Szczepienia dzieci. Co obejmuje aktuany Program Szczepień Ochronnych?

W Polsce szczepienia dzieci realizowane są zgodnie z kalendarzem szczepień. Wszystkie maluchy objęte są obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi, które są realizowane zgodnie z przyjętym przez NFZ kalendarzem szczepień. Program Szczepień Ochronnych obejmuje także szczepienia dodatkowe, które są zalecane rodzicom maluchów. Nie są one jednak obligatoryjne i nie są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Po co szczepić?

Szczepienia są niezbędne, by wywołać odporność immunologiczną na dany typ drobnoustrojów czy wirusów w populacji ogólnej. Masowe szczepienia wprowadzono w XX wieku, jednak początkowo nie miały one charakteru stałego. Obejmowały głównie ludność miejską i były prowadzone nieregularnie. Po zakończeniu II wojny światowej szczepiono przeciw durowi wysypkowemu, czerwonce czy ospie prawdziwej. W 1951 roku zaszczepiono ponad 630 tysięcy dzieci, jednak dalej były to szczepienia prowadzone bez odpowiedniego rejestru. Dopiero w latach 60. wprowadzono Program Szczepień Ochronnych z podziałem na szczepienia obowiązkowe i zalecane. Od tego czasu znacznie zwiększyła się odporność immunologiczna społeczeństwa, a wiele chorób zakaźnych zostało niemal wyeliminowanych.

Szczepienia dzieci – zasady ogólne

Większość szczepień ochronnych realizowanych jest w pierwszym roku życia dziecka. Ma to na celu zwiększenie odporności malucha i zabezpieczenie go przed chorobami, które mogłyby mieć poważne konsekwencje dla zdrowia.

Pierwsze szczepienie noworodka odbywa się jeszcze w szpitalu położniczym. Poddawane są im dzieci z oddziału noworodkowego. Noworodki otrzymują szczepienie przeciw gruźlicy, które podawane jest w pierwszej dobie życia oraz szczepienie przeciw WZW typu B. Rodzice muszą wyrazić zgodę na zaszczepienie malucha przeciw gruźlicy oraz WZW typu B.

Kolejne szczepienia realizowane są pomiędzy 6. a 8. tygodniem życia, czyli w pierwszym miesiącu życia dziecka. Wizytę szczepienną umawia się przychodni rejonowej POZ. Za każdym razem jej przebieg jest podobny: dziecko poddawane jest kontroli przez pediatrę, zostaje również zważone oraz zmierzone. Jeśli nie ma przeciwwskazań, lekarz wyraża zgodę na podanie szczepionki.

Pierwsze szczepienie to szczepionka przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi. Na kolejne maluch zapisywany jest na bieżąco i poddawany im zgodnie z kalendarzem szczepień (chyba że pediatra zdecyduje o zmianie terminu, np. na skutek choroby dziecka). Szczepienia obowiązkowe są bezpłatne, refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Szczepienia skojarzone (typu 5w1 oraz 6w1) oraz dodatkowe są odpłatne.

Szczepienia dzieci – kalendarz

Każde dziecko urodzone w Polsce objęte jest kalendarzem szczepień. Jest on dostępny dla każdego rodzica w książeczce zdrowia, gdzie można sprawdzić, w jakim wieku dziecka będą realizowane kolejne szczepienia.

Szczepienia ochronne są obowiązkowe, co oznacza, że rodzice nie mogą zrezygnować z nich bez wysłania informacji do przychodni. Mają za to możliwość wyboru rodzaju szczepionki – standardowe szczepienia mogą zastąpić szczepionkami 5 czy 6 w 1, które pozwalają ograniczyć liczbę zastrzyków.

Szczepienia dzieci – w jakim wieku szczepić?

Szczepienia dzieci realizowane są zgodnie z kalendarzem szczepień. W przypadku większości szczepień ochronnych podawana jest pierwsza dawka szczepionki, a następnie po pewnym czasie dawka przypominająca. Wiele szczepionek realizowanych jest w pierwszym roku życia dziecka, a następnie ponawianych, gdy dziecko rośnie. Szczepienia obowiązkowe kończą się w wieku 19 lat.

Szczepienia obowiązkowe dla dzieci w Polsce

W programie szczepień ochronnych w Polsce znalazły się następujące szczepienia obowiązkowe:

• gruźlicy
  
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B
• błonicy, krztuścowi, tężcowi
• polio
• odrze, śwince, różyczce
• pneumokokom
  
• zakażeniom przeciwko Haemophilus influenzae typu B

Szczepienia zalecane dla dzieci w Polsce

W programie szczepień ochronnych znajdują się również szczepienia zalecane dla dzieci. Nie są one refundowane ani obowiązkowe, ale kalendarz szczepień zaleca, by rodzice je wykonali i zabezpieczyli dzieci przed wirusami i drobnoustrojami. Na liście szczepień zalecanych znajdują się:

• meningkoki
  
• ospa wietrzna
• rotawirusy
• kleszczowe zapalenie mózgu
• wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW typu A)
• grypa
• covid

Błonica, tężec i krztusiec

Pierwsza dawka szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi krztuścowi podawana jest po ukończeniu przez dziecko 6. tygodnia życia. To oznacza, że w 2. miesiącu życia niemowlę otrzymuje pierwszą dawkę szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi. Błonica jest chorobą zakaźną, inaczej nazywaną krupem lub dyfterytem. Choroba prowadzi do obrzęku migdałków, węzłów szyjnych i krtani, co może skutkować trudnościami z oddychaniem, a nawet zgonem z powodu niewydolności oddechowej.

Szczepienie na tężec podawane jest w postaci skojarzonej razem ze szczepieniem na krztusiec i błonicę. Jest bezpieczne. Druga dawka podawana jest w 3.-4. miesiącu życia, a trzecia dawka w 6. miesiącu życia. Osobom dorosłym zaleca się podawanie dawki przypominającej przeciw błonicy tężcowi krztuścowi co 10 lat, ponieważ odporność spada z biegiem czasu.

Szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu b

Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu b podawane jest w pierwszej dobie życia. WZW b jest chorobą bardzo zakaźną, dużo groźniejszą niż zakażenie wirusem HIV. Do zakażenia może dojść w trakcie porodu, przez kontakt z osobą zakażoną czy przez kontakt seksualny. Objawy choroby obejmują symptomy ze strony układu pokarmowego, zażółcenie skóry, brak apetytu. Choroba może doprowadzić do marskości wątroby. Podanie pełnej dawki zapewnia długotrwałą ochronę przez zakażeniem.

Szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce

Odra, świnka, różyczka to szczepionka skojarzona, która podaje się pomiędzy w 13.-15. miesiącu życia. Przed wprowadzeniem obowiązkowego szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce, co 2-3 lata odnotowywano epidemie odry. Na chorobę tę zapadał niemal każdy, a jej skutki mogły być bardzo poważne. Odra to ostra choroba wirusowa, która obejmuje układ oddechowy. Jej cechą charakterystyczną jest gruboplamista wysypka występująca na całym ciele. Towarzyszy jej bardzo wysoka temperatura ciała. Przed wprowadzeniem szczepień ochronnych w latach 70. odnotowywano nawet do 200 tysięcy zachorowań rocznie na odrę. Obecnie liczba ta zmniejszyła się do 100-300 przypadków, choć liczba zachorowań zaczyna wzrastać ze względu na to, że rodzice przestają szczepić dzieci. Szczepionka MMR przeciwko odrze, śwince i różyczce pozwala zapewnić odporność na poziomie 94 procent.

Szczepionka MMR to szczepionka żywa, bezpieczna i w pełni skuteczna. Po jej podaniu mogą wystąpić objawy miejscowe w postaci zaczerwienienia skóry, podwyższenia temperatury ciała czy złego samopoczucia. U niektórych osób występują objawy przypominające odrę: wysypka czy gorączka. Są one jednak dużo łagodniejsze od faktycznej choroby. Drugą dawkę szczepionki MMR podaje się w 6. roku życia dziecka.

Szczepienie przeciw pneumokokom

Szczepienie przeciw pneumokokom jest zaliczane do szczepień obowiązkowych. Pneumokoki to bakterie, które mogą powodować zapalenia płuc, zapalenie opon mózgowych czy sepsę. Na zakażenie najbardziej narażone są małe dzieci do 2. roku życia. Szacuje się, że nawet 60 procent dzieci uczęszczających do żłobka czy do przedszkola może być nosicielami pneumokoków.

Szczepienie przeciw meningokokom

Meningokoki to bakterie, które mogą doprowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsy (posocznicy). Na zakażenie najbardziej narażone są niemowlęta do 1. roku życia, dlatego zaleca się wykonanie szczepienia przeciw meningokokom. Choroba meningokokowa rozwija się gwałtownie i jest w stanie w 24 godziny doprowadzić do zgonu. Meningokoki przenoszą się drogą kropelkową i przez bezpośredni kontakt.

Szczepienie przeciw meningokokom obecnie nie jest w Polsce zaliczane do szczepień obowiązkowych. Jest jednak zalecane, zwłaszcza osobom o obniżonej odporności immunologicznej. Rodzice mogą sami zdecydować, czy zaszczepić dziecko przeciw meningokokom. Szczepionka jest skoniugowana, zawiera oczyszczone polisacharydy i można ją podać dzieciom od 2. miesiąca życia.

Szczepienie przeciw rotawirusom

Rotawirusy powodują choroby żołądkowo-jelitowe. Szybko się rozprzestrzeniają i mogą spowodować prawdziwą plagę w żłobkach czy przedszkolach. Jest to jedna z chorób brudnych rąk, która przenosi się przez kontakt z zainfekowanymi przedmiotami. W przypadku małych dzieci, które bawią się różnymi zabawkami, biorą je do buzi i nie myją często rąk, może bardzo szybko się rozprzestrzenić.

Zakażenie rotawirusami może spowodować biegunkę, wymioty, a także wysoką temperaturę ciała. U małych dzieci, często przestraszonych objawami choroby i wymiotami, może przyczynić się nawet do odwodnienia. W wielu przypadkach dzieci wymagają hospitalizacji.

Szczepienie przeciwko rotawirusom pozwala złagodzić objawy infekcji, zapobiec ciężkiej biegunce rotawirusowej oraz hospitalizacji. Szczepionka zawiera żywe wirusy, dlatego po jej podaniu rodzice powinni szczególnie zadbać o higienę, by nie zarazić się rotawirusem. Szczepionka podawana jest w dwóch lub trzech dawkach. Pierwsza dawka podawana jest w 6.-8. tygodniu życia, a ostatnia do ukończenia 24. tygodnia życia. Szczepienie wykazuje skuteczność przez co najmniej 3 lata, zapewniając ochronę dziecku do 4. roku życia.

Szczepionka przeciw polio

Szczepienie przeciw polio (choroba Heinego-Medina) podawane jest w 3 dawkach: w 3.-4 miesiącu życia, 6. miesiącu życia oraz 16.-18. miesiącu życia. Poliowirusy powodują ostrą chorobą wirusową, mogą wywołać również niedowład oraz porażenie kończyn. U 10 procent osób może dojść do zgonu. Dzięki wprowadzeniu obowiązkowych szczepień ochronnych przeciwko polio w Polsce od ponad 40 lat nie odnotowano żadnego zachorowania. Światowa Organizacja Zdrowia dąży do tego, by wyeliminować całkowicie poliowirusy z powierzchni Ziemi.

Szczepienie przeciw grypie

Kalendarz szczepień obowiązkowych nie obejmuje grypy. Szczepienia przeciwko grypie są dodatkowe i dodatkowe. Grypa to choroba wirusowa, która co roku powoduje wiele zachorowań. Powoduje wysoką gorączkę, bóle kości i mięśni, złe samopoczucie, kaszel, katar. Objawy choroby mogą utrzymywać się do 14 dni. Grypę należy wyleżeć, ponieważ choroba grozi poważnymi powikłaniami, m.in. zapaleniem płuc, zapaleniem oskrzeli czy zapaleniem mięśnia sercowego.

Szczepienie przeciw grypie zaleca się wszystkim osobom o obniżonej odporności, zwłaszcza osobom starszym, dla których grypa może być szczególnie niebezpieczna. Szczepionka pozwala zapewnić odporność na poziomie 40-7o procent w zależności od szczepu grypy, który w danym sezonie wywołuje infekcję. Można ją podać niemowlętom od 6. miesiąca życia.

Szczepienie przeciw grypie zaleca się powtarzać co roku, najlepiej kilka miesięcy przed sezonem zachorowań. Szczyt zachorowań najczęściej występuje pomiędzy styczniem a marcem.

Szczepienie na COVID-19

Szczepienia przeciwko koronawirusowi są zalecane dla dzieci w wieku 5-11 lat. Jak wynika z badań, są bezpieczne i pozwalają zmniejszyć ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia koronawirusem. Szczepienia te są wykonywane szczepionką Pfizer w dwóch dawkach. U dzieci z ciężkimi zaburzeniami odporności podawana jest także trzecia dawka. Skierowanie na trzecią dawkę wystawia lekarz. Skuteczność szczepionki Pfizer w przypadku dzieci wynosi 90 procent.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu

Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu mózgu spowodowanemu przez ukąszenie kleszcza jest szczepieniem dodatkowym. Kalendarz szczepień ochronnych zaleca, by rodzice po konsultacji z lekarzem rodzinnym szczepili dzieci przed skutkami ukąszeń kleszczy. Szczepionka jest dopuszczalna dla dzieci, które ukończyły 1. rok życia. Na kleszczowe zapalenie mózgu zapada co roku w Polsce od 150 do 250 osób, głównie w północno-wschodniej Polsce.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu podawane jest w trzech dawkach. Po pełnym wyszczepieniu zaleca się także podanie dawki przypominającej co 3-5 lat. Po podaniu szczepionki może pojawić się ogólne osłabienie organizmu oraz bolesność w miejscu szczepienia.

Ekspert o problematyce szczepień: „Szczepienia dzieci to nie fanaberia”.

Rozmowa z dr hab. n. med. Małgorzatą Pac, pediatrą, immunologiem klinicznym, konsultantem wojewódzkim w dziedzinie immunologii klinicznej.