastaje noc i trzeba położyć się spać, by odpocząć; i wie, kiedy wstaje dzień. Czuwanie i sen to dwie bardzo ważne składowe zegara biologicznego, ale jego rola jest znacznie szersza.
Zegar biologiczny pozwala organizmowi przystosować się do zmiennych warunków, a zatem dostosować temperaturę ciała czy ciśnienie krwi; skupić na wykonywanej czynności, aktywnie działać czy wypoczywać. Dzięki zegarowi biologicznemu odczuwamy głód, mamy dobry lub zły nastrój, czujemy się spokojni lub zestresowani. Każda zmiana w rytmie dobowym może doprowadzić do pogorszenia naszego samopoczucia.
Gdzie znajduje się zegar biologiczny?
Zegar biologiczny dzieli sie na:
- nadrzędny zegar biologiczny zlokalizowany w jądrze nadskrzyżowaniowym w podwzgórzu, współpracujący z siatkówką oka
- podrzędny zegar biologiczny zlokalizowany we wszystkich narządach, tkankach, mięśniach, odbierający informację m.in. przez układ nerwowy
Wpływ zegara biologicznego na zdrowie
O zegarze biologicznym najczęściej mówi się w kontekście zmiany czasu. Wystarczy przesunąć wskazówki zegara o godzinę do przodu czy do tyłu, żeby doprowadzić do zaburzenia naturalnych procesów. Zmianą rytmu dobowego będzie także jet lag, kiedy czujemy się senni, zmęczeni, mamy problemy z koncentracją czy bóle głowy.
Zegar biologiczny współpracuje z układem hormonalnym, uwalniając niektóre hormony w określonych porach, np. melatoninę, hormon snu czy leptynę, hormon głodu. Kiedy słońce zachodzi, gruczoł w mózgu (nazywany szyszynką) zaczyna wydzielać melatoninę, dlatego stajemy się senni. Wschód słońca wywołuje zahamowanie wydzielania tego hormonu i stopniowo budzi nasz organizm do działania.
Poziom leptyny z kolei zmienia się wraz z porą dnia, tak, byśmy więcej pożywienia spożywali w ciągu dnia, a wieczorem przygotowywali organizm do snu. Jeśli nasz zegar biologiczny ulegnie zaburzeniom, może zmienić się wydzielanie hormonu głodu (zaczniemy jeść w nocy), co zwiększa ryzyko otyłości i chorób metabolicznych.
Jak dbać o zegar biologiczny?
Aby poprawić swoje samopoczucie i zadbać o zegar biologiczny, należy przede wszystkim starać się prowadzić zrównoważony tryb życia. Warto ustalić sobie harmonogram dnia i starać się go przestrzegać. Kładzenie się do łóżka o tej samej godzinie i wstawanie o jednej porze zarówno w tygodniu, jak i w weekendy, może zapobiec bólom głowy, rozkojarzeniu czy problemom z koncentracją, które występują, gdy nagle śpimy bardzo krótko albo bardzo długo.
Warto też maksymalnie wykorzystywać światło dzienne, uprawiać sport, spacerować, załatwiać sprawy na mieście w ciągu dnia. Wieczorem powinniśmy stopniowo się wyciszać, ograniczać ekspozycję na światło niebieskie, by nie zaburzać naturalnego rytmu i wydzielania melatoniny.
Czytaj też:
Zmiana czasu szkodzi zdrowiu? 10 skutków przestawiania zegarków o godzinęCzytaj też:
Masz niską odporność? Winny może być zegar biologiczny