Co piąty nastolatek w Polsce cierpi na depresję. Jak możesz pomóc?

Czy depresja u nastolatków istnieje? Okazuje się, że jest tak samo realna, jak w przypadku osób dorosłych. Jednak młodsi mogą przechodzić ją nieco inaczej: doświadczają złości, irytacji i buntu równie często, co smutku. Młodsi często wykazują objawy somatyczne, takie jak boląca głowa czy brzuch.

„Kiedy myślimy o zaburzeniach depresyjnych u osoby dorosłej, pojawiają się między innymi takie objawy jak smutek, rezygnacja, płaczliwość, brak energii. Z tym zwykle kojarzy nam się obraz osoby w depresji. Oczywiście u nastolatków także mogą występować wymienione objawy, ale bywa, że pojawia się coś więcej, pełniącego funkcję maski. Mowa tu na przykład o drażliwości, złości, demonstrowaniu niechęci wobec otoczenia” – mówi Paulina Gorczak, psycholog i psychoterapeutka z Centrum Psychiatrii i Psychoterapii „Mała Łąka” oraz w "Ośrodka Ja" w Warszawie.

Nie jest łatwo rozpoznać depresję u nastolatka

O depresji dorosłych mówimy, gdy objawy trwają co najmniej dwa lata, zaś u nastolatka minimum rok. Niestety, przez jej specyfikę rodzicom ciężko jest rozpoznać, że dzieje się coś poważnego. „Zachowania te mogą sugerować, że rozwój dziecka przebiega prawidłowo, usypiając tym samym naszą czujność. Niektórzy rodzice myślą, ze ich dziecko jest leniwe, kiedy nie sprząta swojego pokoju i nie odrabia lekcji. Bo przecież taki wiek, bo przecież nastolatki tak mają, muszą się buntować. Okazuje się, że nie zawsze i nasze dziecko może cierpieć na depresję” – dodaje psychoterapeutka. W jaki sposób możemy poznać, że coś jest nie tak? „Każda zmiana w zachowaniu naszego dziecka powinna skłonić nas do refleksji. Tym bardziej jeśli zauważamy w niej coś niepokojącego”.

Objawami depresji u nastolatków mogą być:

• zwiększona drażliwość, częste wybuchy złości
• wycofanie z kontaktów społecznych
• brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały dziecku przyjemność
• utrata bądź znaczące nasilenie apetytu
• wyraźny spadek lub przyrost masy ciała
• problemy ze snem – jego brak bądź nadmierna senność
• trudności z chodzeniem do szkoły
• pogorszenie wyników w nauce
• wypowiedzi na temat bezsensu życia, śmierci, braku planów i nadziei na przyszłość.

Polskie szkoły nieprzygotowane na depresję

Jak podaje Najwyższa Izba Kontroli, w latach 2014-2016 blisko połowa szkół publicznych różnych typów nie zatrudniała na odrębnym etacie ani pedagoga, ani psychologa. Najgorzej pod tym względem było w technikach – w 60 proc. szkół nie było specjalistów, zaś 55 proc. zasadniczych szkół zawodowych nie zatrudniało psychologów i pedagogów. Dodatkowo „Program zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016-2020”, zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia, zwraca uwagę na tzw. współczynnik współchorobowości. Oznacza ona występowanie u tego samego pacjenta określonych jednostek chorobowych. 30-75 proc. dzieci z depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych. W związku z tym, jak złożona może być sytuacja i jak ciężko uzyskać pomoc w placówkach szkolnych, rodzice zdani są na szukanie jej we własnym zakresie.

Rola rodzica w pomocy dziecku

Specjaliści przyznają duże znaczenie rodzicielskiego wsparcia w walce o zdrowie psychiczne, jednak podkreślają konieczność wizyty u specjalisty. Nieleczona depresja może prowadzić bowiem do próby samobójczej, zatem należy sprawę potraktować bardzo poważnie. „Dlatego jeszcze raz podkreślę, niezależnie od przekonań rodziców co do własnej sprawczości i najlepszych chęci, należy udać się z dzieckiem do specjalisty, który wskaże dalszą drogę działania. Wielokrotnie podczas spotkań z rodzicami słyszę pytanie: Ale co my możemy zrobić? Odpowiadam wtedy, by zainteresować się światem młodej osoby, spróbować zrozumieć co przeżywa. Postarać się dać poczucie bezpiecznej obecności w kontraście do przerażającego świata depresji” – mówi Paulina Gorczak.

Jak terapeuta rozmawia z nastolatkiem? Czy różni się to od wizyty dorosłych?

„Myślę, że wizyty w gabinetach psychoterapeutycznych różnią się miedzy sobą niezależnie od tego, w jakim wieku jest Pacjent. Dlaczego? Ponieważ każda relacja terapeutyczna jest inna. Na pewno bardzo ważną rolę odgrywa tu poczucie bezpieczeństwa u nastolatka. Dobrze kiedy nastolatek czuje, że terapeuta jest dla niego i to jemu ma się najbardziej przydać, a nie jego rodzicom. W przypadku dorosłych osób raczej naturalne jest, iż wiedzą, że wypowiadane przez nich treści objęte są tajemnicą, nastolatki zaś czasem fantazjują, że terapeuta o wszystkim opowie rodzicom. Ważne by rozwiewać te wątpliwości i budować w ten sposób sojusz terapeutyczny, który jest niezbędny w terapii” – mówi Paulina Gorczak.

Czy potrzebna jest zgoda rodzica na terapię osoby niepełnoletniej?

Jeśli jesteś rodzicem nastolatka, i zauważysz niepokojące zachowania, nie wahaj się udać z nim do specjalisty. Wizyta dziecka będzie wymagała twojej zgody, jednak nie musisz się obawiać jej przebiegu. Rolą psychologa jest zapewnienie bezpiecznej, komfortowej sytuacji w gabinecie. „W swojej praktyce na pierwszą wizytę zapraszam dwoje rodziców, by wyjaśnić, jak takie spotkania terapeuty z dzieckiem będą wyglądały. Poruszany jest bardzo ważny aspekt zasad, na jakich terapeuta kontaktuje się z rodzicami. Osobiście staram się dbać o to, by nie kontaktować z rodzicami bez obecności dziecka, gdyż mogłoby to naruszać naszą terapeutyczną więź potrzebną do zdrowienia” – dodaje psycholog.

Depresja u młodzieży – gdzie szukać pomocy:

• Bezpłatny telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111 (czynny codziennie od 12:00 do 02:00)
• Całodobowa bezpłatna infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli, tel. 800 080 222
• Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka, tel. 800 12 12 12 (poniedziałek-piątek od 8.15 do 20.00)
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej, tel. 22 855 44 32
• Telefon dla dzieci i nastolatków zaniedbanych, seksualnie wykorzystywanych, których rodzice piją – Telefon Stowarzyszenia Opta, tel. 22 27 61 72 (poniedziałek-piątek od 15:00 do 18:00)

Pomoc dla nauczycieli oraz rodziców:

• Całodobowa bezpłatna infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli, tel. 800 080 222
• Ogólnopolski telefon zaufania dla nauczycieli, tel. 0801 800 967 (poniedziałek, środa, czwartek od 17:00-19:00)