Dzięki mięśniom możemy się poruszać i utrzymywać wyprostowaną postawę. Mięśnie nieustannie kurczą się i rozkurczają, umożliwiając nie tylko wykonywanie różnych ruchów. Niezależnie od rodzaju tkanki mięśniowej, pełni ona niezwykle ważne funkcje w organizmie. Jednym z najważniejszych mięśni ludzkiego ciała jest serce. Właściwie działający mięsień sercowy odpowiada za transportowanie wraz z krwią tlenu, substancji odżywczych i innych związków, dzięki którym możliwy jest przebieg wszystkich reakcji biologicznych.
Układ mięśniowy człowieka
Ludzki organizm nadal stanowi dla naukowców zagadkę. Choć anatomia człowieka oraz przebieg procesów biologicznych zostały dawno poznane, to nadal trwają intensywne badania, które mają na celu m.in. wykrycie przyczyn chorób oraz znalezienie sposobów im zapobiegania. Tkanka mięśniowa to jeden z kilku rodzajów tkanek, które tworzą organizm człowieka. Ma ona wyjątkową zdolność kurczenia się i rozkurczania, dzięki czemu m.in. umożliwia poruszanie się oraz wykonywanie czynności, które wymagają szczególnej precyzji.
Zgodnie z definicją – mięsień jest kurczliwym narządem, który stanowi strukturalny, funkcjonalny, czynny element narządu ruchu. Mięśnie występują u wyższych bezkręgowców oraz kręgowców, a ich budowa jest zależna od pełnionych funkcji.
Mięśnie do prawidłowej pracy potrzebują energii. Jest ona czerpana z glukozy i glikogenu. Brak odpowiedniej ilości energii oraz brak ruchu, prowadzą do zaniku tkanki mięśniowej. Proces ten może być także związany z przebiegiem niektórych chorób przewlekłych np. rdzeniowym zanikiem mięśni. Do upośledzenia pracy włókien mięśniowych, prowadzi także dystrofia mięśniowa.
Masa mięśniowa zależy m.in. od wieku i płci. Można ją rozbudowywać dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom. Aktywność fizyczna wzmacnia mięśnie i wpływa na ich sprawność, dlatego tak ważna jest systematyczna rehabilitacja osób trwale lub czasowo unieruchomionych. Wraz z upływem lat masa mięśniowa ulega stopniowemu obniżeniu, co ma związek z procesami starzenia się organizmu, a także zmianą trybu życia.
Organizm człowieka buduje około 500 mięśni. Ich masa u mężczyzn to średnio 65-80% masy ciała. U kobiet masa mięśniowa jest nieco niższa i wynosi około 60-65% masy ciała. Obniżona masa mięśniowa u osoby dorosłej świadczy m.in. o nadwadze oraz otyłości.
Rodzaje tkanki mięśniowej
Mięśnie zbudowane są z włókien mięśniowych, które stanowią jej podstawowy element. Włókna mięśniowe to wydłużone komórki, które formują się z mezodermy i posiadają centralnie lub cylindrycznie położone jądro. Mięśnie są połączone ze szkieletem przyczepami i ścięgnami.
Podział mięśni uwzględnia wiele różnych kryteriów. Jednym z nich jest rodzaj tkanki, która buduje mięśnie. Wyróżniamy:
- mięśnie gładkie,
- mięśnie szkieletowe,
- mięsień sercowy.
Tkanka mięśniowa gładka działa niezależnie od naszej woli. Dzięki niej możliwa jest prawidłowa praca m.in. układu pokarmowego, układu oddechowego, naczyń krwionośnych i pęcherza moczowego. Cechą charakterystyczną mięśni gładkich jest ich odporność na znużenie. Na sposób funkcjonowania mięśni gładkich wpływają bodźce nerwowe, substancje chemiczne i inne czynniki. Ten rodzaj tkanki mięśniowej budują wrzecionowate komórki z jednym jądrem komórkowym, które ułożone jest cylindrycznie.
Mięśnie szkieletowe pracują zależnie od naszej woli po wcześniejszym pobudzeniu do skurczu. Dzięki mięśniom szkieletowym możemy wykonywać różne ruchy, a utrzymujemy postawę wyprostowaną. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa zbudowana jest z walcowatych komórek, w których wnętrzu znajduje się wiele jąder komórkowych. Jądra komórkowe położone są obwodowo. Budujące tkankę mięśniową włókna ułożone są w specyficzny sposób, tworząc pęczki. Mięśnie szkieletowe męczą się na skutek wysiłku. Są zdolne do silnych, ale krótkotrwałych skurczów. Za czynność mięśni szkieletowych odpowiadają neurony ruchowe, neuroprzekaźniki oraz kontrolujące układ mięśniowy funkcje motoryczne mózgu.
Mięsień sercowy to mięsień poprzecznie prążkowany, którego budowa różni się od budowy mięśni szkieletowych. W tym przypadku komórki zostały wyposażone w jądra ułożone centralnie, a włókna mięśniowe nie są złączone, ale widlasto rozgałęzione. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca odpowiada za nieprzerwaną pracę tego narządu. To dzięki nieustannemu kurczeniu się i rozkurczaniu mięśnia sercowego w naszym organizmie może krążyć krew, która natlenia, odżywia oraz transportuje hormony. Serce pracuje niezależnie od naszej woli, a jego pracą steruje autonomiczny układ nerwowy.
Rodzaje mięśni
Jak już zostało wspomniane, mięśnie dzielimy pod względem różnych kryteriów. Ze względu na położenie dzielimy je na:
- mięśnie głowy,
- mięśnie szyi,
- mięśnie kończyny górnej,
- mięśnie tułowia,
- mięśnie brzucha,
- mięśnie klatki piersiowej,
- mięśnie grzbietu,
- mięśnie kończyny dolnej.
Ze względu na liczbę głów, dzielimy mięśnie na dwugłowe, trójgłowe, czworogłowe i pięciogłowe. Pod względem czynnościowym mięśnie dzielimy na prostowniki i zginacze (mięśnie antagonistyczne), które nie współpracują ze sobą oraz na mięśnie synergistyczne, które współpracują podczas wykonywanych funkcji czynnościowych oraz wspierają pracę mięśni antagonistycznych.
Mięśnie dzielimy także pod względem ich budowy. Wyróżniamy m.in. mięśnie długie, mięśnie krótkie, mięśnie płaskie i mięśnie okrężne.
Mechanizm działania mięśni
Mięśnie zbudowane są z różnego rodzaju włókien, które mają wpływ na mechanizm ich działania. Do pracy mięśni szkieletowych niezbędne są wysyłane przez mózg i przekazywane za pomocą odpowiednich neuroprzekaźników bodźce nerwowe. Zaburzenia w układzie neurologicznym, np. przerwanie rdzenia kręgowego lub uszkodzenie nerwów, uniemożliwia komunikację pomiędzy mózgiem i mięśniami, co skutkuje występowaniem paraliżu, niedowładu i innych zaburzeń. W mięśniach szkieletowych obecne są dwa rodzaje włókien, czyli włókna wolno i szybkokurczliwe. Różnią się one pod względem m.in. koloru oraz mechanizmu działania. Włókna wolnokurczliwe pozwalają na powolną, długotrwałą i ciężką pracę mięśni. Włókna szybkokurczliwe wykonują intensywną pracę przez krótki czas.
Mięśnie gładkie to jeden z elementów budowy morfologicznej narządów. Odpowiadają one za przebieg podstawowych procesów życiowych m.in. oddychanie, umożliwiają transport krwi i limfy siecią naczyń krwionośnych i naczyń limfatycznych, umożliwiają przesuwanie treści pokarmowej w układzie pokarmowym, a także koordynują sprawną pracę narządu wzroku i uczestniczą w pracy każdego z układów, odpowiadając za np. rozszerzanie i skurcz przewodów wyprowadzających z gruczołów trawiennych. Mięśnie gładkie działają dzięki pracy autonomicznego układu nerwowego.
Autonomiczny układ nerwowy odpowiada także za sprawne funkcjonowanie mięśnia sercowego, który rozpoczyna swoją pracę na początku życia płodowego. Serce każdego dnia pompuje około 10 000 litrów krwi, kurcząc się ponad 100 000 razy. Zaburzenia pracy serca wpływają negatywnie na funkcjonowanie pozostałych narządów i układów. Mięsień sercowy jest odporny na zmęczenie – odpoczywa jedynie, gdy się rozkurcza. Pracuje nieustannie, dostarczając do komórek życiodajny tlen, składniki odżywcze i uczestnicząc w transporcie m.in. hormonów.
Funkcje mięśni
Mięśnie kojarzymy przede wszystkim z wykonywanymi ruchami oraz sprawnością fizyczną, jednak nie odpowiadają one jedynie za motorykę ciała. Tkanka mięśniowa utrzymuje narządy w odpowiednim położeniu, stanowi ich dodatkową ochronę oraz uczestniczy w transporcie i regulacji ilości płynów ustrojowych wewnątrz organizmu. Dzięki pracy mięśni w organizmie może być wytwarzane ciepło – uczestniczą one w procesie termogenezy. Zdrowe mięśnie pozwalają także na przyjęcie i utrzymanie prawidłowej postawy ciała, mówienie, wyrażanie emocji za pomocą mimiki, przyjmowanie pokarmów, oddychanie, trawienie, wydalanie. Choroby powodujące stopniowy i nieodwracalny zanik mięśni prowadzą do śmierci, uniemożliwiając pracę narządów wewnętrznych i układów ludzkiego organizmu.
Czytaj też:
Hormony – charakterystyka, mechanizm działania i rola w organizmie