Ciała ketonowe – podstawowe informacje
Do ciał ketonowych zalicza się między innymi aceton, kwas acetooctowy oraz beta-hydroksymaślan. W moczu zdrowej osoby ciała ketonowe występują w śladowych ilościach, dlatego nie są wykrywane podczas badania ogólnego moczu. Gdy jednak ich ilość w moczu jest znaczna, stan ten określany jest jako ketonuria (acetonuria, ketoaciduria) i może on świadczyć o zaburzeniach gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej oraz z reguły, chociaż nie zawsze, wskazuje na stan chorobowy. Mocz, w którym występują ciała ketonowe, ma charakterystyczny, łatwo wyczuwalny zapach.
Kiedy ciała ketonowe występują w moczu?
Ciała ketonowe w moczu mogą występować przede wszystkim u chorych na cukrzycę. Stan ten nazywa się kwasicą ketonową i wynika ze znacznego niedoboru insuliny. Może do niej dojść między innymi u osób, u których cukrzyca nie została jeszcze zdiagnozowana, dawka przyjmowanej przez chorego insuliny jest zbyt mała, dieta diabetyka jest nieprawidłowa itp. Kwasica ketonowa objawia się między innymi wielomoczem, nadmiernym pragnieniem, osłabieniem, a czasami także bólami brzucha i wymiotami oraz charakterystycznym zapachem oddechu (wiąże się to z tym, że ciała ketonowe występują u tych chorych nie tylko w moczu, ale także we krwi). Jest to stan bardzo poważny, który musi być leczony, gdyż w innym przypadku może prowadzić do śpiączki ketonowej. Ponadto ciała ketonowe w moczu mogą być wykrywane u osób mających zatrucia pokarmowe bądź inne schorzenia objawiające się biegunką oraz wymiotami. Mogą znajdować się także w moczu osób mających guza chromochłonnego nadnerczy lub niewyrównaną nadczynność tarczycy. Wykrywa się je także w moczu osób, u których występuje gorączka, czyli podczas różnego rodzaju infekcji, a także podczas glikogenozy, czyli zaburzeń gromadzenia i uwalniania glikogenu. Co ciekawe ich „wykrycie” może być także związane z obecnością bilirubiny w moczu – jednak w takiej sytuacji jest to wynik fałszywie dodatni i realnie ciał ketonowych w tym moczu nie ma. Taka sytuacja może przydarzyć się między innymi u chorych z wirusowym zapaleniem wątroby, niedrożnością dróg żółciowych lub w zespole Dubin-Johnsona i Rotora.
Czy ciała ketonowe zawsze wskazują chorobę?
Ciała ketonowe w moczu nie zawsze muszą wskazywać na chorobę i taka sytuacja dotyczy około 15 procent osób, u których stwierdza się ich obecność w moczu. Czasami wykrywane są w badaniu ogólnym moczy osób na diecie wysokobiałkowej lub ubogowęglowodanowej. Występuje także w przypadku nadmiernego katabolizmu, czyli np. podczas długotrwałego wysiłku fizycznego lub głodzenia. W powyższych przypadkach powtórne badanie moczu na obecność ciał ketonowych wykonane po kilku godzinach powinno dać wynik negatywny.
Czy ciała ketonowe w moczu ciężarnej są niebezpieczne?
Ketonuria u ciężarnych może pojawić się w pierwszym i trzecim trymestrze. Na początku ciąży ich występowanie może być związane z wymiotami, które w tym okresie nierzadko doskwierają kobietom w ciąży. Przyczyniać się do tego może także towarzyszący wymiotom brak apetytu, przez co organizm z powodu mniejszej podaży węglowodanów, wykorzystuje tłuszcze. Z kolei ciała ketonowe w moczu ciężarnej pojawiające się w trzecim trymestrze, mogą być związane z cukrzycą ciążową, która jeśli będzie nieleczona, może wywołać poród przedwczesny, a nawet zgon dziecka.
Czytaj też:
WIM: Nie bagatelizujmy objawów chorób serca